Ενας Ελληνας, ένας Μαλτέζος και ένας Βρετανός, με κοινή καταγωγή από τα παράλια της Μικράς Ασίας και καλή γνώση της τοπικής διαλέκτου, δημιούργησαν και εξέδωσαν ειδικό λεξικό για τα Σμυρναίικα.
Οι τρεις τους γνωρίστηκαν σε διεθνές φόρουμ για τους Λεβαντίνους, τους καθολικούς κατοίκους της Ανατολής, στους οποίους περιλαμβάνονται και γνωστές ελληνικές οικογένειες. Αφού συνομίλησαν μεταξύ τους, βρέθηκαν μάλιστα και σε συνέδριο στη Σμύρνη πριν από 2 χρόνια και αποφάσισαν να συγκεντρώσουν λέξεις που άκουγαν από τους παππούδες τους.
Το λεξικό με τίτλο «Ενα λεξικό για τα Σμυρναίικα» έχει πάνω από 2.000 λήμματα της σμυρναίικης διαλέκτου, η συλλογή τους έγινε διαδικτυακά, η έκδοση του βιβλίου από τουρκικό οίκο και κυκλοφορεί τόσο στην Τουρκία όσο και στην Ελλάδα, ενώ ευκολότερη είναι η ηλεκτρονική του παραγγελία, μέσω του Amazon.com.
Οι λέξεις γράφονται με λατινικούς χαρακτήρες (τη γνωστή φραγκοχιώτικη γραφή), η ερμηνεία δίνεται στα αγγλικά, ενώ υπάρχει και μετάφραση στα ελληνικά. Λ.χ. Karakol: police station, from Τur.karakol, astinomikos stathmos (καρακόλι=αστυνομικός σταθμός).
Το λεξικό αποτελεί το πόνημα συνεργασίας του Αλεξ Μπαλτατζή, ενός Σμυρνιού βενετσιάνικης καταγωγής, που δραστηριοποιείται στον τουριστικό τομέα στη Σμύρνη -απόγονος του Γ. Μπαλτατζή, πολιτικού που καταδικάστηκε για τη Μικρασιατική Καταστροφή στη «δίκη των έξι» και εκτελέστηκε το 1922 στο Γουδί-, του Τζορτζ Γκάλντις, γεννημένου επίσης στη Σμύρνη, επιχειρηματία σήμερα στο Λονδίνου, και του Γιώργου Πουλημένου, προγραμματιστή ηλεκτρονικών υπολογιστών στην Αθήνα, με καταγωγή από τη Μικρά Ασία.
«Πρόκειται για ένα λεξικό με πάνω από 2.000 λέξεις της σμυρναίικης διαλέκτου, ενός ελληνικού ιδιώματος που μιλιόταν στην ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης από τους Ρωμιούς και τους Λεβαντίνους, αλλά χρησιμοποιούνταν και από τις άλλες εθνότητες, ιδίως όσους είχαν σχέση με το εμπόριο. Η χρήση του ιδιώματος συνεχίστηκε μέχρι τη δεκαετία του ’60 στη Σμύρνη από τους Λεβαντίνους, για να αρχίσει να μειώνεται σταδιακά στις νεότερες γενιές», είπε στο «Εθνος» ο Γ. Πουλημένος.
Τα τελευταία χρόνια έχει αναθερμανθεί στην Τουρκία το ενδιαφέρον για την παλιά κοσμοπολίτικη Σμύρνη, τη ζωή και τους κατοίκους της, με δεκάδες εκδόσεις, αλλά και συνέδρια, θεατρικά έργα κ.ά. Ετσι η εξεύρεση εκδοτικού οίκου ήταν μια σχετικά εύκολη υπόθεση. Την έκδοση του «Λεξικού των Σμυρναίικων» (A lexicon of Smyrneika) ανέλαβε ο εκδοτικός οίκος του Τουρκικού Ιδρύματος Ιστορίας Tahir Vakfi Yurt Yayinlari.
Πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία αυτού του λεξικού αποτέλεσε το Levantine Heritage Forum (Φόρουμ για την κληρονομιά των Λεβαντίνων), μιας ομάδας συζήτησης που ασχολείται με τους ευρωπαϊκής καταγωγής κατοίκους της Εγγύς Ανατολής, αλλά και με την πόλη της Σμύρνης.
«Μετά από πολύμηνες προσπάθειες, κατορθώσαμε να συγκεντρώσουμε από διάφορες πηγές, κυρίως από ενθυμήματα και από προφορικές μαρτυρίες ζώντων Λεβαντίνων, ένα αρκετά πλούσιο γλωσσικό υλικό, αποτελούμενο από λέξεις, εκφράσεις και παροιμίες και διανθισμένο με φωτογραφίες εποχής και πολλές ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τη Σμύρνη όπως ήταν άλλοτε.
Μεταξύ αυτών στοιχεία σχετικά με το εμπόριο, τα ήθη και τα έθιμα, τη διασκέδαση, την καλλιτεχνική κίνηση, τη θρησκευτική ζωή και τις διάφορες εθνότητες που αποτελούσαν το μωσαϊκό της πολυπολιτισμικής Σμύρνης», μας είπε ο κ. Πουλημένος.
Ποιοι είναι οι Λεβαντίνοι
Οι Ευρωπαίοι της Μικράς Ασίας
Με τον όρο Λεβαντίνοι χαρακτηρίζονται οι Αμερικανοί και οι Δυτικοευρωπαίοι που εγκαταστάθηκαν μόνιμα από τον 17ο αιώνα μέχρι το 1922 στην Εγγύς Ανατολή, μια περιοχή βόρεια της Αραβικής Χερσονήσου, που ανήκε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Κοινό χαρακτηριστικό των Λεβαντίνων που μετακινήθηκαν στη Σμύρνη και στην Κωνσταντινούπολη ήταν η ευρωπαϊκή καταγωγή, η καθολική θρησκεία (μικρός αριθμός ανήκαν στην Αγγλικανική Εκκλησία) και η μητρική τους γλώσσα, τα Ελληνικά, την οποία χρησιμοποιούσαν μεταξύ τους. Μερικές χιλιάδες Λεβαντίνοι παραμένουν ακόμα στη Σμύρνη, στην Κωνσταντινούπολη, στη Βηρυτό και αλλού.
Διάσημοι Λεβαντίνοι με καταγωγή από τη Σμύρνη είναι ο πρώην πρωθυπουργός της Γαλλίας, Edouard Balladur, ο σχεδιαστής του Mini Cooper, Sir Alec Issigonis, γόνος ελληνικής οικογένειας, ενώ μια γνωστή οικογένεια Λεβαντίνων με ελληνικό ενδιαφέρον είναι οι Rees. Οι Rees ήταν βρετανικής καταγωγής, εξαιρετικά φιλέλληνες, και παρότι δεν τους πείραξαν με τη Μικρασιατική Καταστροφή, έφυγαν το 1922 από τη Σμύρνη και εγκαταστάθηκαν στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και στην Αθήνα.
Ο Noel Rees, Βρετανός υποπρόξενος στη Σμύρνη το 1941-1944, παρασημοφορήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση για τη δράση του στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ ο αδερφός του Willie ήταν διευθυντής του Αθηναϊκού Ιπποδρόμου. Απόγονοι της οικογένειας ζουν ακόμη στην Αθήνα, ως Ελληνες υπήκοοι πια.
Αναστηλώνουν εκκλησίες
Το Levantine Heritage Forum ξεκίνησε γύρω στο 2005 από μια ομάδα ερασιτεχνών ερευνητών με κοινή, λεβαντίνικη καταγωγή και σήμερα αριθμεί πολλές εκατοντάδες μέλη σε όλη την Ευρώπη, την Τουρκία και την Αμερική.
Στόχος του είναι η διάσωση της κληρονομιάς των Λεβαντίνων, μέσω της συλλογής προφορικών μαρτυρίων και της επιτόπιας έρευνας. Χάρη στην τελευταία έχουν ανακαλυφθεί δεκάδες μνημεία, κυρίως ναοί, στην ευρύτερη περιοχή της Σμύρνης. Δύο από αυτούς είναι ο Αγιος Ιωάννης Αλυγαριάς, που μέχρι το 2010 θεωρούνταν ότι είχε καεί το 1922, και ο Αγιος Γεώργιος ο Αρφανός στα Βουρλά, για τον οποίο ξεκίνησαν ήδη προσπάθειες για τη διάσωσή του, αφού βρίσκεται σε χώρο όπου σύντομα θα ανεγερθούν πολυτελείς κατοικίες.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΛΕΞΕΩΝ
Avli: hall. From Tur.avlu=atrium, courtyard. Gr:hol, prothalamos (αυλή)
Arzihali:petition. From Tur.arzuhal. Gr:etisi (αίτηση)
Karikatoura:caricature. From It.caricarura/ Fr.caricature. Gr:karikatura, ghelioghrafia. Τur: karikatur (καρικατούρα)
Kardasi: close friend. From Tur.kardes:brother. Gr:kolitos (φίλος, ή και σε παραφθορά αδερφός. Χρησιμοποιείται ευρέως στη Βόρεια Ελλάδα).
ΜΑΡΙΑ ΡΙΤΖΑΛΕΟΥ
