Κάθε τόπος έχει τις δικές του παραδόσεις. Η παραδοσιακή υφαντουργία των χωριών της βόρειας Χαλκιδικής έχει τη δική της μακρά ιστορία. Ειδικότερα το Παλαιοχώρι που ανέπτυξε το δικό του είδος: τα «καλλιγραφένια» υφαντά, αναπόσπαστο κομμάτι της προίκας. Λέγονται «καλλιγραφένια» γιατί ήταν τόσο όμορφα, όπως η καλλιγραφία.
Η έκδοση “Καλλιγραφένια” στρωσίδια Παλαιοχωρίου Χαλκιδικής περιλαμβάνει πρόλογο του αρχιμανδρίτη Ιγνατίου του Ι. Ν. Παμμεγίστων Ταξιαρχών και χαιρετισμούς του δημάρχου Αριστοτέλη Στέλιου Βαλιάνου και του εκπροσώπου της εταιρείας «Ελληνικός Χρυσός», χορηγού της εκτύπωσης, Δημήτρη Δημητριάδη.
Επιμέρους πτυχές της πλούσιας υφαντικής παραγωγής της περιοχής -και όχι μόνο- φωτίζουν με τα κείμενά τους, που περιλαμβάνονται στην έκδοση οι: Ευαγγέλος Καραμανές, διευθυντής του Κέντρου Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, Αναστασία Βαλαβανίδου, αρχιτέκτονας-μουσειολόγος και η κ. Μιχαλέου, υπεύθυνης της εκδοτικής επιτροπής, στην οποία μετέχουν επίσης οι Κατερίνα Βέλλιου και Γιώργος Σφουγγάρος.
Εντυπωσιακό είναι το φωτογραφικό υλικό του βιβλίου- λευκώματος, με «κιλίμια», «μικρά κιλίμια – μπάντες» και «χαλιά», αλλά και οι προσωπικές μαρτυρίες των υφαντριών του Παλαιοχωρίου.
Οι τριανταφυλλιές ως επαναλαμβανόμενο μοτίβο
Η τεχνοτροπία των «καλλιγραφένιων» είναι πολύπλοκη. Γι αυτό τα παραδοσιακά στρωσίδια του Παλαιοχωρίου Χαλκιδικής, ενός χωριού αγροτών και μεταλλωρύχων, θεωρούνται μοναδικά, σύμφωνα με τους λαογράφους. Ξεχωρίζουν για την πυκνή τους ύφανση, τις χειροποίητες κλωστές με φυσικά χρώματα και τα δύσκολα μοτίβα. Ένα από το πιο αγαπητά σχέδια ήταν τα άνθη άγριας τριανταφυλλιάς, που φυτρώνει στις αυλές.
Αποτυπώσεις της φύσης και της ζωής
Τα άγρια τριαντάφυλλα συμβόλιζαν τη ζωή, με τις δυσκολίες της (αγκάθια) αλλά και τις ομορφιές της (λουλούδια), παρατηρεί η αρχιτέκτονας και μουσειολόγος Αναστασία Βαλαβανίδου στον πρόλογο του λευκώματος «Καλλιγραφένια στρωσίδια Παλαιοχωρίου Χαλκιδικής», που εξέδωσαν κάτοικοι του χωριού μαζί με την ενορία Παμμεγίστων Ταξιαρχών. Η ιερά μονή διαθέτει μέσω δωρεών μια σπάνια συλλογή παμπάλαιων υφαντών.
Απομεινάρια μιας τέχνης που έχει χαθεί
Όπως αναφέρει η Φωτεινή Μιχαλέου, η οποία κατάγεται από το Παλαιοχώρι Χαλκιδικής και συμμετείχε στην έρευνα για τα παραδοσιακά στρωσίδια, κάθε υφάντρα είχε τη δική της τεχνοτροπία και ξεχώριζε έτσι από όλες τις άλλες. Κάθε προίκα ήταν μοναδική. Επίσης τα «καλλιγραφένια» διακρίνονταν σε κιλίμια που προορίζονταν για τα κρεβάτια ή τους τοίχους και σε χαλιά για το πάτωμα.
Η τελευταία υφάντρα του Παλαιοχωρίου
«Τα υφαντά τα δουλεύαμε τον χειμώνα, γιατί το καλοκαίρι ήμασταν στα χωράφια. Χαράματα ξυπνούσαμε και ξεκινούσαμε αργαλειό, για να μπορέσουμε να τελειώσουμε. Με λάμπες πετρελαίου εργαζόμασταν. Το δείγμα που είχαμε δανειστεί από άλλη Παλαιοχωρινή, έπρεπε να το επιστρέψουμε όσο πιο σύντομα γινόταν (…) Ήμουν η τελευταία υφάντρα στο Παλαιοχώρι» αφηγείται στο λεύκωμα η Ρίνα Παπαθανασίου – Τσιούντου.
Τα απαραίτητα της προίκας
«Την προίκα μου, την ξεκίνησα αρραβωνιασμένη, σε ηλικία 17 χρονών. Έφτιαξα βαμβακερά σεντόνια, τραπεζομάντηλα, μάλλινες πλαγκέτες και καλλιγραφένια χαλιά. Τα χαλιά μου είναι όλα “Τριανταφυλλιές”», θυμάται η Χάιδω Καλογριά – Τζιουρτζιούμη. Βέβαια, εκτός από λουλούδια κάποια υφαντά είχαν επίσης γεωμετρικά σχήματα ή αναπαραστάσεις εμπνευσμένες από την μυθολογία, όπως τον «Χορό των Μουσών».
Προίκες κλεισμένες στα σεντούκια
«Η οικογένειά μου αποτελούνταν από έξι αδέρφια. Τέσσερα κορίτσια και δύο αγόρια. Τον αργαλειό τον είχαμε πάντα στημένο στο σπίτι. Θυμάμαι τη μάνα μου να υφαίνει και μετά τις αδερφές μου (…) Όταν τελείωσε την προίκα της η μεγάλη μου αδερφή, κάθισε η επόμενη και όταν τέλειωσε κι αυτή την προίκα της κάθισα εγώ» θυμάται η Πελαγία Παπαστώικου – Τσιουρλή.
Η πλούσια λαογραφική παράδοση της Χαλκιδικής
Σήμερα στο Παλαιοχώρι δεν υπάρχουν υφάντρες. Η τέχνη των «καλλιγραφένιων» έχει ατονήσει, όπως και οι ήχοι από τους αργαλειούς που ύφαιναν ασταμάτητα. «Αν υπάρχουν πλέον υφαντά στα μπαούλα, λαμβάνεται ως θετικό. Το λυπηρό είναι όμως, αν κάποια από αυτά οδηγούνται στην καταστροφή ως άχρηστα» σημειώνει στο λεύκωμα ο Αρχιμανδρίτης Ιγνάτιος, που στηρίζει την προσπάθεια προβολής τους.
Τοπικές παραδόσεις που πρέπει να αναδειχθούν
Τοπικές παραδόσεις που πρέπει να αναδειχθούνΌμως οι κάτοικοι του Παλαιοχωρίου δεν θέλουν να ξεχαστεί η παμπάλαιη υφαντική παράδοση της περιοχής. Κάποια από τα υφαντά που διασώζονται είναι από τα τέλη του 19ου αιώνα, άλλα έχουν ημερομηνίες ύφανσης το 1917, το 1933 ή το 1942. Ένα ταξίδι στο χρόνο, που αποτυπώνει στιγμές της τοπικής δημιουργίας και της ζωής στην κοινότητα. Η φωτογραφία από έκθεση «καλλιγραφένιων» στους δρόμους του χωριού.
Ενα λεύκωμα για τα «καλλιγραφένια»
Περήφανοι για την παρουσίαση των τοπικών υφαντών και την καταγραφή των αφηγήσεων των τελευταίων υφαντριών του Παλαιοχωρίου, τα μέλη της συντονιστικής ομάδας για την έκθεση και την έκδοση για τα «Καλλιγραφένια»: Φωτεινή Μιχαλέου, μηχανικός περιβάλλοντος, Αικατερίνη Βέλλιου, εικαστικός, και Γεώργιος Σφουγγάρος, συνταξιούχος εμπορικού ναυτικού /
Φωτορεπορτάζ: Δήμητρα Κυρανούδη
πηγή: DW
