Στις αρχές του 20ού αιώνα η παρακμή στην οποία είχε οδηγηθεί η παλαιότερη τέχνη, σε συνδυασμό με την επαναστατική νοοτροπία που είχε καταλάβει τα ρωσικά κοινωνικά στρώματα, οδήγησε στην αναζήτηση νέων μορφών τέχνης.
Η επικράτηση της μορφής έναντι του περιεχομένου έγινε βασική αρχή των νέων πειραματισμών στο θέατρο, στον κινηματογράφο, στη λογοτεχνία και στη μουσική. Μετά την επανάσταση του 1917 ιδρύθηκαν νέοι θεσμοί και ιδρύματα που υποστήριζαν την τέχνη της πρωτοπορίας.
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1920 άρχισε να σκληραίνει σταδιακά η στάση του καθεστώτος απέναντι στα κινήματα και τους εκπροσώπους της πρωτοπορίας, με αποτέλεσμα την ολοκληρωτική επιβολή το 1934 του δόγματος του «σοσιαλιστικού ρεαλισμού». Η ιστορία των καλλιτεχνικών κινημάτων της «ρωσικής πρωτοπορίας» λοιπόν οριοθετείται κατά προσέγγιση στα χρόνια ανάμεσα στο 1910 και στο 1930. Χρόνια κατά τα οποία μεσολαβούν η Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917 και η αλλαγή του πολιτικού συστήματος στη Ρωσία.
Σε αυτή την περίοδο αναφέρεται η έκθεση «Τα κινήματα της ρωσικής πρωτοπορίας – Εργα από τη Συλλογή Κωστάκη. Αφιέρωμα στην Πρωτοπορία της Πετρούπολης» που παρουσιάζεται στον εκθεσιακό χώρο της Μονής Λαζαριστών του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης από την Τετάρτη 25 Απριλίου 2012 ως την Πέμπτη 27 Σεπτεμβρίου 2012, σε επιμέλεια των ιστορικών τέχνης και επιμελητριών του ΚΜΣΤ Μαρίας Τσαντσάνογλoυ και Αγγελικής Χαριστού.
Η έκθεση είναι σχεδιασμένη έτσι ώστε να παρουσιάζει τα κινήματα της ρωσικής πρωτοπορίας με χρονολογική σειρά, από τον συμβολισμό και τον μετεμπρεσιονισμό στον κυβοφουτουρισμό, στον σουπρεματισμό και στον κονστρουκτιβισμό. Στην έκθεση γίνεται επίσης μια ευρύτερη παρουσίαση έργων που δημιουργήθηκαν από καλλιτέχνες της ρωσικής πρωτοπορίας που γεννήθηκαν ή εργάστηκαν στην Πετρούπολη / Λένινγκραντ κατά το διάστημα από το 1905 ως το 1935, καθώς αποτελεί συμμετοχή στο πρόγραμμα εκδηλώσεων του Δήμου Θεσσαλονίκης για τη 10η επέτειο αδελφοποίησης μεταξύ Θεσσαλονίκης και Αγίας Πετρούπολης και ειδικότερα με αφορμή την έκθεση «Οι ζωγράφοι της Αγίας Πετρούπολης 1920-2010» από τη Συλλογή της Πινακοθήκης Manege της Αγίας Πετρούπολης που διοργανώνουν η Αντιδημαρχία Πολιτισμού και Τουρισμού και η Δημοτική Πινακοθήκη Θεσσαλονίκης (Casa Bianca, Βασ. Ολγας 180, 26.4-30.6.2012)
Από το 1732 ως το 1918 η Πετρούπολη ήταν η πρωτεύουσα της Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Λίγο προτού ξεσπάσει ο ρωσικός εμφύλιος πόλεμος οι μπολσεβίκοι μετέφεραν και πάλι την πρωτεύουσα στη Μόσχα. Στις αρχές του 20ού αιώνα η Πετρούπολη ήταν μια πόλη που διατηρούσε ανοικτή γραμμή επικοινωνίας με τους καλλιτεχνικούς κύκλους της Ευρώπης. Ο Αλεξάντρ Μπενουά ίδρυσε την ομάδα «Ο Κόσμος της Τέχνης» και ο Σεργκέι Ντιάγκιλεφ παρουσίαζε κάθε χρόνο σε απευθείας γραμμή από την Πετρούπολη στο Παρίσι τους καλύτερους χορευτές αλλά και μουσικούς και σκηνογράφους της Ρωσίας. Ο συμβολισμός ήταν το κυρίαρχο ρεύμα στις τέχνες. Τον Νοέμβριο του 1909, έπειτα από πρωτοβουλία του καλλιτέχνη και μουσικού Μιχαήλ Ματιούσιν και της συζύγου του, ζωγράφου και συγγραφέα Ελένα Γκουρό, και με την υποστήριξη του γιατρού, μουσικού και καλλιτέχνη Νικολάι Κουλμπίν, ιδρύθηκε στην Πετρούπολη ο σύλλογος καλλιτεχνών «Ενωση Νεολαίας», που αποτέλεσε την πρώτη εικαστική ομάδα της ρωσικής πρωτοπορίας. Το 1913 ανέβηκε στο θέατρο Λούνα Παρκ της Πετρούπολης η φουτουριστική όπερα με τίτλο «Νίκη επί του ήλιου». Το 1924 η πόλη μετονομάστηκε «Λένινγκραντ» στη μνήμη του Λένιν. Μια παρέα νέων ποιητών του Λένινγκραντ, ο Δανιήλ Χαρμς, ο Αλεξάντρ Βεντένσκι, ο Νικολάι Ζαμπολότσκι και ο Κονσταντίν Βάγκινοφ, σχημάτισαν την ομάδα ΟΜΠΕΡΙΟΥ και δημιούργησαν τη λογοτεχνία του παραλόγου.
Στην έκθεση στη Μονή Λαζαριστών παρουσιάζονται αντιπροσωπευτικά έργα λιγότερο γνωστών εικαστικών κινημάτων, ενώ τονίζεται και η συνέργεια των άλλων τεχνών με τις εικαστικές τέχνες. Με τον τρόπο αυτόν παρουσιάζεται το φαινόμενο της οργανικής σύνθεσης των τεχνών που χαρακτηρίζει ευρέως την εποχή της ρωσικής πρωτοπορίας. Η έκθεση είναι εμπλουτισμένη με αρχειακό υλικό και κείμενα τεκμηρίωσης, ενώ ειδικά διαμορφωμένος χώρος είναι αφιερωμένος στον συλλέκτη Γιώργο Κωστάκη. Καθ’ όλη τη διάρκεια της έκθεσης θα πραγματοποιούνται εκπαιδευτικά προγράμματα για όλες τις βαθμίδες και ανοιχτές ξεναγήσεις για το κοινό.
Την Τετάρτη 25 Απριλίου, στις 20.30, αμέσως μετά τα εγκαίνια της έκθεσης στη Μονή Λαζαριστών, θα πραγματοποιηθεί συναυλία κλασικής μουσικής και μουσικής από την περίοδο της ρωσικής πρωτοπορίας με συνοδεία κρουστών από την Πολίνα Φραντκίνα (Polina Fradkina – πιάνο) και τον Γιόελ Γκονζάλες (Yoel Gonzalez – κρουστά). Η εκδήλωση πραγματοποιείται με την υποστήριξη της αντιδημαρχίας Πολιτισμού και Τουρισμού και της Δημοτικής Πινακοθήκης Θεσσαλονίκης.
