Alain Resnais Hiroshima Mon Amour
Μια ταινία- μελέτη για τη μνήμη και τη λήθη
Γράφει η Τιτίκα -Μαρία Σαράτση*
Όταν πλησιάζει η 6η Αυγούστου, μαύρη «επέτειος» της ρίψης της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα, ξαναβλέπω την ταινία. Αυτή η ταινία υπήρξε «μάθημα» για μένα. Ήταν και είναι .Φέτος υπάρχουν επιπλέον λόγοι. Η συζήτηση για την πιθανότητα ρίψης ατομικών όπλων λόγω της σύρραξης Ρωσίας-Ουκρανίας, η ταινία «Οπενχάϊμερ» και βέβαια η διχογνωμία για τη χρήση της «ΑΙ», της Artificial Intelligence, της τεχνητής νοημοσύνης.
Η Γαλλία το 1959
Στις 8 Ιανουαρίου ο Charles de Gaulle ορκίζεται Πρόεδρος της 5ης Γαλλικής Δημοκρατίας. Η χώρα δείχνει να ανακάμπτει ως προς την εσωτερική της ανάπτυξη. Αύξηση των γεννήσεων. Ωστόσο σε ένα περιβάλλον που ο ψυχρός πόλεμος κυριαρχεί οι πληγές δεν έχουν της Κούβας (1962) που θα αποδείξει πόσο εύθραυστη είναι η κλείσει. Δεκατέσσερα χρόνια μόλις έχουν περάσει από τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τρία μόλις χρόνια μας χωρίζουν από την Κρίση για παγκόσμια ειρήνη. Στον κινηματογράφο έχει ήδη κάνει την εμφάνισή του το Νέο Κύμα ( La Nouvelle Vague).Ένας από τους κύριους εκπροσώπους του Νέου κύματος και της αριστερής όχθης του ( Rive Gauche) είναι ο Αλαίν Ρεναί. Σημαντικό κομμάτι του κινήματος ήταν και η Θεωρία του Auteur, η οποία υποστήριζε ότι ένας σκηνοθέτης πρέπει να έχει πλήρη έλεγχο σε μια ταινία, όπως ο συγγραφέας σε ένα βιβλίο. Το Νέο Κύμα γέννησε μερικούς από τους πιο αναγνωρισμένους σκηνοθέτες όλων των εποχών, καθώς και ταινίες που συχνά αναγνωρίζονται ως ανάμεσα στις καλύτερες που έγιναν ποτέ. Κύρια χαρακτηριστικά του Κύματος ήταν η εναντίωση – oυσιαστικά – στην εμπορευματοποίηση του κινηματογράφου και η απελευθέρωση της κινηματογράφησης, από τα καθιερωμένα της πλαίσια. Για να προσδώσουν μία μεγαλύτερη φυσικότητα στις ταινίες τους, οι σκηνοθέτες τις γύριζαν σε εξωτερικό χώρο και με πραγματικό φωτισμό. Οι ταινίες του Νέου Κύματος επαναστατικοποίησαν την Έβδομη Τέχνη, εδραιώνοντας διάφορες ριζοσπαστικές τεχνικές, και η επιρροή του κινήματος στον παγκόσμιο κινηματογράφο είναι ασυναγώνιστη. Όπως πολύ σωστά έχει διατυπωθεί είναι λάθος να θεωρούμε τους εκπροσώπους της Nouvelle Vague σαν ένα ενιαίο σύνολο. Υπήρχε η ομάδα της Δεξιάς Όχθης, ουσιαστικά η ομάδα των κριτικών που δούλευε παλαιότερα για το περιοδικό Cahiers du Cinema (Φρανσουά Τριφό, Ζαν-Λυκ Γκοντάρ, Ερίκ Ρομέρ, Ζακ Ριβέτ και Κλοντ Σαμπρόλ) και η ομάδα της Αριστερής Όχθης (Αλαίν Ρεναί, Ανιές Βαρντά, Ζακ Ντεμί, Κρις Μαρκέρ και Ενρί Κολπί).Η πρώτη ομάδα έδινε ιδιαίτερο βάρος στην κινηματογραφική τέχνη ενώ η δεύτερη την θεωρούσε μια ακόμη τέχνη όπως η λογοτεχνία και η ζωγραφική. Καμιά έχθρα δεν υπήρχε ανάμεσα στις δυο ομάδες, αντίθετα υποστήριζαν η μια την άλλη. Πολλοί θεωρούν πρώτη ταινία του Νέου Κύματος το «Pointe Court» της Ανιές Βαρντά.
Ο Αλαίν Ρεναί γεννήθηκε στην Βαν ( Vannes) της Γαλλίας το 1922 και ήταν γιος φαρμακοποιού. Εγκαταστάθηκε στο Παρίσι το 1939 όπου σπούδασε κινηματογράφο στο IDHEC. Έγινε γνωστός αρχικά με το ντοκιμαντέρ του για τα ναζιστικά στρατόπεδα « Νύχτα και Ομίχλη». Η πρώτη του ταινία μεγάλου μήκους σε σενάριο και διαλόγους της Marguerite Duras ήταν η «HIROSHIMA MON AMOUR».
Η Marguerite Duras (ψευδώνυμο της Marguerite Donnadieu)γεννήθηκε το 1914 στο Gia-Dinh κοντά στη Σαϊγκόν. Η Ινδοκίνα ήταν τότε γαλλική αποικία.
Όπως γράφει η Αργυρώ Μποζώνη στο εξαιρετικό κείμενό της (Lifo 04.04.2021): «Γράφω για να ευτελίσω τον εαυτό μου, να τον κατακρεουργήσω, και για να πάψω να του δίνω τόση σημασία, να ξεφορτωθώ πράγματα: ο σκοπός είναι να πάρει τη θέση μου το κείμενο, έτσι ώστε εγώ να υπάρχω λιγότερο» έλεγε (η Μαργκερίτ Ντυράς) στην Ιταλίδα δημοσιογράφο Leopoldina Pallotta della Torre σε μια σειρά συνεντεύξεων που έγινε το 1987, στα 73 της χρόνια, μια σειρά εξομολογήσεων, στο σπίτι της στο Παρίσι, που, αν τις διαβάσει κάποιος ακόμα και σήμερα, μπορεί να κάνει εικόνα την Ντυράς να μιλά με εξαιρετική ελευθερία για τη ζωή της ως συγγραφέα, τη σχέση της με τον κινηματογράφο, τη φιλία της με τον Mιτεράν, την αγάπη της για τον Τσέχοφ, το ποδόσφαιρο, την παιδική της ηλικία στο προπολεμικό Βιετνάμ, τις εμπειρίες που κατέγραψε στο πιο διάσημο μυθιστόρημά της, τον «Εραστή», του οποίου το σενάριο έγραφε την εποχή της συνέντευξης».
Η Μαργκερίτ Ντυράς σε νεαρή ηλικία
Δεν είναι υπερβολή να πούμε πως η «Χιροσίμα Αγάπη μου» άλλαξε για πάντα την κινηματογραφική γραφή. Μπορώ ανεπιφύλακτα να πω ότι η «Χιροσίμα Αγάπη μου» είναι -εκτός από μια αριστουργηματική αντιπολεμική ταινία- μια έκφραση αγωνίας για την μνήμη και τη λήθη. Η ηρωϊδα «εκείνη», νεαρό κορίτσι ζει έναν παράφορο έρωτα με έναν απλό νεαρό Γερμανό στρατιώτη στην πόλη Νεβέρ, στην κατεχόμενη από τους Γερμανούς Γαλλία . Ο αγαπημένος της σκοτώνεται όταν τον πυροβολούν από ένα μπαλκόνι. Εκείνη δεν φεύγει. Μένει κοντά του αγνοώντας τις συνέπειες. Όταν το Νεβέρ απελευθερώνεται την κουρεύουν και της ρίχνουν μελάνι. Εκείνη έχει χάσει το χρόνο. Έχει αποσβολωθεί την στιγμή του θανάτου του αγαπημένου της. Σχεδόν τρελαίνεται. Οι γονείς της την κρύβουν και τελικά την φυγαδεύουν στο Παρίσι διαδίδοντας ότι πέθανε. Ποιο είναι το έγκλημά της; Ερωτεύθηκε ένα νεαρό Γερμανό. Ο καιρός περνά.. Εκείνη γίνεται ηθοποιός, παντρεύεται, κάνει παιδιά. Μετά από χρόνια βρίσκεται στη Χιροσίμα για το γύρισμα μιας αντιπολεμικής ταινίας. Το βράδυ, μόνη στο ξενοδοχείο της γνωρίζει έναν Ιάπωνα αρχιτέκτονα. Περνούν τη νύχτα μαζί. Το πρωί μια κίνηση του χεριού του Ιάπωνα εραστή της «ανακαλεί» άμεσα την κίνηση του χεριού του Γερμανού αγαπημένου της όπως κείτεται τραυματισμένος σε ένα πεζοδρόμιο του Νεβέρ. Σερβίρει καφέ στον Ιάπωνα εραστή της και με αλλεπάλληλα φλας- μπακ του διηγείται τι είδε στη Χιροσίμα. Το Μουσείο. Το νοσοκομείο με τα θύματα της ατομικής έκρηξης της 6ης Αυγούστου 1945. « Δεν είδες τίποτα», της λέει εκείνος. Της ζητάει να την ξαναδεί. Εκείνη αρνείται. Όμως θα την ξαναβρεί. Πολύ εύκολα. Σε μια περιπλάνηση στους δρόμους της Χιροσίμα θα του διηγηθεί την ιστορία με τον Γερμανό στρατιώτη. Μια ιστορία που δεν είχε διηγηθεί ποτέ και σε κανένα. Σε ένα συγκλονιστικό μονόλογο μπροστά στον καθρέφτη στο δωμάτιο του ξενοδοχείου της θα συνειδητοποιήσει πως η ιστορία ήταν διηγήσιμη. Κάτι που μέχρι τότε δεν πίστευε. Θα καταλάβει πως «απάτησε» τον Γερμανό αγαπημένο της με τον Ιάπωνα εραστή της. Θα κραυγάσει «Κοίταξέ με πώς σε ξεχνώ, κοίταξέ με πώς σε ξεχνώ». Η λήθη θα την χτυπήσει σαν κεραυνός. «Εκείνος», ο Ιάπωνας εραστής της θα την ακολουθήσει στο ξενοδοχείο. «Το όνομά σου είναι Χιροσίμα» θα του πει εκείνη. «Και το δικό σου «Νεβέρ στη Γαλλία» θα της απαντήσει εκείνος. Θα μείνει εκείνη; Θα φύγει; Ξέρουμε ότι η πτήση της είναι σε λίγες ώρες. Ξέρουμε ότι ο Ιάπωνας εραστής της είναι παντρεμένος « ευτυχισμένος με τη γυναίκα του» και εκείνη «ευτυχισμένη με τον άντρα της» όπως μας έχουν πει σε μια από τις συνομιλίες τους. Το εκπληκτικό σενάριο της Μαργκερίτ Ντυράς δεν μας αποκαλύπτει το τέλος. Ούτε η αριστουργηματική σκηνοθεσία του Αλαίν Ρεναί που ανιχνεύει την πιο δυσοίωνη αλλά και την πιο ευαίσθητη πλευρά της ανθρώπινης φύσης. Μας αφήνει να σκεφθούμε. Το παράλογο του πολέμου. Τη φρίκη της ατομικής βόμβας πάνω σε αμάχους. Τον κατακερματισμό της ανθρωπιάς. Την πολυπλοκότητα των ανθρώπινων σχέσεων. Τη μνήμη και τη λήθη. Τη σημασία και την ευλογία της ειρήνης. Το εσωτερικό και ανεπαίσθητο- σχεδόν αόρατο- μειδίαμα της Αντιγόνης, όταν αγνοώντας τον κίνδυνο, ενσαρκώνει το πανανθρώπινο καλό αρθρώνοντας το υπέροχο: Οὒτοι συνέχθειν,ἀλλά συμφιλεῖν ἔφυν»……..
