Σαράντα χρόνια πέρασαν από την κυκλοφορία μιας δισκογραφικής δουλειάς που άφησε έντονο και διαχρονικό στίγμα στα ελληνικά καλλιτεχνικά πράγματα. Μήνας που είναι, θυμόμαστε τα γεγονότα.
“ …ξέρω καλά πως οι καινούριες ιδέες και μορφές σ’ όλα τα είδη της Τέχνης έρχονται ως αποτέλεσμα κι όχι από πρόθεση»
Δήμος Μούτσης
«…Μ’ από τότε μέχρι εδώ
σπίτι μείναμε μόνο δυό
ο Άγιος Φεβρουάριος κι εγώ…»
Το 1938 γεννήθηκε στη Σύρο ο Μάνος Ελευθερίου. Την ίδια χρονιά αντίκρισε το φως στον Πειραιά, ο Δήμος Μούτσης. Δέκα χρόνια μετά ήρθε στον κόσμο ο Δημήτρης Μητροπάνος στην Αγία Mονή, μια συνοικία των Τρικάλων Θεσσαλίας και τέσσερα ακόμα χρόνια αργότερα, γεννήθηκε η Πετρή Σαλπέα στα Ταμπούρια του Πειραιά.
Όλοι αυτοί, συναντήθηκαν μαζί σε μια και μόνη μουσική συνεργασία. Πριν σαράντα χρόνια, το 1972, όταν γεννήθηκε ο «Άγιος Φεβρουάριος». Στις μέρες μας θεωρείται δίσκος σταθμός, κλασσικός στην ιστορία της ελληνικής δισκογραφίας. Η πορεία του όμως, κάθε άλλο παρά προδιαγεγραμμένη ήταν.
Το στιχουργικό κομμάτι, το είχε δουλέψει ο Ελευθερίου από το 1968 ως το 1970 οπότε και γράφει 30 περίπου κείμενα, εμπνευσμένα από τη Σμύρνη πριν από την Μικρασιατική καταστροφή.
«Του τόνισα όμως ότι αυτοί οι στίχοι δεν είναι η ιστορία της Σμύρνης, αλλά αναφέρονται σε κάτι οριστικά χαμένο σαν τη Σμύρνη», εξήγησε ο στιχουργός στον μουσουργό.
Ευθυγραμμισμένος με αυτή την οπτική ο συνθέτης θα δηλώσει αργότερα: ” Ο άγιος Φεβρουάριος, είναι ένας συμβολισμός μιας τραγωδίας που περνάμε όλοι κάποτε, αλλά και ο συμβολισμός μιας αναγέννησης που ελπίζουμε ότι κάποτε θα έλθει”.
Ο Δήμος Μούτσης επέλεξε εννέα από εκείνα τα κείμενα και τα μελοποίησε. Τα τραγούδια παρουσιάστηκαν ζωντανά τον Οκτώβριο του 1971 στο κέντρο «Περικλής» της Πλάκας, το οποίο, ειδικά γι’ αυτές τις παραστάσεις, μετονομάστηκε σε « Φεβρουάριος». Τα λαϊκά κομμάτια ερμήνευσε ο Γιάννης Μπογδάνος, ενώ τα πιο λυρικά κομμάτια η Πετρή Σαλπέα. Να μην λησμονούμε ότι την περίοδο εκείνη, τόσο το σύνολο της ειδησεογραφίας όσο και κάθε καλλιτεχνική δημιουργία υποβαλλόταν στην επιτροπή λογοκρισίας της χούντας και περιθώρια για ανατρεπτικές, καθ’ οιανδήποτε έννοια, αλληγορικές ή έστω διαφορετικές δημιουργίες ή τοποθετήσεις δεν υπήρχαν.
«Στεγνή φωνή χωρίς τσαλίμια»
Για την ηχογράφηση του δίσκου, ο Μούτσης κράτησε τη Σαλπέα αναζητούσε όμως ερμηνευτή για τα «αντρικά κομμάτια» του δίσκου αφού δεν μπορούσε να συνεργαστεί με τον Μανώλη Μητσιά, καθώς ο συνθέτης είχε μόλις μετακινηθεί από την Columbia στη Philips.
Του προτάθηκε ο Δημήτρης Μητροπάνος και ο Μούτσης βρήκε αυτό που ήθελε: «Στεγνή φωνή-σκέτη, χωρίς πολλά τσαλίμια, ό,τι έπρεπε γι’ αυτό που ήθελα σ’ αυτά τα τραγούδια».
Το πρόβλημα ήταν ότι ο τραγουδιστής υπηρετούσε τη θητεία του στην ακριτική Αλεξανδρούπολη. Αφού ο Μητροπάνος κάνει ένα δοκιμαστικό, γίνεται δυνατή η χορήγηση μιας δεύτερης ολιγοήμερης άδειας με μεσολάβηση του Γιώργου Κατσαρού ώστε να μπορέσει να έρθει στο στούντιο και να ηχογραφήσει.
« Στις 20 Δεκεμβρίου του 1971 κατεβαίνω στην Αθήνα και μέσα σε δύο μέρες ηχογραφώ και τα πέντε τραγούδια που λέω στο δίσκο», θυμάται ο καλλιτέχνης ο οποίος, χρόνια αργότερα δεν θα διστάσει να αποκαλύψει ότι τότε, ερμήνευε χωρίς να καταλαβαίνει το βάθος των τραγουδιών, αλλά το το γεγονός ότι βρισκόταν εκτός στρατοπέδου, ήταν πολύ σημαντικό και του αρκούσε. Η θητεία στη διάρκεια της επταετίας, ήταν μια ευχάριστη περίοδος για ελάχιστους.
Σε ό,τι αφορά το τεχνικό κομμάτι, ο «Αγιος Φεβρουάριος» είναι ένας από τους πρώτους δίσκους που γράφονται σε οκτακάναλο σύστημα. Η σύγχρονη τεχνολογία ηχογράφησης προσφέρει στον συνθέτη τη δυνατότητα πειραματισμού. Ο συνθέτης βάζει τον Δημήτρη Μαριολά να παίξει με το μπουζούκι του συνδεδεμένο σε ενισχυτή. Παραγωγός ήταν ο Φίλιππος Παπαθεοδώρου και η ηχογράφηση έγινε στα στούντιο της Columbia με ηχολήπτη τον Γιώργο Κωνσταντόπουλο. Στο εσώφυλλο του άλμπουμ βρίσκουμε τους στίχους των τραγουδιών και φωτογραφίες όλων των συντελεστών, πλην του Ελευθερίου. Η ενορχήστρωση του δίσκου προκαλεί αμηχανία στους κριτικούς. Η εφημερίδα «Ακρόπολις», σε φύλο εκείνης της περιόδου επισημαίνει: «την επίδραση της σύγχρονης ποπ στον τρόπο έκφρασης του συνθέτη».
Ιδιαίτερες αναφορές γίνονται και στο εισαγωγικό κομμάτι που είχε πολλά κοινά στοιχεία με τo κεντρικό μουσικό θέμα της μεγάλης πρόσφατης, τότε, κινηματογραφικής παραγωγής “Jesus Christ superstar”.
Σε επίπεδο διαφημιστικής καμπάνιας και προβολής, η δισκογραφική εταιρεία δαπάνησε αρκετά, πλην όμως τον πρώτο καιρό ο δίσκος δεν προχώρησε. Σχεδόν ταυτόχρονα, είχε κυκλοφορήσει τότε και η «Μικρά Ασία» του Απόστολου Καλδάρα (Γιώργος Νταλάρας, Χάρις Αλεξίου) με ταυτόσημη θεματική και όπως είχε δηλώσει ο Μούτσης σε συνέντευξή του «κατακρεούργησε το σύμπαν από πωλήσεις». Κατά συνέπεια, ο «Άγιος Φεβρουάριος» έμεινε στο εμπορικό περιθώριο. Ήταν μια φυσιολογική εξέλιξη αφού η «Μικρά Ασία» ήταν ένας σαφώς πιο στοχευμένος δίσκος που εστίαζε στο θυμικό των ξεριζωμένων πατρίδων, με πιο εύκολο, πιο προσιτό στίχο. Λειτούργησε πιο άμεσα. Μοιραία κυριάρχησε στις πωλήσεις.
Η περίεργη εμπλοκή του Κοεμτζή
Αυτό που έξαφνα πυροδότησε τις πωλήσεις του δίσκου του Μούτση, φέρεται να ήταν το θανατικό στη «Νεράιδα της Αθήνας» τον Φλεβάρη (και εδώ παρών ο Φεβρουάριος) του ’73. Τότε που ο Νίκος Κοεμτζής δίνει την περίφημη παραγγελιά. Η πιο αποδεκτή σήμερα, για την ταυτότητα του τραγουδιού, εκδοχή κάνει λόγο για τις «Βεργούλες». Στην πρόσφατη αυτοβιογραφία του ο Κώστας Καρουσάκης, πρώτος ερμηνευτής εκείνη την εποχή στο συγκεκριμένο μαγαζί, το καταθέτει ξεκάθαρα:
«Οι εφημερίδες έγραφαν από τρομερές ανακρίβειες έως ψέματα. Ότι το τραγούδι που ζητήθηκε ως «παραγγελιά» ήταν το «Ο χάρος βγήκε παγανιά». Αλλά πώς μπορούσε να είναι αυτό το συγκεκριμένο τραγούδι; Αυτό είναι χασαποσέρβικο και δεν χορεύεται ζεϊμπέκικο, όπως ήθελε να χορέψει ο Κοεμτζής. Το τραγούδι της παραγγελιάς ήταν «Οι Βεργούλες», ένα καθαρόαιμο ζεϊμπέκικο του Μάρκου Βαμβακάρη».
Από μια ανακρίβεια λοιπόν, ο κόσμος αρχίζει να αναζητεί το «Χάρο» και οι πωλήσεις του «Αγίου Φεβρουαρίου» ανέβηκαν ραγδαία. Στην παρεξήγηση συνέτεινε, άθελά του, και ο Δημήτρης Ψαθάς, ο οποίος με κείμενό του στην πρώτη σελίδα των “ΝΕΩΝ”, θα αναφερθεί στο κομμάτι ως «τραγούδι προτρέπον εις εγκλήματα». Σήμερα, εύκολα καταλαβαίνουμε ότι η κρίση του είχε αστοχήσει.
Όταν το ’99, ο κύκλος παίχτηκε στο Ηρώδειο, ο συνθέτης θα καταθέσει ταπεινά:
«Πάντως, πρόθεση για μια καινούρια κι επαναστατική δουλειά, όπως αποδείχθηκε αργότερα ότι ήταν ο Άγιος Φεβρουάριος, δεν είχα. Το λέω αυτό, πρώτον γιατί μια τέτοια σκέψη και είναι άγνωστη στο χαρακτήρα μου και δεύτερο και κυριότερο, γιατί ξέρω καλά πως οι καινούριες ιδέες και οι καινούριες μορφές σ’ όλα τα είδη της Τέχνης έρχονται ως αποτέλεσμα κι όχι από πρόθεση.»
Για το τέλος, ας θυμηθούμε τα εννέα κομμάτια, μαζί με το εισαγωγικό και το φινάλε.
Εισαγωγή (Ορχηστρικό), Άγιος Φεβρουάριος (Πετρή Σαλπέα), Άλλος για Χίο τράβηξε (Δ. Μητροπάνος), Το σπίτι στην ανηφοριά (Π. Σαλπέα), Ο χάρος βγήκε παγανιά (Δ. Μητροπάνος), Στη Σμύρνη και στο Αϊβαλί (Δ. Μητροπάνος-Π. Σαλπέα), Σταμάτης Κομνηνός (Δ. Μητροπάνος), Κι αν φταίει κανείς (Π. Σαλπέα), Το κομοδίνο (Π. Σαλπέα), Η σούστα πήγαινε μπροστά (Δ. Μητροπάνος), Άγιος Φεβρουάριος-Φινάλε (Π. Σαλπέα).
Νικόλας Σ. Ζαλμάς
nikolas@pegasus.gr
Πηγή: Έθνος
