της Λαμπρινής Κουζέλη
1942, η Αθήνα στα χέρια των Γερμανών. Είναι η χρονιά που ο Κάρολος Κουν ιδρύει το Θέατρο Τέχνης και γράφει ιστορία. Στην ιδρυτική ομάδα ανήκουν ο 26χρονος ποιητής Νίκος Καρύδης και ο 24χρονος Μάριος Πλωρίτης, ο μετέπειτα γνωστός κριτικός θεάτρου και μεταφραστής.
Σε μια διάλεξη του Κουν, το καλοκαίρι του 1943, γνωρίζουν τον 31χρονο Αλέκο Πατσιφά. Από τους τρεις τους γεννιέται ο εκδοτικός οίκος Ίκαρος. Μέσα στην Κατοχή κι αυτός. Θα γράψει ιστορία κι αυτός. Με το λογότυπο του Ίκαρου, που αναπαριστά τον μυθικό γιο του Δαίδαλου να πετά στον ουρανό με τα κέρινα φτερά του, κυκλοφόρησαν ποιήματα του Σεφέρη και του Ελύτη.Από τον Ίκαρο πρωτογίνεται γνωστός στο ελληνικό κοινό ο Κ. Π. Καβάφης με μια συλλογή του 1948. Γύρω από την παρέα των ιδρυτών συγκεντρώνεται όλη η γενιά του ’30, λογοτέχνες και εικαστικοί: ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο Νίκος Γκάτσος, ο Γιάννης Μόραλης, ο Νίκος Χατζηκυριάκος Γκίκας. Εκεί τύπωσε την αξεπέραστη Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας το 1949 ο ιστορικός αυτής της γενιάς, ο Κ. Θ. Δημαράς. Αν η γενιά του ’30 κατέχει ηγεμονική θέση στη νεοελληνική λογοτεχνία, ο Ίκαρος ως ο εκδοτικός οίκος της ποίησης, ο εκδοτικός οίκος που ταυτίστηκε με αυτή τη γενιά, ο εκδότης των ελληνικών Νομπέλ στη λογοτεχνία, κατέχει ηγεμονική θέση στον μεταπολεμικό εκδοτικό κόσμο. Στην πορεία ο Πλωρίτης αφοσιώθηκε στη δημοσιογραφία και στη μετάφραση, ο Πατσιφάς έκανε καριέρα στη δισκογραφία. Ο Καρύδης παρέμεινε στο τιμόνι του Ίκαρου, όπου τον διαδέχτηκαν το 1984 οι δυο κόρες του, η Χρυσή και η Κατερίνα. Σιμά στους συγγραφείς της γενιάς του ’30 προστέθηκαν νεότεροι, ο Νίκος Καρούζος, ο Χρήστος Γιανναράς, η Κική Δημουλά, ο Στρατής Πασχάλης, ο Απόστολος Δοξιάδης, πρόσφατα ο Δημήτρης Νόλλας και ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος.
Εφέτος ο Ίκαρος κλείνει 70 χρόνια λειτουργίας. Δίπλα στη δεύτερη γενιά αθόρυβα εργάζεται ήδη η τρίτη, η Μαριλένα Πανουργιά, κόρη της Χρυσής, και ο Νίκος Αργύρης, γιος της Κατερίνας, με το ύφος και το ήθος μιας άλλης εποχής. «Συνυπάρχουμε οι δυο γενιές», λέει στο «Βήμα» η Μαριλένα Πανουργιά, «γεγονός που κάνει τη μετάβαση από το πριν στο μετά πιο γλυκιά». Ποιο είναι το μετά; «Χωρίς να απομακρυνόμαστε από το ύφος του Ίκαρου διευρύνουμε τον κατάλογό μας ακολουθώντας την εποχή. Κάναμε πέρυσι ένα άνοιγμα στο παιδικό βιβλίο, το οποίο είχε ανταπόκριση και θα συνεχίσουμε». Είναι μητέρα και την ενδιαφέρει το παιδικό βιβλίο. «Όσο ρομαντικό κι αν ακούγεται», λέει, «ενηλικιωνόμαστε ως αναγνώστες όταν ερχόμαστε σταδιακά σε επαφή, από την πρώτη παιδική μας ηλικία, με βιβλία υψηλής ποιότητας και αισθητικής».
Ο Νίκος Αργύρης, πιο εξοικειωμένος με τον κόσμο της τεχνολογίας, έχει αναλάβει το άνοιγμα του εκδοτικού οίκου στον τομέα των ψηφιακών εκδόσεων, των εφαρμογών και των κοινωνικών δικτύων και τη νέα σειρά του εκδοτικού οίκου: σύγχρονη ξένη πεζογραφία. Νέοι ξένοι συγγραφείς θα εμπλουτίσουν τον κατάλογο του εκδοτικού οίκου με έργα μεταφρασμένα από καταξιωμένους μεταφραστές. Μέσα στο 2013 θα κυκλοφορήσουν το Πού ήσασταν τότε του Paolo Di Paolo (μτφ. Ανταίος Χρυσοστομίδης), το Αστερισμός ζωτικών φαινομένων του Anthony Marra (μτφ. Αχιλλέας Κυριακίδης), το Ιδιοπάθεια του Sam Byers (μτφ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου). «Η ξένη πεζογραφία δεν είναι κάτι καινούριο, ο Ίκαρος εξέδιδε παλιά κλασική ξένη πεζογραφία. Το καινούριο είναι ότι τώρα φιλοξενεί νέους υποσχόμενους συγγραφείς και συστήνει στο ελληνικό κοινό λογοτέχνες που αξίζει να παρακολουθήσουμε. Χωρίς να απομακρυνθούμε από την ταυτότητα του Ίκαρου, διευρύνουμε επιλεκτικά τον κατάλογό μας για να απευθυνθούμε και σε ένα άλλο αναγνωστικό κοινό, πέρα από τους φίλους της ποίησης».
70 φτερά για τον Ίκαρο… του μέλλοντος
Ένα επετειακό λογότυπο για τα 70 χρόνια του Ίκαρου. που σχεδίασαν οι Μιχάλης Γεωργίου, Αλέξανδρος Γαβριλάκης και Δημήτρης Στεφανίδης της g design θα συνοδεύει το ιστορικό λογότυπο των εκδόσεων στη διάρκεια της χρονιάς. Τρία σημεία στίξης, μια περισπωμένη, ένα απλό εισαγωγικό και μια τελεία, σχηματίζουν τον αριθμό 70 και παραπέμπουν στην ιστορία και στην τυπογραφική αισθητική του Ίκαρου. Για τον εορτασμό των 70 χρόνων έχουν προγραμματιστεί μια σειρά εορταστικών δράσεων με τον γενικό τίτλο «70 φτερά για τον Ίκαρο» που θα απλωθούν σε όλο το έτος: εικαστικά δρώμενα, διαλέξεις και συζητήσεις για το βιβλίο και την τυπογραφία και άλλα θέματα που σχετίζονται με τη δραστηριότητα του Ίκαρου, με τη συνδρομή συνεργατών του και ανθρώπων του βιβλίου.
Το κλίμα είναι εορταστικό και η Μαριλένα Πανουργιά προτιμά να μη σχολιάσει την τρέχουσα κατάσταση στον χώρο του βιβλίου και τις τελευταίες εξελίξεις. «Έχουμε συναίσθηση πού ζούμε», λέει. «Το βιβλίο είναι πλέον είδος πολυτελείας. Έχει χαθεί ο αναγνώστης που θα βολτάρει ήσυχα ήσυχα στο κατάστημα, θα επιλέξει πέντε βιβλία και θα τα φέρει στο ταμείο χωρίς να ρωτήσει πόσο κάνουν. Ο τζίρος έχει μειωθεί. Δυσκολευόμαστε να εισπράξουμε τα έσοδα από τα πωληθέντα βιβλία. Το βιβλίο βάλλεται στην κρίση». Και ο ‘Ικαρος τι κάνει; «Οι πολλοί καβγάδες και οι μεγαλόστομες δηλώσεις δεν οδηγούν κάπου. Προσπαθούμε να κάνουμε τη δουλειά μας και στηριζόμαστε στα πόδια μας. Δεν εκδίδουμε αντιεμπορικά βιβλία με την ίδια ευκολία που τα τυπώναμε στο παρελθόν, πρέπει σήμερα να υπολογίζουμε περισσότερο την εμπορική απήχηση ενός τίτλου. Θα βγάλουμε λιγότερα βιβλία αν χρειαστεί, όμως αποκλείεται να κάνουμε εκπτώσεις στην ποιότητα, στη μετάφραση, στην επιμέλεια, στο χαρτί, στην τυπογραφία.Ο Ίκαρος ιδρύθηκε σε μια δύσκολη εποχή και επειδή και τώρα ζούμε σε μια δύσκολη εποχή -άλλου είδους- θεωρούμε ότι θα τα καταφέρουμε. Αυτό είναι το αισιόδοξο μήνυμα που περνάμε φέτος κλείνοντας τα 70 χρόνια μας».
Το βιβλιοπωλείο στη Βουλής και τα «Ημερολόγια Βιτρίνας»
Η όγδοη δεκαετία του θα βρει τον Ίκαρο στην ιστορική έδρα του, στην οδό Βουλής 4 στο Σύνταγμα, στο θρυλικό βιβλιοπωλείο-στέκι. Από το 1997 ο χώρος έχει χαρακτηριστεί ιστορικό διατηρητέο μνημείο. «Σε μια πόλη που αλλάζει είναι σημαντικό κάποια πράγματα να μένουν ίδια», λέει η Μαριλένα Πανουργιά, που μου αποκαλύπτει ότι αν και το μικροσκοπικό βιβλιοπωλείο είναι γνωστό στους μεγαλύτερους και στέκι για έναν κύκλο μυημένων, παραμένει άγνωστο σε πολλούς από τους νέους αναγνώστες. «Περνούν απέξω και κοιτούν ξαφνιασμένοι, “A, εδώ είναι ο Ίκαρος!” τους ακούω να λένε».
Στο βιβλιοπωλείο της Βουλής 4 επικεντρώνεται η σειρά εικαστικών παρεμβάσεων «Ημερολόγια Βιτρίνας: 11+1 Νέοι Καλλιτέχνες», με τις οποίες ο Ίκαρος θα γιορτάσει τα 70 χρόνια του. Μια ομάδα νέων καλλιτεχνών, απόφοιτοι του Ζ΄ Εργαστηρίου της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών του Γιάννη Ψυχοπαίδη, η Μπέσσυ Ράλλη, ο Αλέξανδρος Βέργης, ο Γιάννης Χειμωνάκης, η Λίζα Καρατζά, η Άντα Αναστασέα, η Φωτεινή Παλπάνα, η Αλίκη Παππά, η Βάσω Τζούτη, ο Δημήτρης Κατσούδας, η Νατάσα Μπιζά και ο Νίκος Σεπετζόγλου θα εκθέτουν, κάθε μήνα, ένα έργο ο καθένας στη βιτρίνα του ιστορικού εκδοτικού οίκου.
Την Πέμπτη 31 Ιανουαρίου, η Μπέσσυ Ράλλη ήδη είχε πιάσει δουλειά. Σκαρφαλωμένη σε μια σκάλα τοποθετούσε τα στοιχεία της εγκατάστασής της στη βιτρίνα του Ίκαρου. Σκίτσα σε χαρτί και σε ύφασμα, λευκές, υπόλευκες, γκρίζες και μαύρες επιφάνειες από φυσικά και συνθετικά υλικά, κομμένες σε διαφορετικά μεγέθη και σχήματα κρέμονται από συρμάτινα σκοινιά. Στόχος της καλλιτέχνιδος είναι, όπως λέει, «να αποδομήσω τις αναφορές τους για να δημιουργήσω νέα αφηρημένα βιώματα». Η έκθεση εγκαινιάζεται την Τρίτη 5 Φεβρουαρίου στις 7.00 μ.μ. και θα διαρκέσει ως τις 27 Φεβρουαρίου.
