Αποστολή στη Νορβηγία
Νορβηγοί διανοούμενοι και καλλιτέχνες
Της Δέσποινας Μακρινού
“Διασκεδάζοντας” τις δυσκολίες της ζωής
Ο αλκοολισμός, οι τεράστιες οικονομικές δυσκολίες, οι ψυχικές διαταραχές, η κακοποίηση, ο βιωματικός πόνος, ήταν οι προσλαμβάνουσες των τεσσάρων πιο διακεκριμένων διανοουμένων και καλλιτεχνών της Νορβηγίας.
Γκουστάβ Βίγκελαντ, Εντβαρτ Μούνκ, Ερρικος Ιψεν, Κνούτ Χάμσουν.
Έζησαν περίπου στην ίδια εποχή, στα τέλη του 19ου αιώνα με αρχές του 20ου και βίωσαν τον ίδιο σχεδόν “ψίθυρο του αίματος και την έκκληση του μυελού των οστών” τους (Κνούτ Χάμσουν).
Ήταν ταλαντούχοι, επίμονοι και υπομονετικοί και κατάφεραν να “διασκεδάσουν” τις τεράστιες δυσκολίες που τους “πρόσφερε” η ζωή. Έζησαν και μεγάλωσαν σε προβληματικές οικογένειες με επίκτητους εθισμούς και ψυχοσωματικές ανισορροπίες και κατάφεραν να βρούν ισορροπία μέσα απο την Τέχνη και τα αριστουργηματικά δημιουργήματά τους.
Γκουστάβ Βίγκελαντ ( 1869 – 1943 )
Το πάρκο Βίγκελαντ στο ‘Οσλο είναι ένα απέραντο ανοικτό μουσείο προσβάσιμο σε όλους για όλες τις ώρες και τις μέρες του χρόνου. Περιλαμβάνει 212 γλυπτά απο ορείχαλκο και γρανίτη.
Ο Βίγκελαντ μεγάλωσε σε ένα περιβάλλον φονταμενταλιστικά θρησκευτικό και καταπιεστικό. Ο πατέρας αλκοολικός με συνεχείς κυκλοθυμίες και εξαιρετικά βίαιη συμπεριφορά προς την οικογένεια. Ήταν επιπλοποιός και ο μικρός Γκουστάβ είχε την ευκαιρία να ικανοποιεί τις δεξιότητες του, σκαλίζοντας το ξύλο στο εργαστήριο του πατέρα του.
Η δημιουργία του πάρκου ήταν ένα όνειρο ζωής για τον καλλιτέχνη και η επιμονή του, παρά τις αλλεπάλληλες αρνήσεις τελικά ικανοποιήθηκε. Το 1921 οι δημοτικές αρχές του Όσλο του παραχώρησαν τελικά, ένα μεγάλο υπαίθριο χώρο για να εκθέσει τα δημιουργήματά του, με αντάλλαγμα φυσικά μετά το θάνατό του να το δωρίσει στο Δήμο.
Ήδη ήταν διακεκριμένος γλύπτης γνωστός για την ευαισθησία και το ταλέντο του. Ο χώρος αυτός αποτέλεσε για πολλά χρόνια το εργαστήριο του. Στη διάρκεια της γερμανικής κατοχής το πάρκο επιστρατεύτηκε, για να ανοίξει μετά το θάνατό του (1943) το 1947.
Τα εκθέματα του πάρκου είναι ένα μάθημα ζωής για τους επισκέπτες, με εξαιρετικές φιγούρες και εκφράσεις συναισθημάτων. Οι εκπλήξεις και οι ανατροπές που επιφυλάσσουν οι στιγμές στην καθημερινότητά μας, στα διάφορα ηλικιακά στάδια της ζωής, μέσα απο τα συναισθήματα άλλοτε του φόβου, άλλοτε της αγωνίας, της χαράς, της συγκίνησης, του έρωτα, της συμπόνοιας σε μιά διαρκή προσπάθεια επιβίωσης και επιβεβαίωσης.
Ο Δράκος, το σύμβολο του κακού παραμονεύει και οδηγεί τον άνθρωπο σε αβάστακτα αδιέξοδα. Όμως ο κύκλος της ζωής είναι ανυπέρβλητος και κανείς δεν μπόρεσε ποτέ να ξεφύγει.
Ωστόσο μέσα απο τα γλυπτα του Βίγκελαντ ο παρατηρητής βιώνει τα δικά του πάθη, τις δικές του αναζητήσεις, τα δικά του διαχρονικά αισθήματα. Ο περίπατος στο πάρκο ενεργοποιεί τις αισθήσεις και τα ανομολόγητα πάθη του κάθε επισκέπτη παρατηρητή.
Εντβαρτ Μούνκ ( 18631944)
Μία οργισμένη “κραυγή” βασάνιζε την σκέψη και το μυαλό του Εντβαρτ Μούνκ. Μιά κραυγή φυγής από την παραφροσύνη και τον θάνατο.
Πολύ νωρίς έχασε τη μητέρα του απο φυματίωση και λίγο μετά τη μεγάλη του αδελφή. Μεγάλωσε σε νοσηρό περιβάλλον με υπέρμετρο ευσεβισμό και πατρική καταπίεση.
“Ο πατέρας μου ήταν από ιδιοσυγκρασία νευρικός και εμμονικά θρησκόληπτος – σε σημείο ψυχονεύρωσης. Από αυτόν κληρονόμησα τους σπόρους της παράνοιας. Οι άγγελοι του φόβου, της θλίψης και του θανάτου στέκονταν δίπλα μου από τη μέρα που γεννήθηκα”.
Ο Κρίστιαν Μούνκ, ο πατέρας του, μεγαλωσε τα τρία παιδιά του με ιστορίες φαντασμάτων και τρόμου καθώς και με ιστορίες του Αμερικανού ποιητή και συγγραφέα Εντγκαρ Άλλαν Πόε.
Μελαγχολία, φόβος, αρρώστια, θάνατος ήταν οι πρώτες προσλαμβάνουσες της παιδικής του ηλικίας.
“Κληρονόμησα δύο από τους πιο φοβερούς εχθρούς του ανθρώπινου είδους – την κληρονομιά της φυματίωσης και της παραφροσύνης – η ασθένεια, η τρέλα και ο θάνατος ήταν οι μαύροι άγγελοι που στάθηκαν στο λίκνο μου”.
Οι πίνακες του χαρακτηρίζονται απο έντονες συναισθηματικές στιγμές της ψυχικής του διαταρραχής.
Στο Παρίσι γνώρισε τον Πώλ Γκωγκέν, τον Βίνσεντ Βαν Γκογκ, τον Ανρί ντε Τουλούζ- Λωτρέκ και επηρεάστηκε πολύ απο τη δική τους τεχνοτροπία.
Μεγάλο και σημαντικό κομμάτι της ζωής του υπήρξε η γνωριμία του με τον Σουηδό θεατρικό συγγραφέα Αουγκουστ Στρίντμπεργκ τον οποίο και ζωγράφισε.
Την ‘Κραυγή” την εμπνεύστηκε στη Χριστιανία ( σημερινό Όσλο) καθώς περπάταγε το ηλιοβασίλεμα και άκουσε μιά τεράστια, άπειρη κραυγή της φύσης”.
Η “Κραυγή” το πιο διάσημο έργο του διακατέχεται απο αγωνία, φόβο, άγχος για το αναπόφευκτο του θανάτου.
Πουλήθηκε τα τελευταία χρόνια με την υψηλότερη τιμή που έχει πουληθεί ποτέ ζωγραφικός πίνακας.
Ο Μούνκ δεν ήθελε να αποχωριστεί τα έργα του και γι αυτό βλέπουμε στο μουσείο του στο Όσλο , δύο ή και τρείς εκδοχές του ιδίου θέματος.
Η αμήχανη σεξουαλική του ταυτότητα σε συνδυασμό με την στενή επιρροή που είχε απο έναν Νοργηγό μηδενιστή της εποχής, ο οποίος υποστήριζε ότι η αυτοκτονία είναι ο τελικός δρόμος για την ελευθερία, είχαν εξαγριώσει τον πατέρα του, ο οποίος και κατέστρεψε πολλούς πρώιμους πίνακές του στρέφοντάς το γιό του στον αλκοολισμό και την επιθετικότητα.
Ο ίδιος είχε δηλώσει “Οι ιδέες μου εξελίχθηκαν υπό την επιρροή των μποέμ. Πολλοί έχουν λανθασμένα υποστηρίξει ότι οι ιδέες μου διαμορφώθηκαν υπό την επιρροή του Στρίντμπεργκ και των Γερμανών… αλλά αυτό είναι λάθος. Αυτές τότε είχαν ήδη σχηματιστεί”.
Ο Μούνκ και ο φόβος του για την κληρονομική παραφροσύνη, τον οδήγησαν πολλές φορές σε αναζήτηση ψυχιατρικής υποστήριξης.
Ωστόσο το δημιουργικό πάθος του για επιβίωση και επιβεβαίωση τον καταξίωσαν ως έναν απο τους μεγαλύτερους ζωγράφους του 20ου αιώνα,
Ερρίκος Ιψεν (1828 – 1906)
Γόνος εύπορης αρχικά οικογένειας, που σύντομα χρεωκόπησε και υποβιβάστηκε κοινωνικά, ο Ερρίκος Ιψεν, επηρεασμένος απο τις δυσκολίες, μετέφερε στα έργα του πολλές απο τις εμπειρίες της προσωπικής και οικογενειακής ζωής του.
Η αιμομικτική σχέση των γονέων του – ήταν ξαδέλφια – καθώς και η τάση της εποχής εκείνης για αιμομικτικούς γάμους στην ανώτερη κοινωνία, τον απασχόλησαν σε πολλά θεατρικά αριστουργήματα, που παρέδωσε στην ιστορία του Θεάτρου.
Ο Ερρίκος Ίψεν, θεωρείται ένας απο τους ιδρυτές του μοντερνισμού ενώ αναφέρεται και ως ο πατέρας του ρεαλισμού στην θεατρική δραματουργία.
Ο Πέερ Γκύντ, η Αγριόπαπια, η ‘Εντα Γκάμπλερ, οι Βρυκόλακες, ο Αρχιμάστορας Σόλνες, το Κουκλόσπιτο, το Ροσμερσχόλμ, είναι μερικά απο τα πιο διάσημα και γνωστά θεατρικά του έργα. Μετά τον Σαίξπηρ θεωρείται ο πιο αγαπημένος θεατρικός συγγραφέας των θεατρικών σκηνών παγκοσμίως.
Εξαιρετικό ενδιαφέρον έχει η επιρροή, που άσκησε σε άλλους επίσης μεγάλους συγγραφείς και ποιητές, όπως ο Μπέρναντ Σω, ο Όσκαρ Γουάιλντ, ο Αρθουρ Μίλερ, ο Τζειμς Τζόις, ο Ευγένιος Ο’ Νηλ και άλλοι.
Ο Ερρίκος Ίψεν πολέμησε με δικό του τρόπο το ηθικό και αξιακό κατεστημένο της εύπορης κοινωνίας της Νορβηγίας, περιγράφοντας καταστάσεις μέσα απο την ίδια του την οικογένεια, αλλά και μέσα απο το στενό του περιβάλλον.
Ύπήρξε μοναχικό άτομο “ένας μοναχικός μαχητής στις προφυλακές”, όπως ο ίδιος αποκάλεσε τον εαυτό του. Χαρακτηριστικό είναι το στιγμιότυπο που περιγράφεται απο Νορβηγούς παρατηρητές όταν έπινε μόνος τον καφέ του στο Gran Hotel στο Όσλο. Δίπλα σε διπλανό τραπέζι καθόταν ο Μούνκ με τέσσερις φίλους. Κάποιος απο την παρέα του Μούνκ τον πλησίασε και τον ρώτησε αν ήθελε να έλθει στην παρέα τους για να μην είναι μόνος. Η απάντηση που έλαβε ήταν “ποιός σας είπε ότι θέλω παρέα” . Αυτός ήταν ο Ερρίκος Ίψεν.
Πέθανε στις 23 Μαίου του 1906 απο βαρύ εγκεφαλικό επεισόδιο στο Όσλο (Χριστιανία) και η τελευταία του λέξη ήταν “Αντιθέτως” όταν άκουσε τη νοσοκόμα να λέει στους δικούς του πάει καλύτερα!
Κνούτ Χάμσουν (1859 – 1952)
Ο χωρισμός απο την οικογένεια του στην αρχή της εφηβείας του, λόγω οικονομικών δυσκολιών, σημάδεψε για πάντα τη ζωή του όχι μόνο ψυχικά αλλά και σωματικά.
Η ανατροφή του, που ανατέθηκε σε έναν αγρότη βίαιο θείο, άφησε τα σημάδια της κακοποίησης όχι μόνο στην ψυχή του, αλλά και στο σώμα του. Οι νευρικές δυσκολίες που αντιμετώπισε στην μετέπειτα ζωή του ήταν αποτέλεσμα της βίαιης και κακοποιητικής συμπεριφοράς που υπέστη κοντά στον θείο του.
Ο Κνούτ κατάφερε να “διασκεδάσει” τις δυσκολίες και να δραπετεύσει απο όλο αυτό το αρρωστημένο περιβάλλον. Στην πορεία του άλλαξε πολλά επαγγέλματα απο τσαγκάρης εως υπάλληλος καταστήματος για να μπορέσει να επιβιώσει.
Το έργο του αναπτύσσεται σε πολλές χρονικές περιόδους, όχι πάντα θετικές για την ανθρωπότητα.
Επιδοκίμασε, δυστυχώς, και επιδίωξε συνάντησε με υψηλόβαθμα στελέχη της Ναζιστικής Γερμανίας και με τον ίδιο τον Χίτλερ, υποστηρίζοντας ότι “οι Γερμανοί μάχονται για όλους εμάς”.
Η δημοσίευσε που σόκαρε την κοινή γνώμη μετά την κατάρρευση του χιτλερικού σχεδίου, ήταν για τον ίδιο τον Χίτλερ στην οποία υποστήριζε ότι υπήρξε “ιεροκήρυκας του εαυγγελίου, της δικαιοσύνης για όλα τα έθνη”.
Μετά το τέλος του πολέμου συνελήφθη και δικάστηκε για προδοσία. Λόγω της προχωρημένης ηλικίας του οδηγήθηκε σε νοσοκομείο με την υποχρέωση να πληρώσει ένα μεγάλο χρηματικό πρόστιμο.
Ο Κνούτ Χάμσουν έγραψε πάνω από 20 μυθιστορήματα, μία ποιητική συλλογή, διηγήματα και πολλά θεατρικά έργα.
Βραβεύτηκε με βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1920,
