“Ο Τσε, η Τάνια και εγώ ο Ulises Estrada”
‘Ενας από τους τελευταίους συντρόφους του Τσε θυμάται!
Του Θανάση Κάππου*
Για εκείνη τη συνάντηση που δεν κάναμε με τον πατέρα μου ( Κώστα Κάππο) τον Σεπτέμβρη του 2000 με τον Commadante.To ραντεβού κανονισμένο. Όλα έτοιμα για κάτι μοναδικό. Την τελευταία στιγμή ζητήσαμε ακύρωση για να μην τον ενοχλήσουμε!
Η Κούβα, κατά κύριο λόγο, στο μυαλό όλων μας είναι συνυφασμένη με τον Τσε, τον Φιντέλ Κάστρο, τον Ραούλ Κάστρο, την πτώση του δικτάτορα Μπατίστα και τον ανελέητο αγώνα που δίνει εδώ και σχεδόν μισό αιώνα για να αποφύγει τις ιμπεριαλιστικές επιθέσεις των Αμερικανών.
Σαμποτάζ, βιολογικός πόλεμος, παρεμβολές στα ραδιοτηλεοπτικά μέσα, τις εξακόσιες τριάντα εννέα απόπειρες δολοφονίας κατά του Φιντέλ Κάστρο, εμπάργκο και το θέμα δεν έχει τελειωμό. Συνεπώς, καθετί που γράφεται και ειδικά στα ελληνικά μέσα ενημέρωσης είναι λίγο έως πολύ γνωστό.
Στο παρόν κείμενο τα πράγματα, όμως, είναι διαφορετικά. Είχαμε την τύχη να βρεθούμε δίπλα στον σύντροφο Ulises Estrada, έναν από τους τελευταίους εν ζωή συντρόφους του Τσε, που ήρθε στην Ελλάδα ενόψει της παρουσίασης του βιβλίου του «Tάνια, η αξέχαστη αντάρτισσα».
Το βιβλίο είναι αφιερωμένο στη Haydee Tamara Bunke Bider, περισσότερο γνωστή με το ψευδώνυμο Τάνια, η οποία αποτέλεσε σημείο αναφοράς για το ταξίδι και τη δράση της ομάδας του Τσε στη Βολιβία. Για τον συγγραφέα η Τάνια ήταν ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο στη ζωή του αφού συνδέθηκε μαζί της τόσο σε «επαγγελματικό», όσο και σε προσωπικό επίπεδο. Μια προσωπική σχέση που διήρκεσε τα δύο χρόνια παραμονής της Τάνιας στην Κούβα και έγινε γνωστή το 1969 ύστερα από τη σύμφωνη γνώμη των οικείων της.
«Όπως θα φανεί στις επόμενες σελίδες, ήμουν βαθιά αναμεμειγμένος, σε προσωπικό και σε επαγγελματικό επίπεδο, με τη Hayde Tamara Bunke Bider, γνωστή παγκοσμίως ως Τάνια. Η σχέση μας κατά τα δύο τελευταία χρόνια παραμονής της στην Κούβα ήταν τόσο έντονη, ούτως ώστε πριν αναχωρήσει για να αναλάβει την αποστολή που την έκανε αθάνατη, συμφωνήσαμε ότι όταν αυτή η αποστολή θα τελείωνε θα μοιραζόμασταν τις ζωές μας και θα μεγαλώναμε τα παιδιά που ονειρευόταν να αποκτήσει».
Ο σύντροφος Estrada συμμετείχε στις γραμμές του Κινήματος της 26ης Ιουλίου. Υπήρξε στενός συνεργάτης του Frank Pais στο Santiago de Cuba και αξιωματικός του Επαναστατικού Στρατού. Επίσης, ήταν για μεγάλο χρονικό διάστημα επικεφαλής της Διεύθυνσης V του υπουργείου Εσωτερικών, η οποία ήταν υπεύθυνη για τη στήριξη αλληλεγγύης της Κουβανικής Επανάστασης στα αφρικανικά Κινήματα Εθνικής Απελευθέρωσης.
Συμμετείχε στον αντάρτικο αγώνα του Ανωτάτου Συμβουλίου της Κονγκολέζικης Επανάστασης στο Congo Leopoldville μαζί με τον Τσε και στον πόλεμο απελευθέρωσης του PAIGCV (Αφρικανικό Κόμμα για την Ανεξαρτησία της Γουινέας και του Πράσινου Ακρωτηρίου). Ήταν στις πολεμικές ζώνες με τις ομάδες καταδρομών Al Assifa ενάντια στο Ισραήλ στα όρια του ποταμού Ιορδάνη.
Επίσης, συμμετείχε στην υλοποίηση της βοήθειας αλληλεγγύης της Κούβας προς τα επαναστατικά κινήματα και τις προοδευτικές δυνάμεις στη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική.
“Ο Τσε, μετά την επικράτηση και την ισχυροποίηση της επανάστασης στην Κούβα, ήθελε να προχωρήσει και σε ανάλογα βήματα στην πατρίδα του την Αργεντινή. Ήρθε σε επαφή με τον δημοσιογράφο Riccardo Macceti, με τον οποίο είχαν γνωριστεί κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης στη Sierra Maestra, και αποφάσισαν να προχωρήσουν στη δημιουργία ομάδας που θα πήγαινε στην Αργεντινή για να μεταλαμπαδεύσει την επαναστατική φλόγα. Τα πρώτα στάδια της προετοιμασίας ξεκίνησαν στην Κούβα με τη βοήθεια τη δική μας και με μια μικρή ομάδα Αργεντινών ανταρτών που για μεγάλο διάστημα βρίσκονταν κοντά μας.
Τους παρείχαμε όλα τα αναγκαία μέσα για την προετοιμασία της αποστολής, όταν αποφασίστηκε πως στην ομάδα θα έπρεπε να συμμετέχει και μια γυναίκα, η οποία αποτελούσε τον συνδετικό κρίκο μεταξύ της ομάδας και της Κούβας. Ήταν πραγματικά μια αρκετά δύσκολη αποστολή και για να βρεθεί ο κατάλληλος άνθρωπος έπρεπε να στύψουμε το μυαλό μας. Τελικά καταλήξαμε, και με τη σύμφωνη γνώμη του Τσε, στην Τάνια, την οποία είχε γνωρίσει το 1963 κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού στην Ανατολική Γερμανία ως πρόεδρος της Εθνικής Τράπεζας της Κούβας. Αν θυμάμαι καλά, είχαν γνωριστεί κατά τη διάρκεια μιας συνέντευξης που είχε δώσει ο Κομαντάντε στους φοιτητές κάποιου Πανεπιστημίου και η Τάνια έκανε τη μεταφράστρια. Μετά από λίγο ήρθε στην Κούβα και κάνοντας πράξη τα λόγια του Τσε ρίχτηκε με δύναμη στην κάθε λογής εθελοντική δουλειά.
Τότε γνωριστήκαμε και με την Τάνια. Σχεδόν πενήντα χρόνια πριν. Με τη συνεργασία του Commadante Pineiro, ο οποίος την εποχή εκείνη ήταν επικεφαλής του Γραφείου Ειδικών Αποστολών της Κούβας για την υποστήριξη των απελευθερωτικών κινημάτων, η Τάνια άρχισε να εκπαιδεύεται για τις επικείμενες αποστολές της. Ήμουν ο επικεφαλής της ομάδας εκπαίδευσης και η Τάνια τα κατάφερε πραγματικά περίφημα. Εκπαιδεύτηκε για όλους τους πιθανούς τρόπους αποφυγής από την αστυνομία, τους δεδομένους για την εποχή εκείνη τρόπους παγίδευσης από τα συστήματα αντικατασκοπείας, αλλά και το πώς να αποφεύγει την παρακολούθηση των ανθρώπων της CIA.
Tα είχε πάει τόσο καλά σε τέτοιο σημείο που τη στείλαμε σε μια δήθεν ψεύτικη αποστολή στην επαρχία του Ciefuegos στο κέντρο της Κούβας, ενημερώνοντας παράλληλα και τις τοπικές αρχές της περιοχής. Δεν την αντιλήφθηκε κανείς, έφερε την αποστολή της σε πέρας στο εκατό τοις εκατό.
Επιστρέφοντας, ενημερώσαμε τον Commadante για τα αποτελέσματα της όλης προσπάθειας και από κοινού αποφασίσαμε πως ήταν έτοιμη για την πρώτη της αποστολή. Τον καιρό εκείνο γεννήθηκε και το μεταξύ μας αίσθημα, το οποίο το γνώριζαν παρά μόνο ελάχιστοι λόγω της εποχής.
Μετά από λίγο χρονικό διάστημα, χωρίς κανείς να γνωρίζει περισσότερες λεπτομέρειες, η Τάνια ξεκίνησε το ταξίδι προς την ιστορία. Οι πρώτες οδηγίες που είχε πάρει ήταν να εισχωρήσει στους χώρους της υψηλής αστικής τάξης της χώρας, αλλά και να φτάσει δίπλα στον πρόεδρο Μπαριέντος. Τα κατάφερε και πάλι μοναδικά. Έφτασε μάλιστα σε σημείο να συνομιλεί με τον ίδιο τον πρόεδρο, να κινείται στο κοντινό του περιβάλλον. Κατάφερε να του υποκλέψει και ένα μπλοκάκι, στο οποίο υπήρχε ειδική άδεια του Μπαριέντος για να μπορεί ο Τσε όταν θα πήγαινε στη Βολιβία να κινείται χωρίς κανένα πρόβλημα.
Παράλληλα, ετοίμασε τις γιάφκες και τα σημεία επαφής όταν η ομάδα του Τσε θα έφτανε στη Βολιβία. Λίγο καιρό μετά, για λόγους που μέχρι σήμερα παραμένουν ανεξήγητοι, άρχισε να παρακολουθείται από τις δυνάμεις ασφαλείας της Βολιβίας. Ο Τσε της πρότεινε να επιστρέψει στην Κούβα, αλλά εκείνη αρνήθηκε επίμονα, εμμένοντας στην αρχική της θέση να πολεμήσει δίπλα στους αντάρτες.
Η Τάνια στη Βολιβία πολεμούσε υποδειγματικά σαν να ήταν αντάρτισσα από χρόνια. Φώναζε στους στρατιώτες με όλη τη δύναμη της φωνής της ‘‘παραδοθείτε, είστε χαμένοι’’. Όταν σκοτώθηκε, ήταν η μοναδική από όλη την ομάδα της οποίας το πτώμα μπήκε σε φέρετρο, καθολικός ιερέας της απέτισε όλες τις πρέπουσες τιμές και ο Μπαριέντος παρέστη στην κηδεία της. Χωρίς όλα αυτά να σημαίνουν απολύτως τίποτα, η Τάνια έτυχε σεβασμού και εκτίμησης τόσο από φίλους όσο και από εχθρούς.
Όταν έμαθα για τον θάνατό της και τον θάνατο του Τσε πραγματικά συγκλονίστηκα. Η Τάνια ήταν κομμάτι της ζωής μου και της επαναστατικής μου πορείας, ενώ ο Τσε ήταν φίλος, σύντροφος, επαναστάτης, ένας πραγματικός Ombre Nuevo. Ένας πραγματικός άνθρωπος του μέλλοντος, του οποίου η παρουσία σήμερα στη Λατινική Αμερική είναι ζωντανή όσο ποτέ. Άλλωστε, κανείς δεν πρέπει να ξεχνάει πως τα πράγματα σήμερα στη Λατινική Αμερική έχουν αλλάξει σημαντικά. Στη Βολιβία πρόεδρος της χώρας είναι ένας Ινδιάνος, του οποίου ο λαός έχει υποστεί ισχυρότατες διακρίσεις σε παγκόσμιο επίπεδο.
Είχα την τιμή να γνωριστώ προσωπικά με τον Τσε το 1964 κατά τη διάρκεια μιας περιοδείας του στις αφρικανικές χώρες. Έκανε συναντήσεις με τον αρχηγό του Εθνικού Απελευθερωτικού Κινήματος στο Κονγκό, τη χώρα του μεγάλου επανάσταση Πατρίς Λουμούμπα, ο οποίος σκοτώθηκε το 1960 από τους Βέλγους και τη CIA.
Η ένωση των κινημάτων για την Απελευθέρωση της Αφρικής ήθελε τη βοήθεια της Κούβας για τη δημιουργία επαναστατικών κινημάτων. Παράλληλα, κάναμε και ένα ταξίδι στη Βενεζουέλα, όπου, όμως, δεν είχαμε και τα ανάλογα αποτελέσματα, καθώς οι Βενεζουελάνοι πίστευαν πως αν δημιουργούνταν επαναστατικό κίνημα στη χώρα, σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα θα δέχονταν επίθεση από τους Αμερικανούς ιμπεριαλιστές.
Στο ταξίδι που κάναμε λίγο αργότερα στη Γουατεμάλα τα πράγματα ήταν ακόμη δυσκολότερα, γιατί οι αντιθέσεις μεταξύ των ανθρώπων του κινήματος ήταν κάτι παραπάνω από εμφανείς. Επιστρέφοντας στην Κούβα συναντήσαμε τον σύντροφο Φιντέλ και αμέσως μετά ξεκινήσαμε τις διαδικασίες για την αποστολή στρατιωτικής βοήθειας προς τη χώρα. Παράλληλα, κάναμε το ταξίδι μαζί με τον Τσε και άλλους τρεις συντρόφους, μιας και αποτελούσαμε το πρώτο κομμάτι της αποστολής. Ήμουν μέσα σε ένα πλοίο που έφυγε από την Αβάνα με προορισμό το Κονγκό χωρίς πρακτικά να γνωρίζουμε τίποτα για την Αφρική. Με φώναξε ο καπετάνιος κάποια στιγμή για να με ρωτήσει για τις συντεταγμένες του Κονγκό και την κατεύθυνση που έπρεπε να πάρουμε και με έκανε να νιώσω άσχημα απαντώντας του πως δεν είχαμε ούτε χάρτη. Για καλή μας τύχη φτάνοντας στο Σαντιάγκο Ντε Κούμπα συναντήσαμε το πλήρωμα ενός ελληνικού καραβιού, το οποίο μας έδωσε έναν χάρτη της Αφρικής. Από ό,τι φάνηκε, οι Έλληνες ήξεραν από τα παλιά χρόνια καλά την Αφρική, ενώ εμείς όχι. Όταν φτάσαμε στο Κονγκό αυτά που συναντήσαμε μας παρέπεμπαν σε χώρα του 18ου αιώνα. Πλήρης καθυστέρηση, κανιβαλισμός, πίστη στη μαγεία και τους μάγους και φυσικά η απαραίτητη παρουσία των Ευρωπαίων αποικιοκρατών με τη λεγεώνα των ξένων να κάνει κουμάντο στο εσωτερικό της χώρας.
Για να σας δώσω να καταλάβετε, την εποχή εκείνη υπήρχε στο Κονγκό ένας μάγος επικεφαλής μιας φυλής, ο Μουγκάνγκα, που έκανε πρακτικά κουμάντο στη χώρα. Είχε πείσει τους ντόπιους πως δεν έπρεπε να ερωτεύονται ή να πίνουν και, το χειρότερο όλων, να πηγαίνουν κόντρα στους Ευρωπαίους ιμπεριαλιστές. Κι όλα αυτά λέγοντάς τους πως οι σφαίρες δεν μπορούν να διαπεράσουν τα σώματα των λευκών και για να τους πολεμήσουν πρέπει να χρησιμοποιούν μόνο τα τόξα τους. Δυσκολευτήκαμε πολύ να τους αλλάξουμε άποψη και μόνο όταν εμείς αρχίσαμε να πυροβολούμε και να χτυπάμε τους λευκούς ιμπεριαλιστές, μεταπείστηκαν για το αντίθετο. Ο Τσε αναγκάστηκε να μάθει μέχρι και σουαχίλι για να μπορεί να έρχεται σε καλύτερη επαφή μαζί τους.
Αναφορικά με την προετοιμασία και τη δημιουργία επαναστατικής ανταρτικής ομάδας για τη Βολιβία, είναι σημαντικό να ξεκαθαριστεί πως αυτό αποτελούσε πρωτοβουλία και επιθυμία του Κομμουνιστικού Κόμματος της χώρας. Ο τότε γραμματέας του Κόμματος Μάριο Μόνχε είχε έρθει στην Κούβα και είχε εκπαιδευτεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, προετοιμάζοντας το έδαφος για την είσοδο των αντάρτικων ομάδων. Όλα τα άλλα που έχουν γραφτεί από τότε μέχρι και σήμερα σε βιβλία και άρθρα σε ολόκληρο τον κόσμο δεν έχουν καμία απολύτως σχέση με την πραγματικότητα.
Οι αγώνες του Τσε Γκεβάρα για τη δημιουργία του νέου ανθρώπου σε ολόκληρο τον κόσμο και, κυρίως, στη Λατινική Αμερική σήμερα είναι κάτι παραπάνω από ζωντανοί.
Ο Τσε, όταν συνάντησε τον Φιντέλ στο Μεξικό, του έδωσε όρκο τιμής πως αν τα κατάφερνε η επανάσταση στην Κούβα να νικήσει και να ισχυροποιηθεί, θα έφευγε για την Αφρική και τη Λατινική Αμερική με σκοπό ανάλογες κινήσεις. Τα πολλά Βιετνάμ και οι επαναστατικές εστίες έπρεπε να δημιουργηθούν με κάθε κόστος και θυσία. Άλλωστε, μην ξεχνάτε πως αυτό ήταν και το βασικό χαρακτηριστικό της ζωής του: Συνέπεια λόγων και έργων. Από την αρχή μέχρι το τέλος».
*Ο Θανάσης Κάππος είναι συγγραφέας και ποιητής
