Σύμφωνα με έρευνα-σοκ της Τράπεζας της Ελλάδας, από το 2008 μέχρι και το 2017 καταγράφηκε η φυγή στο εξωτερικό 467.000 Ελλήνων ηλικίας 25-44 ετών, ενώ μαζί με τους νέους επιστήμονες που μετανάστευσαν την τριετία 2018 – 2020, ο συνολικός αριθμός έχει ξεπεράσει τους 500.000.
Η Ελλάδα πλήττεται περισσότερο από ποτέ από το φαινόμενο του brain drain, δηλαδή της μαζικής μετανάστευσης επιστημόνων, χωρίς να γίνονται βήματα προς την αναχαίτηση του.
Γράφει η Άντζελα Μπολέτση
Ανήκω στη γενιά που ενηλικιώθηκε μόλις άρχισε η κρίση. Μια γενιά που έμαθε ότι χρειαζόταν να παλέψει σκληρά. Nα παλέψει για να ανταπεξέλθει στις σύγχρονες εργασιακές απαιτήσεις και να εξασφαλίσει τα προς το ζην. Μια γενιά που απομακρυνόταν ολοένα από το να δημιουργήσει όραμα στην Ελλάδα.
Έχοντας ολοκληρώσει τον προπτυχιακό κύκλο σπουδών μου στην Ελλάδα, ακολούθησα και εγώ, όπως και οι περισσότεροι συμφοιτητές μου, το δρόμο του εξωτερικού για να κάνω μεταπτυχιακό στη Nομική. Δεν θυμάμαι να το σκέφτηκα ιδιαίτερα. Ένα μεταπτυχιακό στο εξωτερικό φάνταζε αναγκαίο και αναπόσπαστο κομμάτι για την μετέπειτα επαγγελματική μου πορεία. Ένα ξένο πανεπιστήμιο με ευρωπαϊκό τρόπο λειτουργείας και μεγαλύτερες προοπτικές εύρεσης εργασίας, ήταν μονόδρομος στην Ελλάδα του κατώτερου μισθού των 550 ευρώ. Η ιδέα της «μετανάστευσης» έγινε η μόνη οδός για πολλούς συνομήλικους μου. Κάπως έτσι, σχεδόν όλος ο περίγυρός μου βρέθηκε εγκατεστημένος στο εξωτερικό!
Η ΕΛΛΑΔΑ για τους ξενιτεμένους νέους, αποτελούσε και αποτελεί μια νότα νοσταλγίας. Είναι η αντίστροφη μέτρηση για τις επόμενες διακοπές, για την επόμενη βουτιά στη θάλασσα, για το επόμενο οικογενειακό τραπέζι. Ένα κοκτέιλ πικρόγλυκου ενθουσιασμού μαζί με μια μεγάλη δόση ανασφάλειας και θυμού!
Φυγή ξενιτεμένων μυαλών (“Brain Drain”)
Μέχρι το 2010 γνωρίζαμε τους «ερωτικούς μετανάστες». Η οικονομική κρίση δημιούργησε και τους «επαγγελματικοί μετανάστες»! Έτσι η χώρα μας οδηγήθηκε στο brain drain, όρος που στην ελληνική γλώσσα σημαίνει «φυγή μυαλών», ή μετανάστευση μυαλών, δηλαδή ικανών επιστημόνων και επαγγελματιών.
Η οικονομική κρίση δεν αποτελεί τον μοναδικό παράγοντα που συντέλεσε στην απόφαση των νέων να μεταναστεύσουν. Αυτό γίνεται αισθητό από το γεγονός ότι, από το 2018, που έδειξε να καταλαγιάζει η οικονομική κρίση, μέχρι και σήμερα, δεν σημειώθηκε αξιόλογη τάση επαναπατρισμού. Σύμφωνα με έρευνα της ICAP το 2019, οι αιτίες της μετανάστευσης πηγάζουν ως επί το πλείστον από την εσωτερική δομή του συστήματος και συγκεκριμένα από τη διαφθορά και αναξιοκρατία (48%), την έλλειψη ευκαιριών εξέλιξης (30%) και τις χαμηλές αποδοχές (27%).
Δυστυχώς είναι ζήτημα εμπιστοσύνης! Οι νέοι δεν εμπιστεύονται πια το ελληνικό κράτος! Εναποθέτουν πλέον τις ελπίδες τους σε μια.. ξένη χώρα που επωφελείται από το «μυαλό» και τις δεξιότητές τους, χωρίς αυτή η χώρα να έχει δαπανήσει για την εκπαίδευσή τους. Σε μια ξένη χώρα που καρπώνεται τα ελληνικά «μυαλά»!
Eπιστροφή ξενιτεμένων μυαλών (“Brain Regain”)
H «επιστροφή μυαλών» (brain regain) έχει προκαλέσει και προκαλεί συνεχώς συζητήσεις επί συζητήσεων. Tόσο η ελληνική κυβέρνηση όσο και η ίδια η νεολαία αναζητούν προϋποθέσεις και λύσεις για μελλοντικό brain regain. Πώς μπορεί όμως η Ελλάδα να ανακτήσει την χαμένη εμπιστοσύνη των ξενιτεμένων μυαλών; Σύμφωνα με την έρευνα της ΙCAP, οι λόγοι για τους οποίους θα επέστρεφαν οι νέοι, συνδέονται με: οικογένεια (56%), τρόπο ζωής (43%) και υψηλότερες αποδοχές (26%).
Προσωπικές Ιστορίες
Χιλιάδες οι νέοι Έλληνες επιστήμονες στο εξωτερικό. Μιλήσαμε με τρεις από αυτούς οι οποίοι μας διηγήθηκαν τις προσωπικές τους ιστορίες «μετανάστευσης».
«Μετακόμισα στην Αγγλία πριν τρία χρόνια για να σπουδάσω σε γνωστό πανεπιστήμιο του Λονδίνου. Στόχος μου ήταν να πάρω ένα πτυχίο που δεν προσφέρεται στην Ελλάδα, πάρα το μεγάλο κόστος των σπουδών αυτών. Στη συνέχεια παρέμεινα γιατί βρήκα επαγγελματικές ευκαιρίες σε μια ειδικότητα, αυτή της τεχνικής νοημοσύνης, που ακόμα δεν υπάρχει στην Ελλάδα, λέει ο Αλέξανδρος Λάττας, διδακτορικός φοιτητής του Imperial College London στον τομέα της «Τεχνικής Νοημοσύνης και Γραφικών», και συνεχίζει. «Οι κλάδοι της τεχνολογίας και της έρευνας δεν είναι καθόλου ανεπτυγμένοι στη χώρα μας, ενώ συγκεκριμένες ειδικότητες δεν υπάρχουν καν. Η Ελλάδα αδυνατεί να υποστηρίξει τη νεολαία, κάτι που πιθανώς τροφοδοτείται από την κρίση της τελευταίας δεκαετίας. Παράλληλα η χώρα μας προσφέρει ποιοτική εκπαίδευση η οποία κάνει τους αποφοίτους των πανεπιστημίων της περιζήτητους στο εξωτερικό.»
Ο Αλέξανδρος Λάττας μας μίλησε και για τις προϋποθέσεις επιστροφής του στην Ελλάδα. «Θα γυρνούσα σίγουρα στο μέλλον, έχοντας αποκτήσει εμπειρίες και τεχνογνωσία που θα μπορέσω να εφαρμόσω στην Ελλάδα. Οι προϋποθέσεις που θα διευκόλυναν την επιστροφή μου είναι η δημιουργία ευνοϊκού οικονομικού και νομικού πλαισίου για νεοφυείς επιχειρήσεις, η καλλιέργεια εμπιστοσύνης θεσμών του εξωτερικού σε ελληνικές εταιρείες και τράπεζες, ο εκμοντερνισμός των συστημάτων του κράτους (κυρίως όσον αφορά στη φορολογία) και η νομική και οικονομική υποστήριξη έρευνας σε ελληνικά Πανεπιστήμια».
Στο ίδιο πλαίσιο και η Κασσάνδρα Κοσμίδου, διδακτορική φοιτήτρια του πανεπιστημίου Cambridge στη βιοατρική. «Είμαι κάτοικος εξωτερικού από το Σεπτέμβριο του 2011 και έφυγα από την Ελλάδα για να αρχίσω τις σπουδές μου στον τομέα της βιοιατρικής.
»Πράγματι η χώρα μας έχει οδηγηθεί σε brain drain, άλλωστε στο εξωτερικό όποια πέτρα κι αν σηκώσεις θα κρύβεται από κάτω ένας Έλληνας. Αυτό οφείλεται κατά βάση σε προσωπικούς και οικονομικούς λόγους. Σημαντική είναι η ανάγκη του εκάστοτε φοιτητή ή επαγγελματία για αναζήτηση εξειδίκευσης στον τομέα του, κάτι που δεν προσφέρει η Ελλάδα. Η έλλειψή υποδομών στην επιχειρηματικότητα και στην τεχνολογία καθιστά το μέλλον των νέων στη χώρα δυσοίωνο.
»Το να γυρίσω πίσω είναι κάτι που θα το ήθελα πολύ, για προσωπικούς λόγους, αλλά δυστυχώς δεν είναι εύκολο. Για να είναι εφικτή η επικείμενη επιστροφή μου θα πρέπει να υπάρξει η δυνατότητα εργασίας σε εταιρείες πολυεθνικού χαρακτήρα στον τομέα της ιατρικής έρευνας και η παροχή ανταγωνιστικών μισθών.»
Η Θεοδώρα Ζαγορίτη, δικηγόρος σε δικηγορική εταιρεία στις Βρυξέλλες, στον τομέα του ευρωπαϊκού δικαίου, μας είπε: «Είμαι 4 χρόνια στο εξωτερικό. Έφυγα από την Ελλάδα για να κάνω μάστερ στην Αμερική στον τομέα της Nομικής και στη συνέχεια βρήκα δουλειά στις Βρυξέλλες. Έφυγα με σκοπό να αποκτήσω επαγγελματική εμπειρία και να ενισχύσω το βιογραφικό μου, με την φιλοδοξία αργότερα να επιστρέψω και να βρω δουλεία ισάξια των προσδοκιών μου στην Ελλάδα.
»Τους τελευταίους μήνες, στο πλαίσια της τηλεργασίας, έχω την ευκαιρία να εργάζομαι από την Ελλάδα, και να ξαναζώ την καθημερινότητα στη χώρα μας, κάτι που με έκανε να καταλάβω ότι σίγουρα θα ήθελα να επιστρέψω, παρότι ξέρω ότι στο Βέλγιο θα έχω μια καλύτερη καριέρα. Μου λείπει το κλίμα της Ελλάδας, η καθημερινότητα και οι κοντινοί μου άνθρωποι».
Ψάχνοντας τη χαμένη εμπιστοσύνη των νέων
Πολλά μπορούν να γίνουν για την αναχαίτηση του brain drain. Παράδειγμα η επένδυση δισεκατομμυρίων που ανακοίνωσε η Microsoft στη χώρα μας, για τη δημιουργία κέντρου δεδομένων (data center) υποστήριξης υπηρεσιών cloud, η οποία αναμένεται να συμβάλει στην τεχνολογική ανάπτυξη της Ελλάδας και να δημιουργήσει θέσεις εργασίας σε εξειδικευμένους κλάδους.
Η υιοθέτηση όμως τέτοιου είδους πρωτοβουλιών και επενδύσεων δεν αρκούν για να ανακτηθεί η χαμένη εμπιστοσύνη της γενιάς μου. Για να μας εμπνεύσει η Ελλάδα ένα αίσθημα ασφάλειας και να μας προτρέψει να κυνηγήσουμε τα όνειρά μας εντός συνόρων, θα πρέπει να δημιουργήσει το υπόβαθρο ώστε να μπορεί να μας πραγματοποιήσει τα όνειρα αυτά.
Το βασικό δίλημμά που βασανίζει εμάς τους νέους: είναι ποιότητα ζωής στην Ελλάδα ή ευκαιρίες εργασίας στο εξωτερικό.
Και αναρωτιέμαι: πόσο διαφορετική θα ήταν η Ελλάδα σήμερα, αν έβγαζε τα παιδιά της από αυτό το δίλημμα και μπορούσε να τους προσφέρει και τα δυο;
