Γράφει η Δέσποινα Μακρινού
Οι “Ετερώνυμοι” του Πεσσόα δεν συναντήθηκαν ποτέ με τους ποιητικούς “Συμβολισμούς” του Κωνσταντίνου Καβάφη και ας έζησαν την ίδια εποχή.
Και ας ήθελε το σκηνοθετικό πλάνο του Βασίλη Καπόπουλου να συνταξιδεύουν νύχτα για έναν άλλο κόσμο, προς “Στην Άγνωστη Νήσο”.
Και ας ήθελε η ποιητική λαχτάρα όλων μας, να ανταλλάσουν βλέμματα , κείμενα, ιδέες, ρόλους, χαρακτήρες.
Γεννήθηκαν με 25 χρόνια διαφορά στα τέλη του 19ου αιώνα. Στις 29 Απριλίου του 1863 στην Αλεξάνδρεια ο Καβάφης, στις 13 Ιουνίου του 1888 στη Λισαβώνα ο Πεσσόα.
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης ήταν το ένατο παιδί του μεγαλεμπόρου Πέτρου – Ιωάννη Καβάφη και της Φαναριώτισσας Χαρίκλειας Φωτιάδη. Η αριστοκρατική καταγωγή της μητέρας και η εμπορική δεινότητα του πατέρα, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση του χαρακτήρα του.
Ο Φερνάντο Πεσσόα ήταν γιός του Χοακίμ ντε Σέμπρα και της Μαρίας Μανταλένας Πινέιρο Νοκουέιρα. Σε πολύ μικρή ηλικία έχασε τον πατέρα του και καθώς η μητέρα του ξαναπαντρεύτηκε έναν διπλωματικό ακόλουθο, μετακόμισε στην Νότια Αφρική, όπου και ολοκλήρωσε τις σπουδές του. Μιλούσε την αγγλική γλώσσα ως μητρική και αυτό τον βοήθησε να εντρυφίσει στην αγγλική λογοτεχνία.
Εργάστηκε στον εμπορικό τομέα για μεγάλο διάστημα προκειμένου να εξασφαλίσει χρήματα , αν και συγκατοικούσε πάντα ως εργένης με συγγενείς απο το σόι της μητέρας του και του θετού του πατέρα.
Με το εμπόριο ασχολήθηκε και ο Κωνσταντίνος Καβάφης αναλαμβάνοντας την οικογενειακή επιχείρηση του πατέρα του, οποίος πέθανε νωρίς σε ηλικία 60 ετών. Μιλούσε άπταιστα αγγλικά, γαλλικά και ελληνικά δίπλα σε σημαντικούς οικοδιδασκάλους, τους οποίους εξασφάλιζε το υψηλό βιωτικό επίπεδο της οικογένειας ” τα έπιπλα, τ’ αμάξια, τ’ ασημικά, τα υαλικά ήσαν με λούσο σπάνιο τότε μεταξύ των Γραικών”.
” Ζωή είναι να είσαι άλλος”
Οι 81 ” Ετερώνυμοι” του Πεσσόα που υπογράφουν τα ποιήματα και τα κείμενά του, είναι προσωπικότητες που συνομιλούν, διαφωνούν, καθοδηγούν, επεξηγούν, ιντριγκάρουν. Ο πλούσιος τραπεζίτης διαφωνεί με τον αναρχικό για τη διαμόρφωση του κοινωνικού προφίλ, ο σοφός Αλμπέρτο Καέιρο προτείνει το δικό του τρόπο ζωής, που είναι η απομόνωση και η περισυλλογή, ο φιλόσοφος Ρικάρντο Ρέις είναι έτοιμος να αναμετρηθεί με τους αρχαίους κλασικούς, ο μηχανικός Άλβαρο ντε Κάμπος υπήρξε λάτρης της τεχνολογίας και προπομπός των μοντέρνων καιρών.
Οι “Ετερώνυμοι” δεν ζούν μόνο στη φαντασία και στα κείμενα του Πεσσόα. Επηρεάζουν και την ίδια του τη ζωή με σοβαρές παρεμβάσεις, ακόμη και σε προσωπικό επίπεδο. Είναι η αιτία της απροσδόκητης διάλυσης της μοναδικής ερωτικής σχέσης του ποιητή, με την Οφηλία Κουείροθ.
Με τους “Ετερώνυμους” ο Πεσσόα αγωνιά, μάχεται την ίδια του τη φύση, προσπαθεί να προσεγγίσει το ανικανοποίητο “της ποίησης” να κατακτήσει το υπαρξιακό νόημα της ζωής , την δική του ουτοπία. “Δεν ξέρω τι θα φέρει το αύριο” ήταν η τελευταία του φράση σε ηλικία μόλις 47 ετών , βάζοντας τέλος σε μιά προσωπική αντιφατική προσέγγιση της ζωής που έζησε.
Ο Πεσσόα, λίγο πριν το θάνατό του βραβεύτηκε με το κρατικό βραβείο λογοτεχνίας για το έργο του με τον τίτλο Mensagem (Μήνυμα). Ωστόσο, αρνήθηκε να παραστεί στην δεξίωση και να παραλάβει το βραβείο, δηλώνοντας έτσι την αντίθεσή του στο διδακτορικό καθεστώς του Σαλαζάρ.
Ο Πορτογάλος ποιητής υπήρξε πολυγραφότατος. Μετά τον θάνατο του , στις 30 Νοεμβρίου 1935, καταπονημένος απο το ποτό και απο την αρρώστια ( κίρρωση του ήπατος), βρέθηκε στο σπίτι του ένα μεγάλο μπαούλο μέσα στο οποίο υπήρχαν 27.453 χειρόγραφα . Μέχρι τότε το έργο του ήταν άγνωστο.
Ο πορτογαλικός λαός άργησε να εκτιμήσει την σπουδαιότητα του ποιητή λόγω των φιλομοναρχικών του πεποιθήσεων. Η Επανάσταση των Γαριφάλων το 1974 , έφερε στο φώς τα αντιδικατορικά του ποιήματα και οι Πορτογάλοι τον αναγνώρισαν ως Εθνικό ποιητή.
Η “Καβαφική ειρωνεία”
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης σε αντίθεση με τον Φερνάντο Πεσσόα, κατέθεσε στην παγκόσμια λογοτεχνία και ποίηση μονο 154 έργα, “Αναγνωρισμένα” απο τον ίδιο.
Τριάντα επτά είχε απορρίψει με τον τίτλο ” Αποκηρυγμένα“, τα περισσότερα σε ρομαντική καθαρεύουσα. Εβδομήντα πέντε, τα “Κρυμμένα“, βρέθηκαν ολοκληρωμένα μετά τον θάνατό του στα χαρτιά, ενώ τέλος άλλα τριάντα “Ατελή”
δεν πήραν ποτέ την οριστική τους μορφή.
Ο Αλεξανδρινός ποιητής , όπως τον αποκάλεσαν, επιστράτευε στα ποιήματά του σύμβολα και φανταστικές περσόνες μέσω απο τις οποίες εκφραζόταν ο ίδιος.
Οι ήρωες, τους οποίους υιοθετεί και ταυτίζεται, προέρχονται από το παρελθόν με ιστορική διαχρονική αντοχή. Δύσκολο και δυσδιάκριτο για τον αναγνώστη, αλλά και για τον ερευνητή, να αναγνωρίσει την προσωπικότητα του συμβόλου μέσω του οποίου μιλάει και ταυτίζεται .
Η “Καβαφική ειρωνεία” για την τραγικότητα της πραγματικότητας, σε συνδυασμό με την ηδονιστική του διάθεση για τη ζωή, δίνουν στα λίγα “Αναγνωρισμένα” ποιήματα του, μιά ιδιαίτερη θέση στην ευρωπαική ποίηση και λογοτεχνία.
Τα ποιήματα του Καβάφη έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και έως και σήμερα κατέχουν υψηλή θέση στην παγκόσμια αγορά βιβλίου.
Σχηματικά οι αναλυτές τα χώρισαν σε τρείς περιόδους.
Τα ιστορικά, που εμπνέονται απο την Ελληνιστική Περίοδο και το Βυζάντιο ,”Τρώες”κλπ. τα Αισθησιακά ή Ερωτικά, που εκδηλώνουν τις ομοφυλοφιλικές του επιλογές και τέλος τα Φιλοσοφικά ή Διδακτικά που πραγματεύονται τις ανθρώπινες αξίες, όπως την αξιοπρέπεια, την υπερηφάνεια κλπ. “Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον”, “Θερμοπύλες” κλπ.
Ο Κωνστανίνος Καβάφης πέθανε το 1933 σε ηλικία 70 ετών, απο καρκίνο του λάρυγγα σε νοσοκομείο της Αλεξάνδρειας, την ίδια μέρα της γέννησής του δηλαδή στις 29 Απριλίου.
Μετά βίας απωθημένος ομοερωτισμός”
Ο Φερνάντο Πεσόα δεν συνάντησε ποτέ τον Κωνσταντίνο Καβάφη. Τους συνέδεαν ωστόσο, πολλά κοινά στοιχεία. Απο τη μία μεριά οι “Ετερώνυμοι” του Πεσόα, απο την άλλη οι “Συμβολισμοί” και οι “Περσόνες” του Καβάφη.
Και οι δύο βρίσκονταν σε διαρκή αναζήτηση της προσωπικότητάς τους.
Υπήρξαν μοναχικοί και τελειομανείς. Το “Μετά βίας απωθημένο ομοερωτισμού” και των δύο, δεν κατάφερε να συνωμοτήσει και να συναντηθούν εν ζωή. Η συνάντηση ωστόσο, πραγματοποιήθηκε κάπου στη φαντασία όλων εμάς, που τους λατρέψαμε και η επιθυμία αυτή εκφράστηκε κινηματογραφικά.
“Εν τέχνως” λοιπόν, ο Φερνάντο Πεσόα συνάντησε τον Κωνσταντίνο Καβάφη και ταξίδεψαν μαζί στον χώρο της Ποίησης.
