Στην εποχή της εικόνας
Στην εποχή της εικόνας ένα βίντεο ή μια φωτογραφία αρκεί για να επηρεάσει την άποψη της κοινής γνώμης για ένα γεγονός.
Στον πόλεμο του Βιετνάμ οι φωτογραφίες και το βίντεο με τα παιδάκια από τις Ναπάλμ που έτρεχαν με καμένα τα κορμάκια τους να γλιτώσουν από την κόλαση του πολέμου, αλλά και η εν ψυχρώ εκτέλεση – δολοφονία ενός Βιετκόνγκ από τον αρχηγό της αστυνομίας σε δημοσία θέα, έκαναν τον γύρο του κόσμου και ενίσχυσαν το αντιπολεμικό κίνημα.
Παρά την αυστηρότητα της εποχής σε θέματα δεοντολογίας, οι φωτογραφίες τυπώθηκαν και εκδόθηκαν. Οι φωτογραφίες αυτές αποτελούσαν δημοσιογραφικό και ιστορικό ντοκουμέντο και ως τέτοιες αποφασίστηκαν ότι έπρεπε να δημοσιοποιηθούν.
Η εικόνα πάντα έπαιζε, παίζει και θα παίζει σημαντικό ρόλο στην αποτύπωση της πραγματικότητας και της επικαιρότητας όσο ωμές και αν είναι.
Αρκεί η εικόνα να μην χρησιμοποιείται για επικοινωνιακούς λόγους, αλλά για την ανάδειξη της αλήθειας, όσο σκληρή και να είναι.
Και μιλώντας για επικοινωνία και όχι για δημοσιογραφία γιατί είναι δυο διαφορετικές και εκ διαμέτρου αντίθετες έννοιες ας δούμε πως ένα έξυπνο τρικ έκρινε μια αμφίρροπη εκλογική αναμέτρηση στις ΗΠΑ, λόγω της δύναμης της εικόνας.
Στις 26 Σεπτεμβρίου 1960, ο τότε αντιπρόεδρος των ΗΠΑ Ρίτσαρντ Νίξον και ο νεαρός γερουσιαστής της Μασαχουσέτης, Τζον Κένεντι, έδιναν την πρώτη πολιτική τηλεμαχία, στην ιστορία των ΗΠΑ και ολόκληρο τον κόσμο, για την προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών.
Μπαίνοντας στο στούντιο του τοπικού CBS στο Σικάγο, το βράδυ της 26ης Σεπτεμβρίου 1960, ο Ρίτσαρντ Νίξον ήταν κάτωχρος και είχε χτυπήσει το προσφάτως εγχειρισμένο γόνατό του με αποτέλεσμα να πονάει και να ιδρώνει. Επίσης το γκρι κοστούμι που φορούσε τον έδειχνε χαμένο στο γκρι σκηνικό που οι δικοί του άνθρωποι είχαν προκρίνει.
Λίγα λεπτά αργότερα έμπαινε στο στούντιο, λεπτός, ξεκούραστος και μαυρισμένος, ο Τζον Κένεντι.
Όταν οι μακιγιέρ πλησίασαν τους δύο υποψηφίους, ο Κένεντι αρνήθηκε αμέσως. Ο Νίξον αρνήθηκε κι αυτός: «Δεν μπορώ να βάλω μέικαπ γιατί εγώ θα φαίνομαι με φτιασιδώματα και αυτός όχι», είπε.
Αυτό που δεν ήξερε είναι ότι οι βοηθοί του Κένεντι είχαν προνοήσει με δικό τους μακιγιέρ να βάλουν μακιγιάζ στο πρόσωπο του υποψηφίου τους, ένα μακιγιάζ που δίνει χρώμα έντονο στην ασπρόμαυρη τηλεόραση και κρύβει τη γυαλάδα που προκαλεί ο ισχυρός φωτισμός των στούντιο.
Η πλάστιγγα της τηλεμαχίας, αν και ο Νίξον εμφανίστηκε εξαιρετικά διαβασμένος στα θέματα που ρωτήθηκε, έγειρε υπέρ του JFK λόγω και της άψογης εμφάνισής του
Δημοσκόπηση της επόμενης μέρας έδειξε τη διαφορά. Το 48,7% εκείνων που άκουσαν τη μονομαχία στο ραδιόφωνο θεώρησαν ότι ο Ρίτσαρντ Νίξον είχε κερδίσει, έναντι του 21% που πρόκριναν τον Τζον Κένεντι. Από εκείνους που την είδαν στην τηλεόραση το 30,2% ανακήρυξαν νικητή τον Κένεντι έναντι 28,6% που επέλεξαν τον Νίξον.
Το πρόβλημα του Νίξον, όμως, ήταν πως οι τηλεθεατές ήταν 4,5 φορές περισσότεροι από τους ακροατές του ραδιοφώνου.
«Επικεντρώθηκα πολύ στην ουσία και όχι αρκετά στην εμφάνιση. Έπρεπε να θυμάμαι ότι μια εικόνα ισούται με χίλιες λέξεις», απολογήθηκε πολλά χρόνια αργότερα στην αυτοβιογραφία του ο Νίξον καθώς η εικόνα του εκείνη την ημέρα ήταν απωθητική.
Ακόμα ένα παράδειγμα της δύναμης της εικόνας αλλά για επικοινωνιακούς λόγους αποτελεί και ο πόλεμος του Κουβέιτ το 1991.
Στην Καταιγίδα της Ερήμου, μια παραποιημένη ιστορία μιας εικόνας επηρέασε επίσης την κοινή γνώμη, που ζήτησε την επίσπευση του πολέμου.
Πρόκειται για την φωτογραφία και το βίντεο του κορμοράνου βουτηγμένου μέσα στο πετρέλαιο που προκλήθηκε από διαρροή πετρελαίου μετά από χτυπήματα του ιρακινού στρατού σε πετρελαιοπηγές του Κουβέιτ και παρουσιάστηκε στο CNN και κατόπιν σε όλα τα δυτικά μέσα, ακόμα και της Ελλάδας.
Ο κορμοράνος ήταν αληθινός. Η διαφορά είναι ότι βρισκόταν σε μια ακτή της Βρετάνης και όχι στο Κουβέιτ.
Η εικόνα χρησιμοποιήθηκε για καθαρά επικοινωνιακούς και προπαγανδιστικούς λόγους, και επιβεβαίωσε και τη ρήση ότι το πρώτο πράγμα που πεθαίνει στον πόλεμο είναι η αλήθεια.
Και φτάνοντας στο σήμερα και στην εποχή της τεχνολογίας, του Διαδικτύου, των ψηφιακών κοινωνικών μέσων του TikTok του Instagram και του Youtube, η εικόνα ψεύτικη ή αληθινή, παραποιημένη ή πραγματική, παραμένει το ίδιο ισχυρή αλλά και πιο γρήγορα μεταδιδόμενη.
Στόχος πλέον είναι οι αισθήσεις που μπορούν πολύ εύκολα να παραπλανήσουν το μυαλό και όχι η κατανόηση της πραγματικότητας με βάση τη λογική και τα στοιχεία.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η προεκλογική εκστρατεία του Ντόναλντ Τραμπ για την προεδρία του 2016 που τελικά την κέρδισε κιόλας.
Μια εκστρατεία, που βασίστηκε στην παραπληροφόρηση και στην προπαγάνδα σε πολλά θέματα όπως το μεταναστευτικό, την ομοφυλοφιλία και κατά κάθε αντίθετης άποψης από αυτή που κυριαρχούσε στους υπερσυντηρητικούς ψηφοφόρους του.
Memes, φωτογραφίες και βίντεο με μισαλλόδοξα και ρατσιστικά μηνύματα κατέκλισαν το Διαδίκτυο, με στόχο τα συντηρητικά αντανακλαστικά του μέσου Αμερικανού αλλά και ψηφοφόρου πολίτη.
Το υπερσυντηρητικό και επικίνδυνο κλίμα που δημιουργήθηκε δίχασε τις ΗΠΑ και είχε ως αποτέλεσμα την επίθεση στο Καπιτώλιο την ημέρα επικύρωσης της ήττας του στις εκλογές του 2020, με στόχο την ακύρωση της διαδικασίας.
Γνώστης της δύναμης της εικόνας ο Τραμπ πριν λίγες ημέρες και μετά την αποτυχημένη απόπειρα δολοφονίας του, δημιούργησε λίγα δευτερόλεπτα μετά την πιο δυνατή αποτύπωση του γεγονότος.
Με το αίμα να τρέχει από το αυτί του, σηκώθηκε έσφιξε στην γροθιά του, την σήκωσε στον αέρα, και φώναξε στους αλαλάζοντες οπαδούς του Fight..
Επικοινωνιακά η πιο δυνατή εικόνα για το φανατισμένο κοινό του. Και ίσως αυτή η εικόνα να κάνει πολλούς ψηφοφόρους να ξεχάσουν την μισαλλόδοξη και υπερσυντηρητική πολιτική του στάση προς όφελος του και να κρίνει ακόμα και τις επόμενες εκλογές στις ΗΠΑ.
Ίδωμεν αν τελικά η εικόνα έχει πραγματικά τόση δύναμη…
