Ισραήλ – Ιράν: Στο σταυροδρόμι ειρήνης ή πολέμου;
Του Θανάση Κούρτη*
Για πάνω από τέσσερις δεκαετίες, η αντιπαράθεση μεταξύ Ισραήλ και Ιράν συντηρήθηκε στο παρασκήνιο μέσω πολέμων δι’ αντιπροσώπων, συγκαλυμμένων επιθέσεων, και γεωστρατηγικών ελιχμών. Ο Ιράν, μετά την Ισλαμική Επανάσταση του 1979, υιοθέτησε μια σταθερή στρατηγική εξαγωγή της επανάστασης, ενισχύοντας τις στρατιωτικές οργανώσεις σε ολόκληρη τη Μέση Ανατολή. Ο Λίβανος, η Συρία, το Ιράκ, η Λωρίδα της Γάζας και πρόσφατα η Υεμένη, αποτέλεσε το πλέγμα δορυφόρων μιας ευρύτερης σιιτικής ζώνης επιρροής.
Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια — και ιδίως μετά την κρίση του Οκτωβρίου 2023 — η αντιπαράθεση έπαψε να είναι έμμεση. Βρισκόμαστε πλέον μπροστά σε έναν πόλεμο πρόσωπο με πρόσωπο, με σαφές επιχειρησιακό αποτύπωμα και από τις δύο πλευρές. Ο Ιράν δεν κρύβει την εμπλοκή του. Και στο Ισραήλ, σταδιακά, εγκατέλειψε την πολιτική της «στρατηγικής ασάφειας» και μετακινήθηκε σε σαφώς επιθετικό δόγμα κατά ιρανικών συμφερόντων στη Συρία, στο Ιράκ και στο ίδιο το ιρανικό έδαφος.
Από πόλεμο δι’ αντιπροσώπων σε άμεση σύγκρουση
Η πάλαι στρατηγική ποτέ του Ιράν, μέσω παραστρατιωτικών δυνάμεων όπως η Χεζμπολάχ, οι σιιτικές πολιτοφυλακές στο Ιράκ, οι Χούθι στην Υεμένη, και ο Χαμάς στη Γάζα, φαίνεται να έχει φτάσει στα όριά της. Οι δυνάμεις αυτές, είτε έχουν φθαρεί, είτε περιοριστεί πολιτικά και στρατιωτικά. Οι ισραηλινές αεροπορικές και ηλεκτρονικές επιχειρήσεις έχουν εξουδετερώσει μεγάλο μέρος του ιρανικού δικτύου στην περιοχή.
Το πλέον ερώτημα δεν είναι αν θα συγκρουστούν, αλλά με ποιο τρόπο θα συνεχιστεί αυτή η σύγκρουση — και αν υπάρχει δρόμος εκτόνωσης.
Προς ένα νέο Camp David ή προς πόλεμο γενικευμένο;
Ο ιστορικός αναστοχασμός δείχνει ότι περιφερειακές διενέξεις του Ισραήλ με αραβικά κράτη, όπως η Αίγυπτος και η Ιορδανία, τερματίστηκαν μέσω συμφωνιών ειρήνης, που βασίστηκαν σε ρεαλισμό και γεωπολιτικό υπολογισμό. Όμως, το Ιράν δεν είναι αραβικό κράτος, ούτε μοιράζεται την ίδια πολιτική κουλτούρα. Η Τεχεράνη φέρει ένα έντονο ιστορικό και ιδεολογικό βάρος, κατάλοιπο μιας αυτοκρατορικής και θεοκρατικής αντίληψης για τη θέση της στον μουσουλμανικό κόσμο.
Αυτό δεν είναι απλώς ένα δόγμα εξωτερικής πολιτικής. Είναι δομικό στοιχείο του ιρανικού καθεστώτος: η Ισλαμική Δημοκρατία δεν επιδιώκει απλώς περιφερειακή ασφάλεια, αλλά ιδεολογική κυριαρχία και αντίσταση στην «σιωνική παρουσία», όπως χαρακτηρίζει. Σε αντίθεση με την πραγματιστική προσέγγιση πολλών αραβικών καθεστώτων, το Ιράν εμμένει σε μια σχεδόν μεταφυσική θεώρηση της σύγκρουσης με το Ισραήλ.
Τι μέλλει γενέσθαι;
Οι επιλογές είναι περιορισμένες:
- Μια επίπονη πορεία προς «αναγκαστική» συμφωνία, μέσω παρασκηνιακής διπλωματίας, παρεμβάσεων τρίτων (π.χ. Κίνα, Ρωσία, ή ακόμα και οι ΗΠΑ), και κάποια μορφή παγώματος των στρατιωτικών επιχειρήσεων.
- Ή η άλλη διαδρομή: ένας πόλεμος υψηλής έντασης, ενδεχομένως περιφερειακός, που δεν μοιάζει με τους πολέμους του παρελθόντος αλλά με έναν νέο τύπο σύγκρουσης — τεχνολογικά ασύμμετρο, ενεργειακά ασταθή και παγκόσμια απήχηση.
Επίλογος
Το πλέον ερώτημα δεν είναι αν μπορούμε να επιστρέψουμε στην προηγούμενη εποχή του ελεγχόμενου proxy-war. Εκείνο το στάδιο έχει παρέλθει. Η Μέση Ανατολή βρίσκεται σε ένα νέο γεωπολιτικό τοπίο, και το Ιράν με το Ισραήλ παίζουν πια χωρίς μεσάζοντες.
Μένει να φανεί αν οι ηγεσίες των δύο χωρών — ή των υπερδυνάμεων που τις επηρεάζουν — μπορεί να οραματιστούν έναν συμβιβασμό, ή αν τελικά η Ιστορία θα συνεχίσει να γράφεται με φωτιά και αίμα.
*Ο Θανάσης Κούρτης είναι ειδικός σε θέματα Μέσης Ανατολής
