Πολυτεχνείο Νοέμβρης 1973
Με το γκάζι στο τέρμα και χωρίς χώρο για να φρενάρουμε
Του Μιχάλη Σαμπατακάκη
Νιώθω πως είναι μίζερο να προσπαθήσω να περιγράψω έπειτα από 50 τόσα χρόνια τις μέρες του Νοέμβρη του ’73. Οι εξεγέρσεις, όπως και οι εκρήξεις των ηφαιστείων, είναι σύντομες και πυρακτωμένες. Καίνε τη γλώσσα. Να, όπως θα ήταν δύσκολο να περιγράψω με λόγια την ερωτική πράξη ή το ηλεκτροσόκ των βασανιστηρίων. Πως να εκφράσω σε λέξεις το άρωμα των νεανικών μας χρόνων;
Οι μαγικές στιγμές είναι σπάνιες και ποτέ δεν είναι οι ίδιες. Οι μαγικές στιγμές στην πολιτική είναι σχεδόν αδύνατες. Η πιθανότητα να εκφράσει η “άγρια νεολαία”, και μάλιστα με εξέγερση, έναν ολόκληρο λαό είναι μηδαμινή. Και όμως συνέβη. Δώσαμε τη μάχη μόνο με τις αξίες και την ψυχή μας. Η χούντα μας αντιμετώπισε με τα τανκς.
Ας δούμε το σκηνικό με τίτλους.
Η μετεμφυλιακή πολιτική ζωή στην Ελλάδα είναι μακρινή από αυτή των χωρών της Δυτικής Ευρώπης (με εξαίρεση την Ισπανία και την Πορτογαλία). Είναι πιο κοντινή με αυτή των χωρών της Νότιας Αμερικής. Εξάρτηση, αμερικανική επικυριαρχία, αλλά και ύπαρξη ισχυρού πόλου που την αμφισβητεί, με σοβαρή παρουσία της Αριστεράς.
Δικτατορία. Τσάκισμα. Φυλακές και βασανιστήρια. Το καθεστώς δεν αποκτά τη συναίνεση του λαού, αλλά δεν υπάρχουν μαζικές αντιδράσεις. Τα πέντε πρώτα χρόνια είναι ηρωικός ο ρόλος των αντιστασιακών οργανώσεων, αλλά χωρίς μαζικό κίνημα. Το καθεστώς, έχοντας την αίσθηση της παντοδυναμίας, αποπειράται περιορισμένα να αποκτήσει κάποια πολιτική νομιμότητα. Χαλαρώνει.
Σ’ αυτές τις συνθήκες αναπτύσσεται το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα, στα τέλη του ’71 – αρχές του ’72. Σχεδόν μαγικά. Την ίδια στιγμή εμφανίζονται σε όλες τις σχολές μορφές αυτοοργάνωσης ενωτικού χαρακτήρα, οι Φοιτητικές Επιτροπές Αγώνα, από αριστερούς (κυρίως) φοιτητές όλων των ρευμάτων. Έτσι όπως μαγικά ανοίγουν το πρωί τα λουλούδια σε όλους τους κήπους. Οι πολιτικές οργανώσεις θα δράσουν στο φοιτητικό κίνημα, περίπου έναν χρόνο αργότερα.
Οι μορφές αυτοοργάνωσης των φοιτητών και οι πολιτικές οργανώσεις βρίσκονται στον χώρο της Αριστεράς. Ας μην ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε στην περίοδο που ο κομμουνισμός δείχνει ότι πείθει ως εναλλακτική λύση στα προβλήματα του καπιταλισμού, δίνοντας μάλιστα την εντύπωση ότι ο καπιταλισμός αντικαθίσταται. Ο πόλεμος στο Βιετνάμ, η Κούβα και ο Τσε είναι τα πρότυπα. Στη Δυτική Ευρώπη, οι εξεγέρσεις του Γαλλικού Μάη και οι αντίστοιχες στη Γερμανία και την Ιταλία ξαναβάζουν το ζήτημα στην επικαιρότητα.
Το αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα αμφισβητεί με επιμέρους μάχες πλευρές του καθεστώτος, επιλέγοντας ως κύριο πεδίο ανάπτυξής του το ζήτημα της δημοκρατίας και ελευθερίας στα πανεπιστήμια, που έχει σαν πολιτικό φόντο το ζήτημα της δημοκρατίας και ανεξαρτησίας της χώρας. Στην εξέγερση του Πολυτεχνείου, το πολιτικό φόντο της δημοκρατίας και ανεξαρτησίας της χώρας έρχεται σε πρώτο πλάνο και αντί για τις επιμέρους μάχες γίνεται η σύγκρουση και η ρήξη. Δεν σχεδιάστηκε. Απλώς έγινε. Κι αυτό μαγικά.
Δεν ήταν κάποια γενιά στο Πολυτεχνείο. Η γενιά μας είχε άλλα ενδιαφέροντα: ποδόσφαιρο, χαβαλές, Κόκκοτας, πολιτική σιωπή. Ήμασταν λίγοι. Μερικές χιλιάδες νέοι σε μια πόλη 3.000.000 κατοίκων. Αριστεροί. Κάθε είδους, αλλά αριστεροί. Με ολοκληρωτική απουσία του παραδοσιακού πολιτικού κόσμου. Με τη συμπάθεια (τελικά) όλου του ελληνικού λαού, αλλά χωρίς τον λαό. Η μυθοποίηση θα γίνει αργότερα, στη Μεταπολίτευση. Ήμασταν λίγοι. Ταυτόχρονα θαρραλέοι και φοβισμένοι. Ευτυχώς, τελικά, όχι ρεαλιστές. Σχεδόν τρελοί.
Με το γκάζι στο τέρμα και χωρίς χώρο για να φρενάρουμε.
Είπα από την αρχή ότι είναι μίζερο να προσπαθήσω να περιγράψω μια εξέγερση. Καίει η γλώσσα. Δοκιμάζω αλλιώς:
Οδυσσέα Ελύτη. Λόγος περί αγνότητος
“Άνευ ορίων άνευ όρων”
Επειδή Κυρίες και Κύριοι
κείνο που μας προσάπτουνε τα χελιδόνια
– η άνοιξη που δεν φέραμε –
είναι ακριβώς η αγνότητά μας.
*Ο Μιχάλης Σαμπατακάκης γεννήθηκε στην Αθήνα το 1949. Είναι οδοντίατρος . Το 1968 εντάχθηκε στο ΚΚΕ Εσωτερικού. Στη δικτατορία ήταν εκπρόσωπος της σχολής του στο Διασχολικό των Φοιτητικών Επιτροπών Αγώνα. Στην εξέγερση του Πολυτεχνείου ήταν πρόεδρος της Γ.Σ. Ιατρικής- Οδοντιατρικής. Φυλακίστηκε το 1972 και το 1973 στην Ασφάλεια, τον Κορυδαλλό και την ΕΣΑ. Στρατεύτηκε υποχρεωτικά. Στη µεταπολίτευση ήταν Γραµµατέας Σπουδάζουσας του Ρήγα και αργότερα Β΄ Γραµµατέας του Κεντρικού Συµβούλιου. Στέλεχος του ΚΚΕ Εσωτερικού. Μέλος της Πολιτικής Γραµµατείας του Συνασπισµού από το 2000 έως το 2010. Ιδρυτικό στέλεχος της Δηµοκρατικής Αριστεράς.
