Συντάχθηκε από τον/την Αργύρη Μιχαλόπουλο Πνευμονολόγο – Εντατικολόγο Διευθ/τη της Μ.Ε.Θ. του Νοσ. “ΕΡΡΙΚΟΣ ΝΤΥΝΑΝ”
Συζητώντας με τους συγγενείς των ασθενών με εγκεφαλικό θάνατο
Δεν το’ λπιζα νάναι η ζωή μέγα καλό και πρώτο Πόρφυρας, Διονύσιος Σολωμός
Ο Εντατικολόγος αντιμετωπίζει κάθε μέρα δύσκολες καταστάσεις. Η Μονάδα Εντατικής Θεραπείας σκορπίζει συναισθήματα φόβου, ανασφάλειας και πολλά άλλα.
Τι ποσοστό ασθενών εχει καλή έκβαση στην ΜΕΘ;
Στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) νοσηλεύονται βαρύτατα πάσχοντες ασθενείς, που απειλείται η ζωή τους. Με τη βοήθεια των γιατρών που είναι εξειδικευμένοι στο αντικείμενο της Εντατικής Θεραπείας, αλλά και της σύγχρονης βιοτεχνολογίας, που είναι απόλυτα συνυφασμένη με την εντατικολογία, η πλειοψηφία των ασθενών βελτιώνεται και εξέρχεται από τη ΜΕΘ σε καλή κατάσταση. Αντίθετα, ποσοστό ασθενών 10% – 20% έχει κακή έκβαση στη ΜΕΘ.
Oταν ένας άνθρωπος βρίσκεται σε κώμα .Τί γίνεται;
Μεταξύ των ασθενών που εισάγονται και νοσηλεύονται σε ΜΕΘ είναι και αυτοί που έχουν κυρίαρχο σύμπτωμα το κώμα. Το κώμα εγκαθίσταται συνήθως μετά από σοβαρό τροχαίο ατύχημα (κρανιοεγκεφαλική κάκωση) ή μετά από επαγγελματικό ατύχημα (π.χ. πτώση εξ ύψους) ή ξαφνική εγκεφαλική αιμορραγία ή ρήξη εγκεφαλικού ανευρύσματος ή αγγειοδυσπλασίας. Το μεγαλύτερο ποσοστό των ασθενών αυτών έχει καλή έκβαση. Ένα μικρό ποσοστό όμως οδηγείται στον εγκεφαλικό θάνατο, ότι προσπάθεια κι αν καταβληθεί από την πλευρά των εντατικολόγων ή των νευροχειρουργών. Κι αυτό εξαρτάται απόλυτα από τη σοβαρότητα της εγκεφαλικής βλάβης.
Μετά το τραγικό γεγονός, που συνήθως είναι ένα τροχαίο ατύχημα ή εγκεφαλική αιμορραγία, οι συγγενείς βλέπουν ξαφνικά το αγαπημένο τους πρόσωπο στο «ψυχρό» κρεβάτι μιας ΜΕΘ. Η πρώτη αντίδραση είναι ο θυμός και η θλίψη. Κυριαρχεί το ερώτημα «γιατί να τύχει αυτό σε μας κι όχι στους άλλους;».
Η ΜΑΧΗ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ
Όλοι οι εμπλεκόμενοι (γιατροί, νοσηλευτές, συγγενείς, φίλοι) έχουν ένα και μοναδικό στόχο, τη σωτηρία του ασθενούς. Γίνεται μια πραγματική μάχη με πρωταγωνιστή τον κάθε ασθενή ξεχωριστά. Όλοι γνωρίζουν ότι καιροφυλακτεί ο θάνατος. Το επιστημονικό προσωπικό της ΜΕΘ χαρακτηρίζεται από μακροχρόνια εκπαίδευση, υψηλά επιστημονικά standards και μεγάλη αφοσίωση στο έργο που επιτελεί. Κοντά τους είναι οι συγγενείς των ασθενών, που πολλές φορές είναι πανικοβλημένοι, λειτουργούν συναισθηματικά και βεβαίως ανησυχούν υπερβολικά για τη τύχη των ασθενών τους. Η επαφή τους είναι πολύ στενή, καθημερινή και σε μερικές περιπτώσεις αρκετά δύσκολη. Είναι πολύ σημαντικό ο γιατρός να βρίσκεται δίπλα τους τις δύσκολες αυτές ώρες και να προσπαθεί πάντα για το καλύτερο των ασθενών του.
Οι συγγενείς των ασθενών αντιμετωπίζουν ένα πολύ δύσκολο πρόβλημα που σχετίζεται με τη ζωή ενός προσφιλούς τους προσώπου. Απαιτούν καθημερινή ιατρική ενημέρωση. Πολλές φορές ο συγγενής δεν μπορεί να καταλάβει τι ακριβώς συμβαίνει, όσο απλά κι αν μιλά ο γιατρός της ΜΕΘ. Μερικές φορές είναι αρκετά αισιόδοξος, χωρίς αντικειμενικά στοιχεία, ίσως διότι δεν μπορεί να πιστέψει ότι μπορεί να συμβεί κάτι κακό σε δικό του άνθρωπο. ’λλες φορές, ακούει μόνο τα αισιόδοξα στοιχεία της ιατρικής ενημέρωσης, ενώ τα υπόλοιπα τα διαγράφει…. Πολλές φορές, δεν μπορεί να φαντασθεί δυσάρεστη έκβαση στον άνθρωπό του, ανεξάρτητα από τη σοβαρότητα της κατάστασής του.
Συχνά, ο συγγενής ταυτίζει καταρχήν το τραγικό συμβάν με τον θεράποντα ιατρό και στο πρόσωπό του αντικατοπτρίζει αυτό που του έχει συμβεί. Το πρόβλημα μεγενθύνεται όταν ο γιατρός μεταφέρει δυσάρεστες εξελίξεις, απειλητικές για τη ζωή του ασθενούς. Η επικοινωνία τους γίνεται ακόμα πιο δύσκολη. Σε αυτήν την περίπτωση όμως, οι συγγενείς εκτιμούν βαθύτατα την ειλικρινή προσπάθεια των γιατρών και των νοσηλευτών της ΜΕΘ για ένα καλό αποτέλεσμα.
Μια υποκατηγορία ασθενών της ΜΕΘ παρουσιάζει τελικά εγκεφαλικό θάνατο. Αυτοί συντηρούνται στη «ζωή» με τη βοήθεια του τεχνολογικού εξοπλισμού της ΜΕΘ, τη φαρμακευτική υποστήριξη και τις προσπάθειες των γιατρών. Αν και έχουν πεθάνει ουσιαστικά, εν τούτοις, είναι δυνατόν να χαρίσουν βιώσιμα όργανα σε συνανθρώπους τους, που πάσχουν από ανεπάρκεια τελικού σταδίου και χρήζουν μεταμόσχευσης οργάνου. Απαραίτητη προϋπόθεση-ουσιαστική, επιστημονική, ηθική, νομική-είναι να έχει προηγουμένως αποδειχθεί ο εγκεφαλικός τους θάνατος.
Απαιτούνται οι υπογραφές 3 έμπειρων γιατρών, διαφορετικών ειδικοτήτων, σχετικώνβέβαια με το αντικείμενο, ενός δηλαδή εντατικολόγου, ενός αναισθησιολόγου και ενός νευρολόγου ή νευροχειρουργού, που αφού προηγουμένως εξετάσουν προσεκτικά τον ασθενή επί δύο συνεχόμενες ημέρες, αποφανθούν ότι πρόκειται περί αναμφισβήτητης περίπτωσης εγκεφαλικού θανάτου.
Η διαδικασία αυτή είναι απίστευτα αξιόπιστη και δεν αφήνει κανένα περιθώριο ιατρικού λάθους. Λέγεται διαδικασία διάγνωσης εγκεφαλικού θανάτου.
Μετά τη διαπίστωση του εγκεφαλικού θανάτου, ένας έμπειρος εντατικολόγος, κατά προτίμηση ο διευθυντής της ΜΕΘ οφείλει να καλέσει τους συγγενείς του ασθενούς και να τους ενημερώσει για την εξέλιξή του. Οφείλει να τους εξηγήσει το κάθε τι με απλά και κατανοητά λόγια για ότι συνέβη από την εισαγωγή του ασθενούς στη ΜΕΘ έως την ώρα εκείνη. Οι συγγενείς, που είναι συγκλονισμένοι βέβαια με την τραγική εξέλιξη του ασθενούς τους, προσπαθούν να συνειδητοποιήσουν και να εξηγήσουν ότι έχει συμβεί. Η κατάσταση είναι κατά κανόνα πολύ φορτισμένη συναισθηματικά και απαιτεί επαγγελματισμό και εμπειρία από την πλευρά των γιατρού.
Στη συνέχεια, ο διευθυντής της ΜΕΘ οφείλει να εξηγήσει με απλά και κατανοητά λόγια την έννοια του εγκεφαλικού θανάτου στους συγγενείς. Να εξηγήσει δηλαδή, ότι ο ασθενής έχει πεθάνει ουσιαστικά και απλώς διατηρείται η λειτουργία κάποιων βασικών οργάνων, όπως είναι η καρδιά, το ήπαρ, οι νεφροί, με τη βοήθεια του αναπνευστήρα και της φαρμακευτικής αγωγής. Οφείλει να τους εξηγήσει με σαφήνεια ότι δεν υπάρχει καμία πιθανότητα ιατρικού λάθους ή επιστροφής του στη ζωή, εφόσον έχουν νεκρωθεί εγκεφαλικά κέντρα που είναι συνδεδεμένα απόλυτα με τη ζωή (π.χ. το κέντρο της αναπνοής). Ο γιατρός οφείλει να τονίσει στους συγγενείς, ότι πρόκειται για νέκρωση κέντρων του εγκεφάλου που είναι απολύτως απαραίτητα για τη ζωή. Αυτά βρίσκονται σε μια περιοχή του εγκεφάλου που λέγεται εγκεφαλικό στέλεχος. Η βλάβη δεν είναι αναστρέψιμη.
Αυτό έχει αποδειχθεί περίτρανα τα 30 και πλέον χρόνια, που σε παγκόσμιο επίπεδο θεσπίσθηκε η έννοια του εγκεφαλικού θανάτου. Κανείς ασθενής με θετικές δοκιμασίες διάγνωσης εγκεφαλικού θανάτου δεν παρέμεινε στη ζωή μετά από λίγες ημέρες….
Οι συγγενείς, που είναι φορτισμένοι και λυπημένοι απίστευτα, καλούνται να έχουν μια καταρχήν δυσάρεστη συνομιλία με τον θεράποντα γιατρό τους σχετικά με το θέμα του εγκεφαλικού θανάτου. Οι περισσότεροι δεν είναι εξεικοιωμένοι με το θέμα και καλούνται να το αντιμετωπίσουν σε πολύ δύσκολες στιγμές και καταστάσεις. Φυσικό είναι, να εγείρονται απορίες και ερωτηματικά, που ο διευθυντής της ΜΕΘ οφείλει να απαντήσει με σαφήνεια και ειλικρίνεια.
Τα ερωτήματα αυτά σχετίζονται με
1 πιθανή προηγούμενη εξοικείωσή τους με το θέμα αυτό,
2 το πνευματικό τους επίπεδο,
3 τον ψυχικό τους κόσμο,
4 τη διάθεση προσφοράς που έχουν,
5 τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις και
6 με προηγούμενη ανάγκη συγγενούς ή φίλου τους για όργανο μεταμόσχευσης.
Η τυχόν εκφρασθείσα άποψη του νεκρού δεσμεύει ηθικά τους συγγενείς για τη στάση που θα τηρήσουν, όταν τους ζητηθεί να υπογράψουν για να γίνει η δωρεά οργάνων. Μερικές φορές εκφράζονται από τους συγγενείς κάποιες αμφιβολίες, όσον αφορά στην ηθική πλευρά των μεταμοσχεύσεων οργάνων. Η όλη διαδικασία όμως της δωρεάς και μεταμόσχευσης οργάνων είναι κρυστάλλινη, υπό τον απόλυτο έλεγχο και την ευθύνη του Εθνικού Οργανισμού Μεταμοσχεύσεων (ΕΟΜ).
ΟΤΑΝ Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΜΕΤΑΤΡΕΠΕΤΑΙ ΣΕ ΖΩΗ
Η θέση των συγγενών στην περίπτωση αυτή δεν είναι καθόλου εύκολη. Καλούνται -σε τραγικές στιγμές- να κάνουν μια απίστευτη υπέρβαση. Να χαρίσουν δηλαδή χαρά σε άλλους ανθρώπους, που δεν τους γνωρίζουν και δεν θα μάθουν ποτέ, χωρίς κανένα όφελος, όταν οι ίδιοι είναι βυθισμένοι στην απόλυτη λύπη και πονούν αφάνταστα για το χαμό ενός λατρευτού τους προσώπου. Η διαδικασία είναι σαφώς πιο δύσκολη -από κάθε άποψη- όταν πρόκειται για θάνατο νέου ατόμου. Σε αυτήν την περίπτωση, αρκετά συχνά, δεν μπορούν να αποδεχθούν το τραγικό τέλος, επ’ ουδενί. Συχνά, αξιολογούν θετικά παραμέτρους, όπως είναι η καρδιακή συχνότητα ή η αρτηριακή πίεση, που βέβαια δεν έχουν καμία αξία. Ή αντίθετα, υπεραξιολογούν την πιθανή αρνητική επίπτωση άλλων δεδομένων του ασθενούς, όπως είναι για παράδειγμα ο πυρετός, το εξάνθημα ή το οίδημα. Δεν είναι λίγοι βέβαια εκείνοι που πιστεύουν, ότι μπορεί να γίνει ένα θαύμα. Η παρουσία εικόνων αγίων είναι συνηθισμένο φαινόμενο στα κρεβάτια των ασθενών αυτών. Προφανώς, εντάσσεται στην επίκληση βοήθειας πέραν των ανθρωπίνων δυνατοτήτων. Επιπρόσθετα, γίνεται προσπάθεια να χρησιμοποιηθεί κάθε διαθέσιμο μέσον, όπως είναι η χειρουργική επέμβαση, ειδικοί γιατροί, νέα φάρμακα και η τεχνολογία και τεχνογνωσία της ΜΕΘ.
Εκτός από τις ιατρικές υπηρεσίες, που προσφέρονται χωρίς φειδώ, πιστεύεται ότι η απόλυτη προσήλωση στην επιτυχία του σκοπού, η καλή συνεργασία όλων των φορέων, η πίστη για ένα καλό αποτέλεσμα, η «θετική ενέργεια» και η προσευχή όλων των εμπλεκόμενων αποτελούν βασικές προϋποθέσεις επιτυχούς έκβασης του ασθενούς. Όλα αυτά τα μέσα χρησιμοποιούνται βεβαίως πριν επέλθει το τέλος.
Σε περίπτωση θανάτου, κανένας και τίποτα δεν μπορεί να βοηθήσει. Η παγκόσμια ιατρική επιστήμη δέχεται χωρίς καμία αμφιβολία, ότι ο εγκεφαλικός θάνατος είναι μια διαδικασία χωρίς επιστροφή, είναι δηλαδή θάνατος και πλέον ούτε θαύμα μπορεί να γίνει κι ούτε έχει γίνει ποτέ. Η ιατρική επιστήμη, η τεχνολογία, τα φάρμακα, αλλά και η βαθειά πίστη του ανθρώπου στο Θεό μπορούν να βοηθήσουν μόνο, όταν ο βαρύτατα πάσχων ασθενής της ΜΕΘ ζεί… Ποτέ μετά……
Αργύρης Μιχαλόπουλος
Πτυχιούχος και διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής Αθηνών. Είναι πνευμονολόγος-εντατικολόγος. Εργάζεται 22 χρόνια σε Μονάδες Εντατικής Θεραπείας και έχει νοσηλεύσει 30.000 ασθενείς. Είναι fellow της Αμερικανικής Εταιρείας Πνευμονολόγων και Εντατικολόγων. Τα τελευταία 8 χρόνια διευθύνει τη ΜΕΘ του Νοσοκομείου ΕΡΡΙΚΟΣ ΝΤΥΝΑΝ, που είναι η μεγαλύτερη ΜΕΘ στα Βαλκάνια. Είναι συγγραφέας 3 βιβλίων. Έχει περισσότερες από 150 δημοσιεύσεις σε έγκριτα Ελληνικά και διεθνή Ιατρικά περιοδικά, με περισσότερες από 1000 αναφορές (citations). 350 εργασίες του έχουν ανακοινωθεί σε 100 ελληνικά και σε 85 διεθνή Ιατρικά συνέδρια. Είναι reviewer σε 17 διεθνή ιατρικά περιοδικά. Προσκεκλημένος ομιλητής σε 55 ελληνικά και 20 διεθνή ιατρικά συνέδρια. Είναι σημαντική η προσφορά του στον τομέα της δωρεάς οργάνων για σκοπούς μεταμόσχευσης οργάνων.
iatro.gr
