Δεν είναι άνθρωποι. Είναι Ιταλοί. Έχουνε ένα μυστικό,- ολότελα δικό τους,- σε κάνουν, θες δεν θες,διαβάτη του χρόνου του άχρονου. Το σήμερα είναι χθες και το χθες σήμερα. Το Corso Vanucci,κεντρικός δρόμος στην Perugia, όνειρο που δεν τελειώνει γιατί είναι ζωντανό. Από το πλατύσκαλό του, piazza-πλατεία Italia,πατάς στο μεσαιωνικό Πύργο-Rocca Paolini με κυλιόμενες σκάλες. Δεξιά σου, φωτισμένα αρχαία (ρωμαϊκά;ετρουσκικά;) απομεινάρια. Σε κούρβες κρυφές- αγκαλιές του πύργου περιοδικές εκθέσεις της arte povera.Ύστερα αρχίζει το λιθόστρωτο. Ώσπου βγαίνεις από το σκοτάδι των Μεσαίων χρόνων στο φως. Στην Piazza Partigiani- Πλατεία Παρτιζάνων.”Oh,bella ciao!”
Από το κέντρο της Partigiani αναχωρούν λεωφορεία για την Ασσίζη του Φτωχούλη του Θεού,του Τζιόττο και του Τσιμαμπόυε. Για Γκούμπιο, Σπολέτο, Τσιτά ντι Καστέλλο, για όλη την Umbria, καρδιά της Ιταλίας, του Μεσαίωνα α λ λ ά και της Αναγέννησης. Πώς αντέχεις, Θεέ μου, να υπάρχει κ α ι μέσα στον Περουτζίνο Άγιο Πέτρο σου, έργο του “αλήτη”Caravaggio;
28 Ιουνίου 1992 στις ειδήσεις ακούγεται ότι ο πρόεδρος της Γαλλίας Μιττεράν επισκέφτηκε απροειδοποίητα το Σεράγεβο. Γιατί άραγε; Τί θέλει να δείξει στην κοινή γνώμη, ο γηραιός και με εύθραυστη υγεία πολιτικός, π ω ς με την β ο σ ν ι α κ ή κ ρ ί σ η τα φ ώ τ α στην Ευρώπη σ β ή ν ο υ ν ξ α ν ά; Όπως κάποτε 28 Ιουνίου 1914,ημερομηνία που δολοφονήθηκε ο αρχιδούκας της Αυστροουγγαρίας Φραγκίσκος Φερδινάνδος στο Σεράγεβο; Δολοφονία που μέσα σε λίγες εβδομάδες οδήγησε στο ξέσπασμα του Α΄παγκόσμιου πολέμου και έβαλε μπρος σε μια κρεατομηχανή,- που πιθανότατα,ουδέποτε μέχρι τότε είχε γνωρίσει ο κόσμος;
Ωχ, αδελφέ !Επέτειος του 1914 και βοσνιακή κρίση.Ποια η οργανική σχέση τους και γιατί να ασχοληθώ;Είμαι κι εγώ ένας άλλος “Conformista”* ορθότερα κονφορμίστρα.Αν δεν πάω με το συρμό,ούτε καλημέρα δε θα μού λένε.Θα απομακρύνονται από τη χολεριασμένη αφεντιά μου κι ας μη φοράω κουδουνάκι. “Φύλαγε τα ρούχα σου!Μόκο, ρε! Μόκο!”που λέει και ο τρισαγαπημένος φίλος Αντώνης Σαμαράκης**. Μόκο, μπρος σε ό,τι απάνθρωπο, σε ό,τι χυδαίο. “Μόκο,ρε!”Μόκο!
Κανονικό ον-Κονφορμίστρια κατεβαίνω προς τη σύγχρονη Perugia. Στα αριστερά της Piazza Partigiani ο κινηματογράφος Lilli. Μπαίνω μέσα.Έχει αφιέρωμα στον Bernaldo Bertolucci.
H ταινία του”Ο τελευταίος Αυτοκράτορας”έχει αποσπάσει εννέα Όσκαρ και θεωρείται η ναυαρχίδα της φιλμογραφίας του.Η υπόθεση ξετυλίγεται από το 1948. Τότε οι κομμουνιστές συλλαμβάνουν τον Που Γί, τελευταίο αυτοκράτoρα της Κίνας, που υπήρξε αντικείμενο λατρείας για πάνω από ένα δισεκατομμύριο ανθρώπους,από τη γέννηση κι ως τα βαθιά γεράματα. Έγκλειστος ο μεγαλειότατος, σε κομμουνιστικό στρατόπεδο αναμόρφωσης, θυμάται…Ήταν το 1908,όταν τρίχρονος στέφεται αυτοκράτορας και ανεβαίνει στον θρόνο του Δράκου. Μεγαλωμένος στην πολυτέλεια, δίχως βάσανα και προβλήματα, ο Που Γι είναι ένας «μικρός Θεός». Μπορεί να κάνει τα πάντα, όμως δεν έχει το δικαίωμα να βγει έξω από το ανάκτορό του. Μια φορά που το επιχειρεί με το ποδήλατο, οι φύλακες άγγελοι του κατεστημένου τον σταματούν. Μεγαλώνει σε μια χρυσή φυλακή, υπό την καθοδήγηση του Σκωτζέσου δασκάλου του,Τζόνστον.Με απαράμιλλο στο δασκαλίκι του σχολακιστικού του τ ί π ο τ α, τον Πήτερ Ο’ Τούλ. Η εξουσία όμως,για την οποία ο Που Γί καυχιέται από την κούνια του,είναι εικονική,virtul reality θα λέγαμε,- λόγω τεχνητής νοημοσύνης,- στις μέρες μας.
Έτσι, ο 20ος αιώνας,αιώνας θεμελιωδών αλλαγών, δεν αφήνει ανέπαφο και το βασίλειό του,συμπαρασύροντας και τις τελευταίες ψευδαισθήσεις της εξουσίας του.Ο Που Γι θα έρθει για πρώτη φορά σε επαφή με την πραγματικότητα, με τον πιο σκληρό τρόπο. Η π α θ η τ ι κ ή ανατροφή του σαρώνεται με στιλπνότητα από τον Μπερτολούτσι.Πριν καλά-καλά υποψιαστεί τί συμβαίνει γύρω του υποκύπτει στα κελεύσματα μιας πολιτικής τερατογένεσης και καταλήγει εξόριστος μαριονέτα των Ιαπώνων.Aπό γιος του Ουρανού στην Απαγορευμένη Κινεζική Αυτοκρατορική Πόλη, γίνεται ένας κοινός play boy με αγγλική πόζα, δυτικά ρούχα, με σύζυγο, με ερωμένη και παράλληλη σχέση με μια γιαπωνέζα κατάσκοπο.Η παρακμή της καιαπελπισμένης αυταπάτης του Που Γί, είναι η πανίσχυρη μοίρα ενός ολόκληρου έθνους που βυθίζεται επειδή έ χ α ψ ε πως ήταν με την ο ρ θ ή π λ ε υ ρ ά της Ιστορίας.
“Ο τελευταίος αυτοκράτορας” μια επική βιογραφική ταινία. Μελέτη των επιπτώσεων της Ιστορίας στη ζωή ενός ατόμου,γιου του Ουρανού,ή γιου ανώνυμου τσοπάνου στάνης.Λίγη σημασία έχει ποιου από τους δυο. Συνειδητά ή ασυνείδητα,- καλύτερα, βέβαια συνειδητά. Όλοι, χωρίς εξαίρεση, ό λ ο ι, συμμετέχουμε στο παιχνίδι, απ΄το οποίο εξαρτάται η ευτυχία ή η δυστυχία μας.
Καλύτερα να βγω στον καθαρό αέρα.Αυτή δεν ήταν ταινία.Μια διαρκής αγωνία ήταν.Μπρος στον αιχμάλωτο από τις περιστάσεις εαυτό μου.Μπρος στο βασανιστικό αίσθημα του ασύμπτωτου ανάμεσα στον εαυτό μου και στον κόσμο.
Άει και…Άει και παραπέρα. Δεν μπορεί η Τέχνη να στοχάζεται με το νου, με την καρδιά στοχάζεται.Και τώρα στην πλατεία της διεθνούς φοιτητούπολης Περούτζια θα έχει ήδη αρχίσει το ετήσιο φεστιβάλ τζάζ.Γιατί να το χάσω; Στο κάτω- κάτω ο αιώνας μου,έχει προ πολλού, αλλάξει σελίδα. Γιατί να χάσω το σήμερα;
Από διαστροφή,- δεν υπάρχει άλλη εξήγηση.Από διαστροφή,μένω βιδωμένη στην καρέκλα.Στο λευκό πανί της οθόνης ένας ζωγραφικός πίνακας που παριστάνει μια επική έξαρση αγροτικής πορείας.Σε γκρο πλάνο ένα κεντρικό πρόσωπο. Με μια οπισθοχώρηση του φακού, οπισθοχωρούν και οι κεντρικές μορφές και χάνονται στη μάζα. Ολόκληρη η τανία”1900″ ακολουθεί σε όλη τη διάρκεια της αυτήν την παλινδρομική κίνηση, περνώντας εξακολουθητικά από το άτομο στο σύνολο,και τούμπαλιν,κάτω από τη μουσική του μοναδικού Ένιο Μορικόνε.
Ίσως. Ί σ ω ς πρόθεση του 29χρονου τρομερού παιδιού του ιταλικού κινηματογράφου Bernardo Bertolucci.΄Ι σ ω ς σκόπιμη επιθυμία του να ήταν,να φτιάξει μια ιστορική τοιχογραφία,τεχνοτροπίας φρέσκο-που αρχίζει με τον 20ο αιώνα για να καταλήξει στη σημαδιακή για την ταινία και την ιταλική ιστορία ημερομηνία: 25 Απριλίου 1945. Πρόκειται για τη μέρα που η πρώτη μεταπολεμική κυβέρνηση, στην οποία μετέχουν και κομμουνιστές, ξεκινάει να φτιάξει την «καινούργια Ιταλία». Δεν την έφτιαξε, αλλά οι Ιταλοί χωριάτες υπέδειξαν τότε αυθόρμητα έναν τρόπο φτιαξίματος της, καταλαμβάνοντας τσιφλίκια και ιδρύοντας κολεκτίβες. Ο Μπερτολούτσι πιστεύει ότι το σταμάτημα αυτής της εξέλιξης είναι μια ιστορική παρένθεση, που πολύ σύντομα θα κλείσει.Και ερευνά την ιστορική, κοινωνική και οικονομική ανέλιξη, που οδήγησε στην 25η Απριλίου.
Bigger than life – Kαθρέφτης της ζωής του- των ονείρων του διευθυντής και δημιουργός τους. Ο Bertolucci με μυθιστορηματική δομή αφηγείται την παράλληλη ιστορία στην Emilia Romagna δύο οικογενειών:μιας τσιφλικάδων και μιας κολήγων. Σμίκρυνση μοντέλων δυο τάξεων,οι οποίες με τη σειρά τους εκπροσωπούνται στο επίπεδο της δραματουργίας, από δύο άτομα της δεύτερης γενιάς.Τον γιο του τσιφλικά (Ρόμπερτ Ντε Νίρο) και το νόθο παιδί ενός φτωχού αγρότη (Ζεράρ Ντεπαρτιέ). Τα δυο αγόρια γεννιούνται την ίδια μέρα και μένουν στενοί φίλοι.Μαζί θα ανακαλύψουν τη φύση,θα ξαπλώσουν στις ράγες των τρένων, θα νοιώσουν εφηβικά σκιρτήματα για τη γυναικεία σάρκα.
Όλα αυτά μέχρι που ο νεαρός τσιφλικάς θα διαδεχθεί τον πατέρα του (Μπάρτ Λάνγκαστερ). Το τέλος της εφηβείας ορίζει και το τέλος της ιδανικής «φ υ σ ι κ ή ς κοινωνίας» που ορίζει: Ο Άνθρωπος για τον Άνθρωπο. Από κει και πέρα, οι σ χ έ σ ε ι ς ι δ ι ο κ τ η σ ί α ς και το ι δ ι ο κ τ η σ ι α κ ό δίκαιο, θ α ε ξ α φ α ν ί σ ει το φυσικό δίκαιο, πράγμα που θα συνεχιστεί μέχρι την π ρ ώ τ η μ ε γ ά λ η ν ί κ η του φ υ σ ι κ ο ύ δικαίου: την 25η Απριλίου.
Στην πραγματικότητα, τα δύο κύρια πρόσωπα του φιλμ είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος: Ο δρών και αγωνιζόμενος για τη μοίρα του άνθρωπος, που κόβεται στα δύο από κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες που μάχονται την «α τ α ξ ι κ ή ανθρώπινη φύση». Οι δύο παιδικοί φίλοι, ουσιαστικά, παραμένουν φίλοι μέχρι τo τέλος, ενώ το ανοιχτό, ιδεολογικά, φινάλε αφήνει ανοιχτή και την πιθανότητα μιας οριστικής συμφιλίωσης, που ωστόσο θα είναι αποτέλεσμα της ο ρ ι σ τ ι κ ή ς ι σ τ ο ρ ι κ ή ς ή τ τ ας του ιδιοκτήτη.
Για τον Μπερτολούτσι, ο εικοστός αιώνας της ταινίας του, θα περάσει στην ιστορία σαν ο αιώνας της εξαφάνισης του αφεντικού. Μπορεί να κάνει λάθος στα νούμερα, αλλά αν αυτός ο αιώνας δεν είναι ο 20ος, αποκλείεται να μην είναι ο 21ος, ο 22ος, ο 1250ος.Συνεπώς, οι κεφαλαιοκράτες δεν έχουν και τόσο άδικο όταν κάνουν πράξη:«Μην αφήνεις για αύριο ό,τι μπορείς να αρπάξεις σήμερα». Το δικό τους αύριο είναι το πιο αβέβαιο που μπορεί να υπάρξει, και η αίσθηση της προσωρινότητας έχει ριζώσει βαθιά στο υποσυνείδητό τους,για να τους μεταβάλλει σε ύαινες.
Αλλά είναι σ΄αυτήν, ίσα-ίσα, τη λαίμαργη πλεονεξία “Μην αφήνεις για αύριο ό,τι μπορείς να αρπάξεις σήμερα” όπου βρίσκουν γόνιμο έδαφος τα ηθικά και ψυχικά αποβράσματα.Στο “1900” ο πεινασμένος, ο περιφρονημένος λακές του αφεντικού βιάζει το 10χρονο γόνο αριστοκράτη και τον δολοφονεί .Κανείς δεν μπορεί μέσα, σε μια τέτοια φασιστική κοινωνία να θεωρήσει,έστω ύποπτο,ένα αξιότιμο μέλος της που κάνει το σταυρό του,ευπειθέστατος υποκλίνεται στα αφεντικά.
Αν κάποτε χάσω τα μυαλά μου, βέβαιο είναι πως, πέρα και πάνω από τα ταξικά, ανάμεσα σε άλλα,ποτέ δε θα σβήσει από μέσα μου ο υ π α ρ ξ ι α κ ό ς ανθρώπινος στάβλος.Εκείνο το σαρδόνιο χαμόγελο του ηθικο-ψυχικά φασίστα βιαστή του 10χρόνου, που στο πετσί του μπαίνει ο Ντόναλντ Σάδερλαντ.Δεν υπάρχει επίθετο,από τα πολυμεταχειρισμένα,για να χαρακτηρίσω τον ηθοποιό Σάδερλαντ ακόμα κι αν πω α γ ε ω μ έ τ ρ η τ ο ς.
Α κούστε με. Ακούστε με φίλες και φίλοι. Ακούστε τη φωνή του Βερτολούτσι από το “1900”:”Σύντροφοι οι φασίστες δεν φυτρώνουν ξαφνικά σε μία νύχτα όπως τα μανιτάρια.Οι φασίστες είναι προϊόντα των αφεντικών, εφευρέσεις τους. Με τους φασίστες κερδίζουν όλο και περισσότερα. Τόσα πολλά που δεν ξέρουν πού να τα βάλουν. Έτσι επινόησαν τον πόλεμο και μάς έστειλαν στην Αφρική,την Ρωσία,την Ελλάδα, την Αλβανία. Αλλά δεν πλήρωσαν αυτοί. Εμείς είμαστε που πληρώσαμε το προλεταριάτο”.
Η ιστορία του”1900″ του Bernaldo Bertolucci που γεννήθηκε σαν σήμερα 16 Μαρτίου 1941, εισβάλλει στο φιλμ σταδιακά, και το ντοκουμέντο διαβρώνει αργά τη μυθοπλασία.”Η ταινία είναι δομημένη σαν μια Κοσμογονία, και όπως σε όλες τις Κοσμογονίες «’Εν ἀρχή ἦν τὸ Χάος». Σιγά σιγά, το κοινωνικό χάος μορφοποιείται- και αυτή ακριβώς η μορφοποίηση καθορίζει και το στυλ της ταινίας: Όσο προχωράει η δράση, τα κοινωνικοποιημένα άτομα παίζουν περισσότερο ενεργό ρόλο, ενώ η επιτρεπτή από τη φαντασία ασυδοσία δίνει τη θέση της στη σαφήνεια του ντοκουμέντου. Ταυτόχρονα, η άνοιξη όπου τοποθετείται το χρονικά τελευταίο μέρος του φιλμ, έπεται του φθινοπώρου, όπου τοποθετείται η φασιστική περίοδος, κι αυτό έπεται του θέρους όπου τοποθετείται η παιδική και η εφηβική ηλικία, κι όπου κάρπισε το φυσικό δίκαιο. Η διαδοχή των εποχών αποτελεί κύκλο στον οποίο το φθινόπωρο είναι μια παρένθεση ενώ η άνοιξη ορίζει το γεμάτο υποσχέσεις μέλλον”***
Μέλλον! Μου είναι τόσο χρήσιμη η λέξη όσο και λίγη, εάν δεν καταφέρουμε απαντήσουμε:
Πού πάμε;
~~~~~~~~~~~
*
Ο Κονφορμιστής, ταινία του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι
**Αντώνης Σαμαράκης,Η Κόντρα
***Βασίλης Ραφαηλίδης, εφημερίδα “Το Βήμα” 14-12-1976
1900 (1976) του Μπερνάντο Μπερτολούτσι
