Το μεγαλύτερο μέρος της επιβάρυνσης στην ανθρώπινη υγεία δεν προκύπτει από γενετικούς παράγοντες, αλλά συμβαίνει λόγω επιδράσεων φυσικών περιβαλλοντικών παραγόντων (όπως η ρύπανση του αέρα και εσωτερικών χώρων, το κλίμα, ο θόρυβος) και διαφόρων συμπεριφορών (όπως το κάπνισμα ή η ανθυγιεινή διατροφή).
Ο ρόλος των φυσικών περιβαλλοντικών παραγόντων στην υγεία και οι πολιτικές προστασίας της δημόσιας υγείας από περιβαλλοντικές εκθέσεις, απασχόλησε το 34ο Ετήσιο Συνέδριο της Διεθνούς Επιστημονικής Ένωσης Περιβαλλοντικής Επιδημιολογίας (ISEE 2022) το οποίο διεξήχθη στην Αθήνα, στο Μέγαρο Μουσικής, από τις 18 έως τις 21 Σεπτεμβρίου.
Θέματα που αναπτύχθηκαν:
- Η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ο τέταρτος παράγοντας που στερεί από τον παγκόσμιο πληθυσμό ποιοτικά έτη ζωής.
- Η πολυδιάστατη επίδραση της κλιματική αλλαγής στην ανθρώπινη υγεία.
- Τουλάχιστον οι μισές νόσοι οφείλονται σε καταστροφή οικοσυστήματος, αποψίλωση δασών, γεωργικές πρακτικές.
- Υπάρχουν βαθιές διασυνδέσεις μεταξύ του περιβάλλοντος και των λοιμωδών νοσημάτων και συγκεκριμένα η συσχέτιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης με τον COVID-19 μέσω πολλαπλών βιολογικών μηχανισμών.
- Η ατμοσφαιρική ρύπανση επιδρά στο αναπνευστικό και καρδιαγγειακό σύστημα, σε νευρολογικά νοσήματα, την άνοια, σε διαβητικά άτομα ή τις σχολικές επιδόσεις.
- Η παρουσία μικροπλαστικών στα αιρωρούμενα ατμοσφαιρικά σωματίδια.
Όσον αφορά τις περιβαλλοντικές εκθέσεις, ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στην κλιματική αλλαγή, τη ρύπανση αέρα και νερού, σε προβλήματα των πόλεων (θόρυβος, πολεοδομικά χαρακτηριστικά) κλπ. Τα τελευταία χρόνια έχει αναπτυχθεί η έννοια του exposome (έχει μεταφραστεί ως «εκθεσίωμα») που εκφράζει τις συνολικές εκθέσεις σε παράγοντες του περιβάλλοντος κατά τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου και είναι μια έννοια που εξειδικεύτηκε σε αρκετές παρουσιάσεις του Συνεδρίου.
Το Συνέδριο που διοργάνωσε η CONVIN είχε υβριδική μορφή και ανέδειξε τα πρόσφατα ερευνητικά ευρήματα, τις πολιτικές που απαντούν στις σύγχρονες προκλήσεις και ανοίγει νέους ορίζοντες στην έρευνα της επιδημιολογίας, αλλά και γενικότερα στον τομέα της περιβαλλοντικής υγείας. Συμμετείχαν 1.200 σύνεδροι με φυσική παρουσία και 500 μέσω της online πλατφόρμας του συνεδρίου.
Press points επιστημονικού προγράμματος.
- Έγινε μια εκτεταμένη συζήτηση για την κλιματική αλλαγή και την ανάγκη να συνεκτιμάται περισσότερο και καλύτερα η επίδραση της στην ανθρώπινη υγεία που είναι πολυδιάστατη. Αναφέρθηκε ότι, όταν λαμβάνονται μέτρα για την προσαρμογή και τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής έχουμε ταυτόχρονα οφέλη για την υγεία από την βελτίωση των επιπέδων έκθεσης άλλων περιβαλλοντικών παραγόντων όπως π.χ. της ατμοσφαιρικής ρύπανσης (π.χ. με τη μείωση των μετακινήσεων, την αλλαγή προς καθαρότερες πηγές ενέργειες), της αλλαγής στα διατροφικά πρότυπα (π.χ. με την μείωση κατανάλωσης κόκκινου κρέατος), της αύξησης της φυσικής άσκησης λόγω της αποθάρρυνσης της χρήσης του αυτοκινήτου και της πολιτικής της «ενεργητικής μετακίνησης».
Για τα καταστροφικά επεισόδια που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, έγινε παρουσίαση των επιδράσεων του καύσωνα του 2021 που συνδυάστηκε με την ύπαρξη δασικής φωτιάς (28 Ιουλίου- 6 Αυγούστου). Παρουσιάστηκε λεπτομερής ανάλυση των δεδομένων που έδειξε ότι είχαμε μεγάλη αύξηση στην θνησιμότητα. Παρατηρήθηκε έως 80% αυξηση στην ημερήσια θνησιμότητα σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο 2017-2020 και όταν έγινε προσεκτικός έλεγχος όλων των παραγόντων που επηρεάζουν τη θνησιμότητα φάνηκε ότι περίπου 67% αύξηση της θνησιμότητα μπορεί να αποδοθεί στον καύσωνα και στο συνδυασμό με το επεισόδιο της πυρκαγιάς, ενώ η αύξηση με τον καύσωνα πριν την πυρκαγιά βρέθηκε 20%. Συγκρίθηκαν οι επιδράσεις του καύσωνα του 2021 με τις επιδράσεις που θα περιμέναμε αν είχαμε την αύξηση στη θνησιμότητα που είχε παρατηρηθεί με τον καύσωνα του 1987. Διαπιστώθηκε ότι οι επιδράσεις κατά το 2021, παρότι πολύ εκτεταμένες και σημαντικές, ήταν μικρότερες από τις αναμενόμενες με βάση τα δεδομένα του ’87. Αυτό αποδίδεται και στη μεγαλύτερη πληροφόρηση και ευαισθητοποίηση του κοινού και επίσης στις πολιτικές πρόληψης που πλέον εφαρμόζονται από το Υπουργείο Υγείας, τους Δήμους και άλλους φορείς. Στο Συνέδριο παρουσιάστηκαν ανάλογα αποτελέσματα από την Καλιφόρνια και από την Αυστραλία. Η μελέτη για την Καλιφόρνια παρουσιάστηκε από την Καθηγήτρια του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας Irva hertz-Piccioto και αναφέρθηκαν οι καταστροφικές επιδράσεις των πυρκαγιών στην υγεία και ειδικότερα την ψυχική υγεία. Στην Αυστραλία αντίστοιχα αναφέρθηκαν από τον Καθηγητή του Πανεπιστημίου του Σύδνεϋ Geoffrey Morgan αντίστοιχες συνεργικές επιδράσεις των υψηλών θερμοκρασιών και δασικών πυρκαγιών.
- Ατμοσφαιρική ρύπανση και COVID-19
Η πανδημία COVID-19 συγκλόνισε τα παγκόσμια οικονομικά συστήματα και συστήματα υγείας και εισήγαγε νέες προκλήσεις. Το COVID-19 ανέδειξε τη στενή συσχέτιση μεταξύ της εμφάνισης νέων λοιμώξεων και του ευρύτερου περιβάλλοντος και κλιματικών αλλαγών σε παγκόσμια κλίμακα. Ανέδειξε επίσης την ανάγκη για διεπιστημονικές προσεγγίσεις για να προληφθούν νέες πανδημίες. Υπάρχει μια καλά τεκμηριωμένη αύξηση των αναδυόμενων λοιμωδών νοσημάτων παγκοσμίως, για παράδειγμα ΖΙΚΑ, εγκεφαλίτιδα από τον ιό NIPAH. EBOLA, HIV-AIDS και πρόσφατα SARS-CoV-2 (COVID-19). Οι περισσότερες αναδυόμενες νόσοι είναι ζωονόσοι και είναι επίσης καλά τεκμηριωμένο ότι τουλάχιστον οι μισές οφείλονται σε καταστροφή οικοσυστήματος, αποψίλωση δασών, γεωργικές πρακτικές. Οι σύνθετες σχέσεις μεταξύ οικοσυστημάτων και νέων μολυσματικών ασθενειών επισημάνθηκαν σε ειδικό συμπόσιο για τις λοιμώξεις και το περιβάλλον που συντόνισε ο Καθηγητής Μανόλης Κογεβίνας.
Στο συνέδριο υπήρξαν πολυάριθμες μελέτες από περίπου 10 χώρες που έδειξαν με τεκμηριωμένο τρόπο ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση σχετίζεται με τον COVID-19 και ιδιαίτερα με τη σοβαρή νόσηση από COVID-19. Μια μεγάλη μελέτη στη Βαρκελώνη της Ισπανίας παρουσίασε ευρήματα που δείχνουν ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση μείωσε κατά περίπου 10% την ανοσολογική απόκριση των ατόμων που εμβολιάστηκαν με εμβόλια COVID-19 κάνοντας τα πιο ευαίσθητα για περαιτέρω μολύνσεις μεταξύ των εμβολιασμένων. Υπάρχουν δυστυχώς ακόμη ελάχιστα στοιχεία σχετικά με την ατμοσφαιρική ρύπανση και τον μακροχρόνιο COVID (long-COVID).
Συνολικά, η πανδημία έχει αναδείξει τις βαθιές διασυνδέσεις μεταξύ του περιβάλλοντος και των λοιμωδών νοσημάτων και συγκεκριμένα τη συσχέτιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης με τον COVID-19 μέσω πολλαπλών βιολογικών μηχανισμών.
- Ο Καθηγητής Frank Kelly του Imperial College ανέπτυξε ένα περιβαλλοντικό κίνδυνο που μέχρι τώρα δεν έχει εκτιμηθεί επαρκώς: την παρουσία μικροπλαστικών στα αιρωρούμενα ατμοσφαιρικά σωματίδια. Τα μικροπλαστικά είναι ρύπος τις συνέπειες του οποίου που θα πρέπει να μελετήσουμε επειδή, λόγω της εξαιρετικά εκτεταμένης χρήσης πλαστικών (ακόμα και στα ρούχα μας και στα είδη του σπιτιού, αλλά και σε εξωτερικούς χώρους με πολλές πηγές), βρίσκονται πλέον ακόμα και στο αέρα σωματίδια μικροπλαστικών. Μέχρι σήμερα δεν υπαρχουν τυποποιημένες μέθοδοι ανίχνευσης των μικροπλαστικών στην ατμόσφαιρα και ο ομιλητής παρουσίασε τις μελέτες που αναπτύσσουν τις σχετικές μεθόδους με θετικά αποτελέσματα, που θα μας επιτρέψουν στο μέλλον να κάνουμε μελέτες για τις ειδικότερες επιδράσεις που μπορεί να έχουν τα σωματίδια με αυτήν την ειδική σύνθεση στην υγεία μας.
4 Ευρωπαϊκή πολιτική σχετικά με τα όρια συγκεντρώσεων των ατμοσφαιρικών ρύπων.
Η μεγάλη έρευνα για τους παράγοντες κινδύνου που επιβαρύνουν την υγεία (GLOBAL BURDEN OF DISEASE STUDY-Lancet 2020/396: 1223–49) βρίσκει, όπως δείχνει το σχήμα, ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι ο τέταρτος παράγοντας που στερεί από τον παγκόσμιο πληθυσμό ποιοτικά έτη ζωής, υπεύθυνος για την απώλεια >9% των συνολικών χαμένων ανθρωποετών (μετά το κάπνισμα, τον υποσυτισμό και την υπέρταση), ενώ πολύ ψηλά είναι και οι «μη ιδανικές» θερμοκρασίες περιβάλλοντος (με αποδιδόμενο το 2% των χαμένων ανθρωποετών).
Τον Σεπτέμβριο του 2021 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε νέες Οδηγίες για την ποιότητα του αέρα. Ερευνητικά τεκμήρια οδήγησαν τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.) να ανακοινώσει μετά από μακρά και διεξοδική επιστημονική συζήτηση νέες οδηγίες για τις συγκεντρώσεις αρμοσφαιρικών ρύπων, που στις περισσότερες περιπτώσεις μειώνουν σημαντικά τις οδηγίες του 2005. Οι οδηγίες του ΠΟΥ δεν έχουν υποχρεωτικό χαρακτήρα, αλλά αντιπροσωπεύουν τα μόνα επίπεδα ρύπων που ο καθορισμός τους βασίζεται στις επιδράσεις στην υγεία. Στον Πίνακα φαίνονται οι παλαιότερες (2006) και οι πρόσφατες οδηγίες για τους κυριώτερους ρύπους καθώε και η μεταβολή.
Για το Ηνωμένο Βασίλειο έχει γίνει μελέτη με βάση διαφορετικά σενάρια για την πολιτική μείωσης των ρύπων μέχρι το έτος 2030 και τη δυνατότητα επίτευξης των επιπέδων των οδηγιών του ΠΟΥ. Στην εργασία που παρουσιάστηκε στο Συνέδριο από την κυρία H. Walton του Imperial College, ο στόχος να φτάσoυν οι συγκεντρώσεις των ΡΜ2.5 τα 10μg/m3 φάνηκε εφικτός και η συνακόλουθη μείωση της ρύπανσης εκτιμάται ότι συνδέεται με 11.5 εκατομύρια περισσότερα έτη ζωής για όλο τον πληθυσμό του ΗΒ από το 2018 μέχρι το 2134 σε σχεση με την διατήρηση της κατάστασης όπως ήταν το 2018. Ταυτόχρονα θα αποφευχθούν 388.000 μέρες με συμπτώματα σε παιδιά με άσθμα και 3.077 νέες περιπτώσεις ισχαιμικής καρδιοπάθειας ετησίως για το έτος 2030.
Όπως είναι γνωστό, στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχουμε κοινό περιβαλλοντικό δίκαιο. Επομένως εύλογα τίθεται το ερώτημα αν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή λαμβάνει υπόψη τις νέες οδηγίες και τι σχεδιάζει ως νέα πολιτική. Για το θέμα αυτό σε ειδική συνεδρία στο ISEE2022 μίλησε ο κ. Thomas Henrichs Αναπληρωτής Διευθυντής της Διεύθυνσης Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ανέφερε ότι, έχει δρομολογηθεί η διαδικασία για την αλλαγή των σχετικών Directives της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Αυτές θα βασίζονται στο Zero Pollution Action Plan και στο Εuropean Green Deal. Ο κ. Henrichs ανέφερε πως η επιστημονική εκτίμηση είναι ότι έχουμε περισσότερους από 400.000 πρόωρους θανάτους εξαιτίας της έκθεσης στην ατμοσφαιρική ρύπανση ετησίως στην Ευρώπη. Παρουσίασε επίσης αποτελέσματα μιας έρευνας γνώμης που κατέδειξε ότι η πλειοψηφία των κατοίκων της Ευρώπης θα ήθελε να εξισωθούν τα νομοθετικά ευρωπαϊκά όρια με τις οδηγίες του ΠΟΥ. Στη συζήτηση με συμμετέχοντες μέλη ΜΚΟ και επιστήμονες από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, ζητήθηκαν διευκρινίσεις για το χρονοδιάγραμμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που φαίνεται κάπως μακρύ και για την ακολουθητέα διαδικασία. Πάντως στο σημαντικό αυτό θέμα περιβαλλοντικής πολιτικής θα πρέπει να παρακολουθήσουμε από κοντά την εξέλιξη της διαμόρφωσης νέας Ευρωπαϊκής Νομοθεσίας.
- Η επιδημιολόγος Maria Elisa Quinteros, εκλεγμένη πρόεδρος της εθνικής επιτροπης για την συνταξη του νεου συνταγματος στη Χιλή, παρουσιασε την προσωπική της πορεια ως επιδημιολογος/ερευνητρια συνδεδεμενη με τις κοινοτητες και με την πολιτικη, καθως και την προσπαθεια να παρουσιασουν ενα νεο συταγμα το οποιο αναφερεται σε θεματα οπως το περιβαλλον, την επιστημη, την ισοτητα των φυλων. Αναφέρθηκε εκτενώς στην ανάγκη σύνδεσης της επιστήμης και των επιστημόνων και ιδιαίτερα επιστημονικών κοινοτήτων, όπως η ISEE (International Society for Εnvironmental Epidemiology), με τις κοινότητες των πολιτων. Η ομιλια της διακριθηκε για την αμεσοτητα της και την ικανοτητα συνδεσης με τους συνεδρους. Ο προεδρος της ISEE, καθηγητης Andrea Baccarelli αναφερθηκε στο τελος της ομιλιας της Δρ Κιντέρος στην κινητοποίηση της ISEE για την προώθηση των στόχων που περιλαμβάνονταν στο σχέδιο νέου συντάγματος, και που αναφέρονταν στην αναγκη απαλειψης των ανισοτητων σε περιβαλλοντικους παραγοντες, οπως η ατμοσφαιρική ρυπανση.
