επιμέλεια Λαμπριάνα Κυριακού
Στα χέρια του νόμιμου κληρονόμου τους βρίσκονται από τον Ιούλιο τα πρώτα έργα από την μυστηριώδη συλλογή του Κορνήλιου Γκούρλιτ, του ηλικιωμένου Γερμανού που κρατούσε για δεκαετίες στα σπίτια του σε Μόναχο και Ζάλτσμπουργκ περισσότερα από 1.500 έργα τέχνης, τα περισσότερα εκ των οποίων είχαν κλαπεί από τους Ναζί.
Πρόκειται για πίνακες των Πάμπλο Πικάσο, Ανρί Ματίς, Κλοντ Μονέ, Μαξ Μπέκμαν και Οτο Ντιξ είναι μερικοί μόνο από εκείνους που ο Κορνήλιος Γκούρλιτ, που κληρονόμησε από τον πατέρα του Χίλντεμπραντ, ο οποίος ήταν έμπορος έργων τέχνης και είχε συνδιαλλαγές με το καθεστώς του Χίτλερ, ενδεχομένως για να αποφύγει τις διώξεις. Μάλιστα κατά την εποχή του ναζιστικού καθεστώτος κατάφερε να ανέλθει σημαντικά επαγγελματικά. Ακόμη όμως και μετά τον πόλεμο συνέχισε να εργάζεται ως διευθυντής μουσείου και του επεστράφη η συλλογή του που είχε κατασχεθεί από τον αμερικανικό στρατό.
Οι ερευνητές που κλήθηκαν να διαπιστώσουν κατά πόσο η συλλογή του Γκούρλιτ είχε αποκτηθεί με νόμιμα μέσα ανακάλυψαν ότι στη συλλογή βρίσκονται έργα διωχθέντων εβραίων συλλεκτών και ότι ο Γκούρλιτ είχε πλαστογραφήσει πιστοποιητικά προέλευσης. Στην έκθεση της Βόννης και μόνο υπάρχουν σχετικές ενδείξεις για περίπου 250 έργα. Επισήμως μέχρι σήμερα μόνο έξι έργα θεωρούνται προϊόντα κλοπής από τους ερευνητές. Τέσσερα έργα των Ματίς, Πισαρό, φον Μέντσελ και Λίμπερμαν επεστράφησαν στις οικογένειες των δικαιούχων.
Οι έρευνες συνεχίζονται και δεν αποκλείεται να επιστραφούν κι άλλα έργα.
Όταν ο Γκούρλιτ απεβίωσε, παραχώρησε τη συλλογή του στο Μουσείο Τέχνης της Βέρνης. Γεγονός που προκάλεσε έκπληξη σε πολλούς. Ο γερμανός συλλέκτης διατηρούσε στενούς δεσμούς με τη χώρα και την τοπική καλλιτεχνική σκηνή. Δεσμοί που ενδέχεται να έχουν τις ρίζες τους σε παλαιότερες εποχές, αφού η Ελβετία ήταν η αγορά στην οποία κατέληγαν κλεμμένα έργα από τη ναζιστική Γερμανία και τις υπό κατοχή περιοχές. Επιπλέον μετά τις αποκαλύψεις και όπως δηλώνουν άνθρωποι από το περιβάλλον του, ο Γκούρλιτ φέρεται να ήταν δυσαρεστημένος από τον τρόπο με τον οποίο η Γερμανία αντιμετώπισε το ζήτημα και τον ίδιο.
Πέντε χρόνια μετά την κατάσχεση της συλλογής του Γκούρλιτ, οι πίνακες βλέπουν επιτέλους το φως της δημοσιότητας. Σε μια διπλή έκθεση που πραγματοποιείται ταυτόχρονα τον Νοέμβρη στη Βόννη και τη Βέρνη με τίτλο «Απογραφή Γκούρλιτ» παρουσιάζονται για πρώτη φορά περίπου 450 έργα από τη περιβόητη συλλογή.
1. Μάξ Μπέκμαν, Παραθαλάσσιο καφέ στο Ζαντφόορτ, 1934
Η ακουαρέλα του Εβραίου ζωγράφου Μαξ Μπέκμαν βρέθηκε στα χέρια του Γκούρλιτ το 1945. Μεταξύ 1945-1950 βρισκόταν στα χέρια των συμμάχων στο Central Collecting Point στο Βισμπάντεν.Το 1950 επεστράφη στον Γκούρλιτ. Ο πατέρας του συλλέκτη Κορνέλιους Γκούρλιτ συνέλεγε και εξέθετε μοντέρνα τέχνη πριν συνεργαστεί με το ναζιστικό καθεστώς. Το 1936 επιμελήθηκε την τελευταία έκεθση του Μαξ Μπέκμαν.
2. Κλοντ Μονέ, Η Γέφυρα του Βατερλώ, 1903
Το έργο του διάσημου ιμπρεσιονιστή ζωγράφου ενδέχεται να εκλάπη από τους Ναζί. Πουλήθηκε το 1907 από τον ίδιο τον καλλιτέχνη στην γκαλερί Durand Ruel. Ο Εβραίος έμπορος και εκδότης Πάουλ Κασίρερ φέρεται να το δώρισε στη Μαρί Γκούρλιτ, η οποία το δώρησε με τη σειρά της το 1923 στον γιο της Χίλντεμπραντ.
3. Τομά Κουτύρ, Πορτρέτο νεαρής καθισμένης γυναίκας, 1850
Ο πίνακας του Γάλλου ζωγράφου πιστοποιήθηκε πρόσφατα ως έργο κλεμμένο από τους Ναζί. Το έργο προέρχεται πιθανότατα από τη συλλογή του Εβραίου πολιτικού Ζορζ Μαντέλ, η οικογένεια του οποίου διεκδικεί το έργο. Πως ακριβώς έφθασε στα χέρια του Γκούρλιτ παραμένει άγνωστο.
4. Ογκίστ Ροντέν, Ο Καθήμενος, περίπου 1882
Το γλυπτό του Γάλλου καλλιτέχνη πρέπει να αποκτήθηκε μεταξύ 1940 και 1945 από τον Χίλντεμπραντ Γκούρλιτ.Προηγουμένως βρισκόταν στην κατοχή του Γάλλου Ευγένιου Ρουντιέ. Διακινήθηκε το 1919 σε μια δημοπρασία από τον Οκτάβιο Ανρί Μαρί Μιρμπό.
5. Στο σπίτι του Γκούρλιτ
Ο Κορνέλιους Γκούρλιτ είχε για χρόνια το σπουδαίο γλυπτό στο σπίτι του μαζί με άλλα σημαντικά έργα. Μόλις το 2014, λίγο πριν από το θάνατό του, έδωσε την άδεια να ερευνηθεί η προέλευση των έργων τέχνης και όσα δεν ήταν προϊόντα κλοπής να επιστραφούν στους νόμιμους κατόχους τους σύμφωνα με τις αρχές της συμφωνίας της Ουάσινγκτον.
6. Άλμπρεχτ Ντίρερ, Ιππέας, Θάνατος και Διάβολος, 1513
H χαλκογραφία του Άλμπρεχτ Ντίρερ ανήκε κάποτε στην γκαλερί Falkeisen-Huber στη Βασιλεία. Πως έφθασε και πόσο παρέμεινε εκεί παραμένει άγνωστο.Το 2012 βρέθηκε στην κατοχή του Κορνέλιους Γκούρλιτ. “Οι παλιοί δασκαλοι”, όπως ο Ντίρερ, είχαν μεγάλη σημασία για τους Ναζί, οι οποίοι τους χρησιμοποιούσαν για την προπαγάνδα τους.
7. Έντβαρντ Μούνκ, Στάχτη II, 1899
Η προέλευση αυτού του σχεδίου είναι εντελώς άγνωστη. Το μόνο σίγουρο είναι πως το ναζιστικό καθεστώς του Χίτλερ το είχε κατατάξει στη λεγόμενη ‘εκφυκλισμένη τέχνη’. 82 έργα του Μούνκ κλάπηκαν το 1937 από γερμανικά μουσεία.
8. Άουγκουστ Μάκε: Τοπίο με ιστιοφόρα
«Μας έδωσε τον πιο ευκρινή ήχο στο χρώμα», είπε μετά το θάντατό του ο φίλος του Φραντς Μαρκ. Ο καλλιτέχνης ζωγράφισε τον πίνακα με τα ιστιοφόρα στην λίμνη Τέργκενσεε της Βαυαρίας. Το έργο αυτό ανήκει στη συλλογή του Κορνέλιους Γκούρλιτ, του αμφιλεγόμενου συλλέκτη έργων μοντέρνας τέχνης που είχαν κλαπεί από τους Ναζί. Θα φιλοξενηθεί στο πλαίσιο έκθεσης στο Μουσείο Τέχνης της Βέρνης.
