του Διονύση Μεσσάρη
Η θραύση, το τεμάχισμα, το λιάνισμα, το γδάρσιμο, το τρίψιμο, το μάσημα, η λειοτρίβηση ήταν ανέκαθεν τεχνολογικές διεργασίες επεξεργασίας των υλικών από τις πιο χρήσιμες στην καθημερινή ζωή του αρχαίου ανθρώπου. Τα προϊόντα αυτών των διεργασιών, εκτός από την χρησιμότητα τους, προκαλούσαν και κέντριζαν τις φιλοσοφικές ανησυχίες των προγόνων μας. Τα πολύ μικρά σωματίδια που παράγονταν, σαν τους κόκκους της άμμου, άλλοτε ήταν αναγνωρίσιμα και άλλοτε πάλι όχι. Έτσι ξεκίνησε μία σκυταλοδρομία γνωμών και δοξασιών για το απείρως μικρό σωματίδιο μέχρι το μεγέθους περίπου ενός χιλιοστού (10-3 m) και ήταν αυτή η τάση που τελικώς έφερε σε εμάς την σημερινή σχετική γνώση. Στην σκυταλοδρομία αυτή βοήθησε και η νεοαποκτηθείσα γνώση της γραφής με τα ξεχωριστά γράμματα του Ελληνικού αλφαβήτου, από το περίπου -900. Έτσι οι επιστημονικές δοξασίες πέρναγαν από τον δάσκαλο στον μαθητή γραπτά πλέον και όχι μόνο με την προφορική παράδοση.
Δυστυχώς εμείς οι άνθρωποι έχουμε και ένα κακό ελάττωμα. Την μέθη μίας ανακάλυψης επακολουθεί μία υπερφίαλη αίσθηση, καθαρά εγωιστική, ότι μπορούμε να τα κάνουμε όλα χωρίς φόβο και ότι πρέπει να προωθήσουμε την γνώση ταχύτατα και πάση θυσία «εδώ και τώρα» κυρίως για μεγιστοποίηση του ωφελίμου αποτελέσματος. Δεν μπορείτε να φανταστείτε φίλοι μου τι δεινά έχει επισύρει στην ανθρωπότητα αυτή η αντίληψη. Πχ η χαρά από την ανακάλυψη της μοντέρνας γραφής από τον Κάδμο με εμπλουτισμό φωνηέντων και σταθεροποίηση του αριθμού των γραμμάτων επακολούθησε η άκριτη και αυθαίρετη υιοθέτηση της από πολλούς Ευρωπαϊκούς λαούς με διαφορετικές προφορές στα φωνήματα της καθομιλουμένης τους γλώσσης. Αποτέλεσμα; Σήμερα χρειαζόμαστε 6.000 € και τουλάχιστον 5 χρόνια να μάθουμε να μιλάμε, λανθασμένης λεκτικής απόδοσης, παραλλαγμένες και παράγωγες λέξεις των «ξένων γλωσσών» για να πάρουμε πιστοποιητικό γλωσσομάθειας. Για πολλαπλασιάστε, τόσες χιλιάδες χρόνια με 10 δις ανθρώπους γλωσσομαθείς. Να πόσο κόστισε στον πλανήτη μας αυτό.
Θέλετε και άλλο παράδειγμα; Λοιπόν, η πρώιμη τρέλα των αρχαίων μας προγόνων για την αρχαιολογία και την παλαιοντολογία, και μάλιστα χωρίς κανένα επιστημονικό εφόδιο, γέμισε την παγκόσμια λογοτεχνία, ιστορία και μυθιστορία με ένα σωρό μυθικά τέρατα και ανύπαρκτες θεότητες, έφερε διαχωρισμούς και προστριβές λαών και κατέστρεψε αρχαιολογικά στοιχεία ανεπιστρεπτί. Σήμερα γίνεται σωστική αρχαιολογική έρευνα και αν δεν μπορούμε, τα ξαναθάβουμε ασφαλώς για τους μελλοντικούς και πιο εφοδιασμένους επιστήμονες. Όχι σαν την καταστροφική αρχαιολογία του Heinrich Schliemann και του Indiana Jones. Να πω και το πιο φρικιαστικό; Την τρέλα του 20ου αιώνα για την γνώση και εκμετάλλευση σε μεγάλη κλίμακα της πυρηνικής ενέργειας παρ’ ολίγο να την πληρώσουμε με την εξαφάνιση του πλανήτη και δεν είμαι και σίγουρος ότι πια την έχουμε σκαπουλάρει. Σαν εξάσκηση, σας αφήνω να εντρυφήσετε σε σκέψεις για την γενετική μηχανική, την ρομποτική, τα βιοχημικά όπλα και άλλα τέτοια ανατριχιαστικά.
Επανερχόμενος στο αρχικό μοτίβο, λέγω ότι πέρασαν καμιά τρακοσάρια χρόνια από το περίπου -600 και εντεύθεν και άρχισε πάλι η γνωστή σκυταλοδρομία. Ο Ξενοφάνης ο Κολοφώνιος βάφτισε ολόκληρο τον φυσικό κόσμο «όλον» και τον ταύτισε με τον «ένα μέγιστο θεό». Ο Μέλισσος ο Σάμιος στα -500 διέδιδε ότι υπάρχει μόνο το «ον». Ακόμα ψάχνονταν δηλαδή. Οι διορατικοί Λεύκιππος ο Μιλήσιος και το μαθητούδι του ο Δημόκριτος ο Αβδηρίτης γύρω στα -400 πίστευαν ότι η ύλη αποτελούνταν από αδιάσπαστα, αόρατα στοιχεία, τα άτομα, ενώ το κενό (“το μη ον”) γύρω τους, δεν ήταν το τίποτα, δηλαδή ανύπαρκτο, αλλά και αυτό ήταν κάτι. Τολμηρές ιδέες, άχρηστες μεν, αλλά μπράβο τους, σωστές, προωθημένες και κυρίως ακίνδυνες. Έτσι πήραμε το βραβείο φιλοσοφίας εμείς οι Έλληνες για να μας θαυμάζουνε. Ήταν πια η ώρα για να ξεκουραστεί η ανθρωπότητα από την τόση σκέψη.
Δεν μπορώ να πω, ξεκουραστήκαμε για τα καλά, αλλά θες η τυραννία της εξουσίας, θες οι τυραννικοί σύζυγοι και η απιστία, θες η ζήλεια της εξουσίας, θες η μελαγχολία από χαμένους έρωτες, θες άλλα ανομολόγητα πάθη και έξεις, και μεσολαβούντος του Μεσαίωνα και του Αριστοτέλειου παλιμπαιδισμού της νεόκοπης θρησκομόδας, άρχισαν να δουλεύουνε υπογείως (σχεδόν κυριολεκτικά) οι φαρμακοβιοτεχνίες της εποχής. Έτσι κάπου ανάμεσα στα ελιξίρια της ζωής και της αγάπης, στα δηλητήρια και στα φάρμακα, στην αναζήτηση του χρυσού και στην φιλοσοφική λίθο, ξεπήδησε η γνώση για τους κρυστάλλους, τα ιόντα, τα μόρια και τα χημικά στοιχεία. Φθάνουμε λοιπόν στα +1900 όπου μορφές όπως ο Lavoisier (παράπλευρες απώλειες της επανάστασης!), ο Dalton (επαναστατική ατομική θεωρία!), ο Mendeleev (καλά εσύ μας άφησες νωρίς πριν την επανάσταση!) έχοντας προάγει την χημεία στα έσχατα όρια της και την γνώση για τα μικρά σωματίδια στο μέγεθος πλέον των 10-10 m (0,1 nm για τους διαβαχτερούς!). Αυτή τη φορά όμως η ανθρωπότητα ωφελήθηκε πάρα πολύ από την γνώση αυτή, αφού και η γνώση για την Φαρμακευτική και την Ιατρική προωθήθηκε αλλά και η επιστήμες των υλικών επίσης.
Εκεί όμως μας εγκατέλειψαν και τα μάτια μας, δηλαδή η απ’ ευθείας παρατήρηση των σωματιδίων με οποιοδήποτε οπτικό μέσο έγινε αδύνατη. Η λύσσα όμως για την ανακάλυψη του τίποτε, του κενού του Δημόκριτου, γιγάντωσε. Ειδικά η περιέργεια εξάφτηκε με το μοντέλο άτομο-σταφιδόψωμο του Dalton ηλεκτρόνια-πρωτόνια-νετρόνια όλα ένας αχταρμάς μαζί. Έτσι, και αφού σε όλους μας αρέσει να τσιμπάμε τις σταφίδες, άρχισε ένας ανηλεής βομβαρδισμός του σταφιδόψωμου με ηλεκτρόνια, πρωτόνια, νετρόνια και με ότι είχε ο καθένας. Βλέπετε, μπορεί να μην μπορούμε να δούμε απευθείας τα διάφορα σωματίδια, τουλάχιστον ας δούμε τις συνέπειες και τα θραύσματα που παράγονται από τις συγκρούσεις, όπως κάνει το ανακριτικό της τροχαίας. Τα κανόνια έγιναν μπομπάρδες, χοντρο-Βέρθες και δεν συμμαζεύεται. Έφτασαν σε μήκος κυκλικής περιμέτρου 27 χιλιομέτρων (CERN κοινοπραξία 20 κρατών, 500 πανεπιστήμια, 80 εθνικότητες). Το πόσο κόστισε; δεν τολμώ να το αναφέρω. Πάντως στοίχισε και στοιχίζει περίπου όσο 20 υπερμοντέρνα νοσοκομεία ή 40 στρατόπεδα συγκεντρώσεως αλλοδαπών μακαρίως διαχειμαζόντων εν Ευρώπη.
Βέβαια δεν παραπονιέμαι. Από αυτή τη λύσσα και κατά πρώτο λόγο, ξεπρόβαλαν και πολλές παράπλευρες χρήσιμες γνώσεις, όπως: η ιατρική απεικονιστική και θεραπευτική, η βιολογική ιχνηλάτηση και χαρτογράφηση γονιδιώματος, η αρχαιολογία, οι γεωεπιστήμες, η σμίκρυνση των υπολογιστών, η εξοικονόμηση ενέργειας, η βελτίωση των ιδιοτήτων των υλικών καθημερινής πρακτικής και άλλα που με κάνουν και τρελαίνομαι από την χαρά μου. Αλλά κατά δεύτερο λόγο ξεπρόβαλαν και παράπλευρες απώλειες, όπως: τα πυρηνικά όπλα, η έκλυτη ραδιενέργεια, τα ειδικά απόβλητα, η στρατηγική του τρόμου, χρήση (ξεφόρτωμα) αδιάθετων αποθεμάτων πυρηνικού εξοπλισμού σε πολεμικά θέρετρα αλλότριων χώρων, ατυχήματα πυρηνικών εργοστασίων και λοιπά παρόμοια ανατριχιαστικά συμβάντα. Κατά ένα περίεργο τρόπο όμως ανεφύησαν και κάποιες πλανητικές συνήθειες παράδοξες, άχρηστες και ίσως, επαναλαμβάνω – ίσως- επικίνδυνες.
Άρχισε η προσπάθεια να βρούμε το άπιαστο «τίποτε – κενό – σκοτεινή ύλη – σκοτεινή ενέργεια». Αυτό μας μάρανε! Οι βομβαρδισμοί που λέγαμε, έφεραν την ανάγκη να μιλάμε για σωματίδια βαριά, ελαφριά, αρνητικά, θετικά, θαυμάσια, παράδοξα πάνω κάτω, αρωματισμένα, βρώμικα και δεν συμμαζεύεται. Τρομάξανε και οι ίδιοι οι επιστήμονες από το πλήθος. Βρε λες, όλα αυτά τα κερατένια σωματίδια του διαβόλου να είναι διαφορετικά συνονθυλεύματα ενός και μοναδικού ευλογημένου, του μποζόνιου, του θεού πράγμα δηλαδή? Αυτό θα εξηγούσε πολλά, και κοσμολογικά, και μαύρες τρύπες που ρουφάνε στα κέντρα των γαλαξιών, και έλλειμμα ύλης που παρατηρείται στο διάστημα, και άλλα πολλά. Τι λες! Ανακατσαροτρίχιασα!
Δηλαδή είναι να τρελαίνεσαι. Φτάνει να σκεφτείς πως κάποιοι τρελοί ωθούν σωματίδια σε αντίθετες συγκρούσεις επιταχύνοντας τα σε σχετικιστικές ταχύτητες μέσα στην σήραγγα του CERN για να δημιουργήσουν αρχέγονες συνθήκες και μικρές μαύρες οπές (τρύπες) που μπορεί να αρχίσουν να ρουφάνε τα πάντα γύρω τους χωρίς τελειωμό. Έχω διαβάσει μαθηματικές αποδείξεις για το βραχύβιο τέτοιων μικρών ρουφηχτρών και επομένως πόσο ακίνδυνες είναι, αλλά δεν μου έχουν φύγει ακόμη όλα τα τικ και το τρέμουλο. Επίσης δεν καταλαβαίνω γιατί πρέπει να σπουδάζουμε τόσους φυσικούς αφού τα σχολεία και τα εργαστήρια είναι τόσα λίγα. Μην πει κανείς, «και τι σε νοιάζει εσένανε ρε, αϊ τήρα τη δουλειά σου», γιατί μία από τις ασθένειες του καπιταλισμού είναι και η μη κεντρικά σχεδιασμένη εκπαίδευση σε συνδυασμό με την «ασυνεννοησία» εκπαίδευσης και αγοράς εργασίας. Αποτέλεσμα, πέραν της ανεργίας, οι υπεράριθμοι απόφοιτοι μίας ειδικότητας να ασκούν πίεση για αγορά νέων ειδών εργασίας και διαγκωνιζόμενοι ωθούνται σε εξωτικά μεταπτυχιακά, σε οικολογικά προϊόντα που μόνο οικολογικά δεν είναι, σε απίθανα διδακτορικά για παράλληλα σύμπαντα και θεϊκά ζάρια, σε εξερεύνηση περιοχών που ποτέ δεν θα αποικήσουμε (βλέπε Σελήνη, Άρης, στρατόσφαιρα κλπ). Άσε που πιέζουν και πείθουν κυβερνήσεις, ότι η χώρα τους θα πρέπει να κερδίσει την κούρσα του διαστήματος ή των πιγκουίνων της Ανταρκτικής. Ενώ την ίδια στιγμή χρειαζόμαστε, οδοντοτεχνίτες, τεχνίτες προσθετικών μελών, συγκολλητές, λογοθεραπευτές, αρσιβαρίστες, χειριστές ασφαλτοδιανομέα και άλλα ευγενή επαγγέλματα.
Και να ‘μαστε λοιπόν στο δια ταύτα. Αντί να σταθούμε για λίγο να ξεκουραστούμε όπως οι αρχαίοι ημών πρόγονοι επάνω στα ωά (αυγά) μας, έχουμε μπει σε μία ξέφρενη κούρσα της αναζήτησης της εξωτικής γνώσης. Μα φίλοι μου αγαπημένοι, θα μου πείτε, δεν είναι καλύτερο αυτό από την κούρσα των εξοπλισμών? Και εγώ θα απαντήσω όχι, καλύτερο είναι το ένα από τα δύο με ακόμα καλύτερο και τα δύο. Ούτε στέκει το επιχείρημα, ότι η εξωτική γνώση πουλάει. Όλα τα έσοδα από τις ταινίες επιστημονικής φαντασίας και τα ντοκιμαντέρ του National Geographic και παρομοίων παραγωγών δεν φτάνουν για να υποστηρίξουν οικονομικά την μποζονιάδα, την Σεληνιάδα και την Αρειανάδα (σαν μακαρονάδα ακούγεται). Επομένως από κάποιο περίσσευμα αντλούνται χρήματα για να μάθουμε αν μπορούν να γίνουν ταξίδια στον χρόνο ή αν το σύμπαν είναι επίπεδο ή κοίλο ή αν το μποζόνιο υπάρχει. Προτείνω λοιπόν να θάψουμε για καμιά χιλιάδα χρόνια αυτές τις γνώσεις μέχρι να έρθουν αξιότερα παλληκάρια από εμάς (τρισεγγονάκια και βάλε) και με περισσότερα μέσα, μην πάθουμε και καμιά χοντρή ζημιά. Όσο για το οικονομικό περίσσευμα, εκεί ίσως έχετε δίκιο, θα δυσκολευτούμε να το διαθέσουμε. Μπορούμε όμως, έτσι δειλά – δειλά, να αρχίσουμε να το επενδύουμε σοβαρότερα, σε εμβόλια για την Αφρική, φράγματα στην Αιθιοπία, νέα καύσιμα, έρευνα για πλήρη εξάλειψη του AIDS , των νευροεκφυλιστικών νόσων, τους ασθενείς σε κώμα, ασφαλή δόμηση, έρευνα – διάσωση, πείνα δυστυχία, αμάθεια … μπράβο καλά τα πάτε συνεχίστε μόνοι σας, εγώ πετάγομαι να δω μία «ψυχή» και επιστρέφω σύντομα.
