Ήταν σαν σήμερα, 15 Μαρτίου, όταν μερικές δεκαετίες πριν, το 1943, αναχωρούσε από τον παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό της Θεσσαλονίκης το πρώτο τρένο του θανάτου για το στρατόπεδο – κολαστήριο του Άουσβιτς, ένα ταξίδι, χωρίς επιστροφή για τους περισσότερους, περίπου 2800 εβραίους της πόλης.
Αύριο, 70 χρόνια μετά, η Θεσσαλονίκη αποτίει φόρο τιμής στα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας, με μία πορεία μνήμης, που θα ξεκινήσει στις 11:30 το πρωί από την πλατεία Ελευθερίας – στην οποία άρχισαν τα ανθεβραϊκά μέτρα τον Ιούλιο του 1942 – και θα καταλήξει στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό – αφετηρία των θανάσιμων εκτοπίσεων.
Η πορεία εντάσσεται στο πλαίσιο των εκδηλώσεων μνήμης, με τίτλο “Ποτέ ξανά. Θεσσαλονίκη – Άουσβιτς. 70 χρόνια από την αναχώρηση του πρώτου συρμού”, που διοργανώνει το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, η Ισραηλιτική Κοινότητα και η πρεσβεία του Ισραήλ στην Ελλάδα, υπό την αιγίδα του Δήμου Θεσσαλονίκης.
Επίσης, το πρωί της Κυριακής, 17 Μαρτίου, θα τελεστεί μνημόσυνο για τους νεκρούς του Ολοκαυτώματος στη συναγωγή Μοναστηριωτών (Συγγρού), με τη συμμετοχή σημαντικών προσωπικοτήτων του παγκόσμιου εβραϊσμού και με ομιλίες του προέδρου του Παγκόσμιου Εβραϊκού Συμβουλίου Ρόναλντ Λόντερ (Ronald S. Lauder)και του προέδρου του Ευρωπαϊκού Εβραϊκού Συμβουλίου Μοσέ Κάντορ (Moshe Kantor). Στην επιμνημόσυνη δέηση έχει προσκληθεί και ο πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς.
Θεσσαλονίκη, άνθος των Βαλκανίων
Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων εντάσσεται, επίσης, η έκθεση φωτογραφίας “Θεσσαλονίκη, άνθος των Βαλκανίων. Μεταξύ μεγαλείου και Ολοκαυτώματος”, σε επιμέλεια του ιδρύματος Yad Vashem και με την υποστήριξη της καναδικής πρεσβείας.
Η Θεσσαλονίκη, η πρωτεύουσα των Σεφαραδιτών Εβραίων από την έξωσή τους από την Ισπανία το 1492 μέχρι το Ολοκαύτωμα, υπήρξε σύμβολο για τον ιουδαιο-ισπανικό κόσμο που μιλούσε τη διάλεκτο λαντίνο. Για 450 χρόνια, η Θεσσαλονίκη ήταν μια ζωντανή μητρόπολη για τους Σεφαραδίτες Εβραίους.
Η έκθεση, που εγκαινιάζεται, σήμερα το απόγευμα, στις 17:00, στο νέο δημαρχιακό μέγαρο, αφηγείται την ιστορία της Θεσσαλονίκης και της εβραϊκής της κοινότητας σε τέσσερα κεφάλαια: Η Θεσσαλονίκη την εποχή του μεγαλείου της, η γερμανική κατοχή, η πείνα, η καταπίεση και η εκδίωξη, η αποστολή των Εβραίων στο θάνατο και η ζωή στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και η επιστροφή στη Θεσσαλονίκη.
Οι εβραίοι της Θεσσαλονίκης, πιστοί στην παράδοσή τους, κατάφεραν παράλληλα να ενσωματωθούν στην τοπική κοινωνία συνεισφέροντας με τις ιδιαίτερες κλίσεις τους και διαμορφώνοντας διαπολιτισμικές σχέσεις με την ισλαμική οθωμανική και τη χριστιανική ελληνική κοινότητα.
Η Θεσσαλονίκη ήταν μια πόλη γεμάτη ζωή, ανεκτική και κοσμοπολίτικη, που άλλαξε άρδην όταν οι Γερμανοί εισέβαλαν και εκδίωξαν τους Εβραίους στέλνοντάς τους στα στρατόπεδα θανάτου της μακρινής Πολωνίας.
Σεφαραδίτικοι, εβραϊκοί θρησκευτικοί και πολιτισμικοί θησαυροί, μαζί με σημαντικό μέρος ιδιωτικής περιουσίας χάθηκαν μετά την εκδίωξη των εβραίων προς τα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Καθώς οι εβραίοι στέλνονταν στην Πολωνία φορτωμένοι στις σιδηροδρομικές άμαξες του θανάτου, εγκατέλειπαν τα σπίτια και τις προσωπικές τους περιουσίες. Αντικείμενα λατρείας και αρχαίες βιβλιοθήκες – μεταξύ των οποίων τα σπουδαιότερα δείγματα της εεφαραδίτικης λογοτεχνίας – συγκεντρώθηκαν σε φορτηγά και στάλθηκαν στη Γερμανία. Συναγωγές λεηλατήθηκαν, εβραϊκές γειτονιές καταστράφηκαν και πλάκες από το παλαιό εβραϊκό κοιμητήριο χρησιμοποιήθηκαν ως φτηνό δομικό υλικό για την κατασκευή δρόμων, πεζοδρομίων, ακόμη και δεξαμενών. Αργότερα, στο χώρο του κοιμητηρίου χτίστηκε το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Όταν τα βρετανικά στρατεύματα έφτασαν στην Ελλάδα, τον Οκτώβριο του 1944, και με την υποχώρηση των Γερμανών, η Θεσσαλονίκη ήταν ερημωμένη, άδεια από τους Εβραίους κατοίκους της. Μόνο δύο χιλιάδες επιζώντες απέμειναν από την άλλοτε πολυάριθμη εβραϊκή κοινότητα…
“Η εβραϊκή ψυχή” στη μουσική και την οθόνη
Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων μνήμης εντάσσεται και η συναυλία σεφαραδίτικης μουσικής (λαντίνο), με τη Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Θεσσαλονίκης και με τίτλο “The Jewish Soul” (η εβραϊκή ψυχή), που θα πραγματοποιηθεί αύριο το βράδυ, στις 20:30, στην Αίθουσα Τελετών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Στις παράλληλες εκδηλώσεις μνήμης εντάσσεται και η προβολή της πολυβραβευμένης ταινίας – ντοκιμαντέρ του Βασίλη Λουλέ “Φιλιά εις τα παιδιά”, αύριο, στις 17:00, στο Μουσείο Κιμηματογράφου. Η ταινία “αφηγείται” τη ζωή πέντε μικρών εβραιόπουλων στην Ελλάδα της Κατοχής.
