“Η αβάσταχτη ελαφρότητα του … βάλς”
Με αβάσταχτη ελαφρότητα αποδόθηκε η φράση “Τα σοβιετικά τάνκς χορεύουν βάλς στην Πράγα” στον ποιητή της Ρωμιοσύνης Γιάννη Ρίτσο, όταν κλήθηκε να σχολιάσει την εισβολή των σοβιετικών στρατευμάτων στην πρωτεύουσα της Τσεχοσλοβακίας το 1968. Κανείς, ωστόσο, έως σήμερα δεν μπόρεσε να αποδείξει ότι η συγκεκριμένη φράση προήλθε απο τον ποιητή.
Αύγουστος 1968 – Πράγα
Ήταν Αύγουστος , θερμό καλοκαίρι, όταν το πείραμα για “Σοσιαλισμό με ανθρώπινο πρόσωπο” έσβησε κάτω απο τις ερπύστριες .
Η Άνοιξη της Πράγας , διεκόπει βιαίως και η προσπάθεια για οικονομικές μεταρρυθμίσεις, ελευθεροτυπία και αδέσμευτη σκέψη μετατράπηκε σε εφιάλτη.
Η πρώτη δυναμική έκφραση δυσαρέσκειας στην πολιτική, που εφήρμοζε το ΚΚΤσεχοσλοβακίας, έγινε την Πρωτομαγιά του 1966, όταν φοιτητές με συνθήματα “θέλουμε ελευθερία, θέλουμε δημοκρατία” έκαψαν ένα βαγόνι του τράμ στην κεντρική πλατεία της Πράγας. Ακολούθησαν συλλήψεις και αρκετοί συλληφθέντες παραπέμφθηκαν σε δίκη. Το καζάνι όμως έβραζε, κυρίως στις φοιτητικές εστίες και τα αμφιθέατρα, με αποτέλεσμα οι συμπλοκές και οι συλλήψεις να γίνουν καθημερινότητα.
Στα αιτήματά τους, ωστόσο, οι εξεγερμένοι φοιτητές δεν ζητούσαν την ανατροπή του σοσιαλισμού. Ζητούσαν και απαιτούσαν τον εκδημοκρατισμό σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής και πολιτικής ζωής.
Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ – Για μιά…Άνοιξη
Τον Ιανουάριο του 1968, αναδείχθηκε Γραμματέας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΤσεχοσλοβακίας ο Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ. Ο νέος Γραμματέας, ηλικίας τότε 47 ετών, προχώρησε αμέσως σε μεταρρυθμίσεις πιο φιλελεύθερες και πιο ριζοσπαστικές. Για οκτώ μήνες , τοσο κράτησε η μεταρρυθμιστική περίοδος, η Πράγα έζησε την δική της Άνοιξη. Το σύνθημα “Σοσιαλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο” ήταν ο στόχος και η κατάκτησή του το ζητούμενο.
Η “Ανοιξη στην Πράγα” απελευθέρωσε τις διαφορετικές απόψεις, τόσο στο χώρο των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας, όσο και στην τέχνη και την διανόηση.
Οι άνθρωποι του πνεύματος, δεν δίσταζαν να εκφράζουν δημοσίως την δική τους κριτική επεξεργασια, για τα κοινωνικά, πολιτιστικά και πολιτικά θέματα της χώρας και να υποστηρίζουν δημοσίως τις αντιρρήσεις τους για τη λογοκρισία και την έλλειψη δημοκρατίας στις πολιτικές επιλογές του κόμματος.
Η επανατοποθέτηση των έργων του Φραντς Κάφκα, που εως τότε τελούσε υπο διωγμό, στα ράφια των βιβλιοπωλείων και η αναγνώριση της τεράστιας λογοτεχνικής του αξίας, ήλθε να υπογραμμίσει τη μεγάλη αλλαγή.
Παράλληλα ο δημοσιογραφικός λόγος, έγινε πιο καυστικός και συχνά δυσάρεστος για τα κακώς κείμενα της σοβιετικής ηγεσίας, με επισημάνσεις για σοβαρές και ουσιαστικές αποκλίσεις απο τον Μαρξισμό – Λενινισμό.
Τον Ιούνιο του 1968 εκδόθηκε το Μανιφέστο για το δημοκρατικό πρόσωπο του σοσιαλισμού με τίτλο ” Δύο χιλιάδες λέξεις που ανήκουν στους εργάτες, αγρότες, υπαλλήλους, επιστήμονες, καλλιτέχνες και όλους». Το Μανιφέστο απορρίφθηκε απο το Κομμουνιστικό Κόμμα και απο τον ίδιο τον Ντούμπτσεκ.
Έως εκείνη τη στιγμή η Σοβιετική Ένωση, στο τιμόνι της οποίας βρισκόταν ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ, αλλά και οι υπόλοιπες χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας, παρακολουθούσαν με καχυποψία, αλλά και με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τις εξελίξεις στην κομμουνιστική Τσεχοσλοβακία, χωρίς να παρεμβαίνουν.
Οι διαθέσεις όμως αυτές, άλλαξαν όταν το μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα, αναπόφευκτα θα επικρατούσε στο 14ο Συνέδριο του Κομμουνιστικού κόμματος, που επρόκειτο να γίνει.
Στις 3 Αυγούστου, του 1968, οι ηγέτες του Συμφώνου της Βαρσοβίας συναντήθηκαν στην Μπρατισλάβα (πόλη της Τσεχοσλοβακίας) για συνομιλίες. Εκεί ο Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ, προσπάθησε να τους πείσει οτι οι μεταρρυθμίσεις επιβάλλεται να γίνουν για την ασφάλεια και την τάξη και ότι αυτές δεν θα θέσουν σε καμία περίπτωση, σε κίνδυνο το κομμουνιστικό σύστημα της χώρας του. Δυστυχώς δεν έπεισε κανέναν…
Έτσι με το ξημέρωμα της 21ης Αυγούστου του 1968, στρατεύματα απο τις χώρες του Συμφώνου της Βαρσοβίας εισέβαλαν στη χώρα.
Το Τέλος της Άνοιξης
Οι πολίτες της Πράγας, στην πλειοψηφία τους φοιτητές, αντέδρασαν αμέσως με μαζικές κινητοποιήσεις και μαχητικές καταλήψεις.
Ένα περίεργο “βάλς” , με ανάμεικτα και ακαθόριστα συναισθήματα, διαπιστώθηκε ανάμεσα σε εισβολείς και “πολιορκημένους”.
“Τους ρωτούσαμε γιατί ήλθαν και απαντούσαν ότι είναι αδέλφια μας. Τους λέγαμε ότι κάνουν λάθος , ότι δεν τους θέλαμε, ότι δεν χρειαζόμασταν βοήθεια και μας απαντούσαν πως είναι αδέλφια και φίλοι μας και ήλθαν για να αποκαταστήσουν την τάξη” είχε αναφέρει κάποιος που παρίστατο στα γεγονότα.
Δυστυχώς το “βαλς” έληξε αφήνοντας πίσω οδυνηρές μνήμες!
Στις 22 Αυγούστου συνελήφθη ο Αλεξάντερ Ντούμπτσεκ και το τέλος της Άνοιξης υπεγράφη και επισήμως.
Ο Ντούμπτσεκ συνέχισε, ελλείψει άλλου, να είναι επικεφαλής του Κομμουνιστικού κόμματος. Μετά απο λίγο όμως απομακρύνθηκε και εργάστηκε ως υπάλληλος σε μιά ξυλαποθήκη στη Σλοβακία.
Οι διαμαρτυρίες, ωστόσο, για μεγάλο διάστημα, συνεχίστηκαν μέσα στα πανεπιστήμια, στους δρόμους, στα εργοστάσια, στις γειτονιές. Πολλοί κατάφεραν να δραπετεύσουν και να φύγουν μετανάστες σε χώρες της Ευρώπης.
Τον Ιανουάριο της επόμενης χρονιάς , του έτους 1969, ένας εικοσάχρονος φοιτητής οικονομικών, ο Jan Palach αυτοπυρπολήθηκε στην πλατεία Wenceslas, προκαλώντας νέες πιο μαζικές λαικές κινητοποιήσεις.
Το πείραμα της Άνοιξης στην Πράγα, εντάσσεται σε μιά ιστορική περίοδο γενικευμένου αναβρασμού παγκοσμίως. Ψυχρός πόλεμος, φοιτητικές εξεγέρσεις στη Γαλλία το Μάη του 68, αντιπολεμικές διαδηλώσεις για το Βιετνάμ, πολιτικές δολοφονίες (Ρόμπερτ Κέννεντυ, Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ), απολυταρχικά καθεστώτα, Απαρτχάιντ, χούντα των συνταγματαρχών στην Ελλάδα…
Η “Άνοιξη της Πράγας” απασχόλησε τον Τσέχο συγγραφέα Μίλαν Κούντερα στο έργο “ Η αβάσταχτη ελαφρότητα του Είναι” καθώς και τον Αμερικανό Φίλιπ Ροθ στο έργο “Ο καθηγητής του πόθου“.
