Η υπόθεση απλή. Στο Νοσοκομείο της “Αγίας Ειρήνης”, από ιατρική αμέλεια μια νεαρή γυναίκα πέφτει σε κώμα. Το ευαγές ίδρυμα βρίσκεται υπό την σκέπην της Εκκλησίας. Βοήθεια μας! Τελεί υπό την προστασία της πολιτικής εξουσίας. Το ένα χέρι νίβει τ΄ άλλο. Και είναι στελεχωμένο από ευσεβείς γιατρούς. Κεσάτια η “Αγία Ειρήνη”. Κεσάτια όλη η Εκκλησία. Τί να σού κάνει το έσοδο από ένα κερί; Ωστόσο, σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει το θέμα να πάρει έκταση, να δημοσιοποιηθεί και να μειωθεί το ηθικό κύρος του θεάρεστου έργου, στο οποίο εμπλέκονται όλοι οι καλοί Σαμαρείτες κληρικοί τε και λαϊκοί, οποιασδήποτε κοινωνικής ομάδας.
Σε μια κοινωνία “Cabaret“‘ όπου “money-money”* είναι το σύνθημα και το παρασύνθημα. Ο Φράνκ Γκάλβιν (Γρηγόρης Βαλτινός) ένας αλκοολικός δικηγόρος που παραπατάει, όχι μόνο από το πιοτί. Αλλά, κυρίως και ιδιαιτέρως, από υπαρξιακό κενό, ζωής αποτυχημένης. Είναι ό,τι πρέπει ,για να του παραδοθεί ο φάκελος της Δικογραφίας μαζί με 300.00$ ντόλαρς για συμβιβασμό. Το 1/3 αμοιβή του Φράνκ, βελτιώνει, τουλάχιστον, για ένα διάστημα την εκπτωτική του κατάστασή, Οπωσδήποτε βολεύει την αμφίβολη συνείδηση του. Κάποιος του δίνει σημασία, βρε αδελφέ! Τα υπόλοιπα 200.000$ ως αποζημίωση για τη γυναίκα φυτό.
“Ω, Ναι! “Σ υ μ β ι β α σ μ ό ς! “** αναφωνεί η μητέρα της (Χριστίνα Τσάφου). Με αυτά θα θρέψει τα εγγόνια της, παιδιά της κόρης της! Μιας και “Ό, τι σ υ ν έ β η ή τ α ν θ έ λ η μ α Θ ε ο ύ”,** για τις προπατορικές και ποιος ξέρει πόσες άλλες αμαρτίες μας. Ίσως ανάμεσα σε αυτές και ότι είμαστε φτωχοί. Στο έλεος κάθε επιτήδειας φιλανθρωπίας, ιδιωτικής ή με νομική υπόσταση όπως το Νοσοκομείο “Αγία Ειρήνη”. Οι έξυπνοι είναι πλούσιοι. Οι με υψηλότερο IQ, πάμπλουτοι.
Ανάλογη συναλλαγή προτείνεται και στην “Ιωάννα των Σφαγείων” του Μπρεχτ. Σε καιρούς που εκατομμύρια άνθρωποι στην Αμερική ζουν από συσσίτια ελεήμονων oργανώσεων, εάν η χήρα του εργάτη, που έγινε κιμάς στο εργοστάσιο, πάψει να φωνάζει και να διεκδικεί. “Επί μία εβδομάδα, αυτή και τα παιδιά της θα τρώνε πρωί, μεσημέρι, βράδυ, κρέας με αρακά!”***Επί μία εβδομάδα! Δελεαστική πρόταση! Σ υ μ φ έ ρ ο υ σ α — “Βλέπετε, Ιωάννα, πόσο εξευτελισμένοι είναι οι φτωχοί που υποστηρίζετε;”**— “Δεν μού δείξατε πόσο εξευτελισμένοι είναι οι φτωχοί. Αλλά πόσο εξευτελισμένη είναι η φτώχεια!”,*** απαντά η Ιωάννα , που ανακηρύσσεται από το κατεστημένο Αγία. Έτσι, τη θέση της διεκδίκησης, της αντίδρασης στην χαμέρπεια, την παίρνουν νηστείες, προσευχές, προσκυνήματα υποσχόμενα τον Παράδεισο.
Ποιος όμως είναι ο Παράδεισος και ποια η Κόλαση; Και πόσο ο άνθρωπος έχει ξεπέσει, ώστε ασταμάτητα να τρώει αμάσητη την διαπόμπευσή του; Οι διαπραγματευτές υπεραμύντορες των θεοφόρων φιλανθρωπικών έργων της “Αγίας Ειρήνης”, αρχιεπίσκοπος (Βασίλης Χαλακατεβάκης) και ο συνήγορος υπεράσπισης του ευαγούς ιδρύματος (Νίκος Αρβανίτης), είναι σίγουροι ότι μπορεί να τον καταπίνει χωρίς σταματημό, αφού έχει ξεχάσει πια τ ί ε ί ν α ι, π ο ι ο ς θα ή θ ε λε να ε ί ν α ι. Έτσι για αυτούς, η υπόθεση κουκούλωμα είναι κερδισμένη από χέρι, σ΄ έναν κόσμο, όπου τα μέλη της τα κινούν όπως θέλουν και όποτε θέλουν. Πολύ περισσότερο που πολιτικοί ενάγοντες της είναι δικηγόροι όπως ο Φρανκ, μαριονέτες σε ένα θέατρο σκιών.
Να όμως! Το άθυρμα Φρανκ Γκάλβιν βλέποντας την κατάντια της νεαρής γυναίκας δ ε ν
δ έ χ ε τ α ι να συμβιβαστεί. Θα φτάσει την υπόθεση στο δικαστήριο. Άλλωστε, ο Μόε (Γιώργος Σουξές), στον οποίο ο Φρανκ έχει κάνει άσκηση δικηγορίας, τού έχει μάθει πως τίποτα δεν έχει κριθεί
“π ρ ι ν α π ό ό π ο ι α ετυμηγορία”**.
Αποφασισμένος να μην απιστήσει στη φωνή, που έρχεται μια και μόνη φορά σε κάθε άνθρωπο και ποτέ άλλοτε, φτάνει στο γνώριμο καταφύγιο του-Μπάρ. Εκεί συναντάει την Ντόνα (Ζέτα Δούκα). “Κράτα μου το χέρι, δεν έχω από κανέναν να πιαστώ απόψε”, της λέει. Τώρα, έχει ένα χέρι να πιαστεί. “Έρωτα συ με περισσή / όταν λαβώνεις δύναμη,/μηδ΄ όνομα καλό / μηδ΄ αρετή μπορεί να βγεί “****
Ο αρχιεπίσκοπος και ο συνήγορος υπεράσπισης του Νοσοκομείου, όμοιοι με αυτούς που περνούν καθημερινά ο ένας πίσω απ΄ τον άλλον στις οθόνες των τηλεοράσεων της ζωής μας, εμβρόντητοι ρωτούν: “Μα ε σ ύ, θ α τ α β ά λ λ ε ι ς με θεούς και δαίμονες;” ** “Τ ο υ ς δ α ί μ ο ν ε ς τους ξ έ ρ ω τους θ ε ο ύ ς ψ ά χ ν ω”**. Αξιοπρεπής έρχεται η απάντηση του αθύρματος Γκάλβιν, γιατί κ α ι γ ι α τα π λ άσ μ α τ α που σέρνονται , υπάρχει κάποτε η ευκαιρία να κοιτάζουν προς τα πάνω.
Αποτελούμενο από μη επαγγελματίες νομικούς, αλλά πολίτες που εκφράζουν, ή πρέπει να εκφράζουν, το κοινό περί δικαίου αίσθημα,το αμιγώς ορκωτό Δικαστήριο έτοιμο. Ο επαγγελματίας πρόεδρος του δικαστηρίου (Μανώλης Γεραπετρίτης) έχει εκ του νόμου το δικαίωμα να διευθύνει τη συνεδρίαση. Να δίνει οδηγίες στους ενόρκους, να αποφασίζει για δικονομικά ζητήματα, δηλαδή ζητήματα διαδικασίας. Με λίγα λόγια, με τις παρεμβολές του να εμποδίζει την ομαλή διεξαγωγή της δίκης, να την κατευθύνει κατά τα καλά και συμφέροντα των κρατούντων. Κάθε λέξη του Φράνκ σκοντάφτει στη διαδικασία. Η μάνα της νεαρής γυναίκας θύματος τον καθυβρίζει: “Φτού σου! Σκοτώνεις για δεύτερη φορά το παιδί μου “**αφού δεν σ υ μ β ι β ά σ τ η κ ε ς. Δ ε ν σ ι ώ π η σ ε ς. Η Ντόνα αποδεικνύεται πληρωμένη από τους εκπροσώπους της “Αγίας Ειρήνης”.
Όλοι και όλα εναντίον του Γκάλβιν. Κι όμως, αυτό το χαμένο κορμί, δεν τα παρατάει. “Π ρ ι ν τ η ν ε τ υ μ η γ ο ρ ί α τ ί πο τ α δ ε ν έ χ ε ι κ ρ ι θ ε ί ο ρ ι σ τ ι κ ά”** Η νοσοκόμα Νάταλι Κομπανέλι (Άννα Μονογιού), η οποία, κάτω από εκβιασμό απόλυσης και τρόμο εκμηδενισμού της, έχει παραποιήσει τα στοιχεία του Νοσοκομείου, ώστε να καλυφθεί το από ιατρική αμέλεια, έγκλημα. Αποφασίζει να μην κρατάει κρυμμένα μυστικά και ντοκουμέντα. Ουσιαστικά έχει κάνει την επιλογή να απαλλαγεί από τον φόβο. Να μιλήσει με συνείδηση. “Ό τ α ν μ ι λ ά ει η σ υ ν ε ί δ η σ η ο Θ ε ό ς σ ι ω π ά”, σημειώνει ο Κάρλ Τζάσπερς. Με παρρησία και αδιάσειστα στοιχεία η Νάταλι αποκαλύπτει τη συγκάλυψη του εγκλήματος της “Αγίας Ειρήνης”. Αγίας Ελπίδας, ή όποιου άλλου αγίου ή αγίας θέλετε.
Τα γεγονότα που διαδραματίζονται πάνω στη Σκηνή, ζητούν τη λύση- κάθαρση. Τα φώτα ξαφνικά πέφτουν στην δεξιά πλευρά της πλατείας. Όπως στο αρχαίο δράμα, – όπου η κοινότητα για την οποία παίχτηκε το έργο, έχει τον τελευταίο λόγο. “Έ ν ο χ ο το Νοσοκομείο”** ανακοινώνει η πρόεδρος των ενόρκων.
Ο Φράνκ δικαιωμένος ,αλλά μόνος και πάλι. Ανακαλύπτει ότι ακόμα και η Ντόνα τού έπαιζε παιχνίδι για μερικά ντόλαρς. Θα την συγχωρήσει όταν εκείνη μετανοιωμένη για το ξεπούλημά της σκίζει την επιταγή προδοσίας της; Ποιος το ξέρει; Το βέβαιο είναι πως αν ένας ξεφύγει, ποτέ δεν μπορείς να ξέρεις πόσοι θα τον ακολουθήσουν, Η ζ ω ή δ ε ν α ν έ χ ε τ α ι π ρ ο ε ξ ο φ λ ή σε ι ς.
Πολλοί χαρακτηρίζουν την “Ετυμηγορία” του Barry Reed δικαστικό θρίλερ. Ίσως στην κινηματογραφική εκδοχή της, με Φράνκ Γκάλβιν τον Πωλ Νιούμαν, να είχε κάποια τέτοια στοιχεία Δ ι α φ ω ν ώ με τον χαρακτηρισμό στη θεατρική διασκευή του έργου, οπωσδήποτε είμαι αντίθετη με τον χαρακτηρισμό της παράστασης, όπως παρουσιάζεται στο Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού σε σκηνοθεσία Πέτρου Ζούλια. Εκτός, αν πίσω απ΄ τον χαρακτηρισμό κρύβεται, αν και υπερτονισμένη, η φόρμα. Απαραίτητη σε κάθε μορφή τέχνης για να αναδειχθεί το περιεχόμενο. Στην προκειμένη περίπτωση, η δίκη που κάνει ο εαυτός μας με τον εαυτό μας. Αν κερδίσεις αυτήν τη δίκη αυτοσεβασμού, απέναντι σε ευτελείς συνήθειες. Καμιά δίκη δεν μπορείς να χάσεις. “Π ρ ώ τ α ό μ ω ς ,π ρ έ π ε ι ν α κ ε ρ δ ί σ ε ι ς τη δ ί κ η μ ε τ ο ν ε α υ τ ό σ ο υ”.** Μία από τις πιο διαπεραστικές ατάκες του έργου.
Πλάι σ΄ αυτό το οντολογικό ξεκαθάρισμα ενώπιος ενωπίω, και η στάση σου ως πολίτης, ως υπεύθυνο, αλληλέγγυο μέλος της κοινωνίας. “Α υ τ ό κ α τ ά λ α β ε τ ο κ α ι μ η σ ι ω π ά ς. Α ν α δ ι κ η θ ε ί κ ά π ο ι ο ς κ α ι α δ ι α φ ο ρ ή σ ο υ μ ε, τ ό τ ε η α δ ι κ ί α θ α χ τ υ π ή σ ε ι κ α ι τ η δ ι κ ή μ α ς π ό ρ τ α”**
Α υ λ α ί α!
Α υ λ α ί α και ένας- ένας οι ηθοποιοί με τη σειρά που εμφανίστηκαν: Γεωργία Καλλέργη, Δημήτρης Καραμπέτσης, Παντελής Ψακίδης, Αλεξάνδρα Κολαϊτη, Γρηγόρης Βαλτινός, Γιώργος Σουξές, Χριστίνα Τσάφου, Βασίλης Χαλακατεβάκης, Νίκος Αρβανίτης, Γιώργος Τουρουνάκης, Ζέτα Δούκα, Άννα Μονογιού, Μαριάννα Τουντασάκη, Μανώλης Γεραπετρίτης, Κώστας Καζάκας. Έρχονται μπρος μας και αποσπούν το χειροκρότημα και το μπράβο μας. Ά ξ ι ο ι καθένας στη θέση του. Μ π ρ ο ς μας! Αύριο μπρος σε άλλους. Χωρίς αυτή τη μοναδικότητα. Κάθε μέρα άλλη παράσταση. Θέατρο δεν υπάρχει. Δεν υπάρχει Θέατρο ακόμα κι αν ο ένας, που λέει μία και μοναδική ατάκα δεν δένει αβίαστα και με τους υπόλοιπους. Αν δεν συμβεί αυτό, τότε και ο πρωταγωνιστής σκοντάφτει. Δεν ξεπερνιέται η ασχήμια της επιφάνειας και δεν φτάνει ο θεατής πέρα από την όποια κατάσταση στην ποίηση, ύπατη δικαίωση της Τέχνης.
Αυτήν την ποιητική δικαίωση, γεύση μαγείας νιώσαμε παρακολουθώντας την “Ετυμηγορία”. Και ας ομολογήσω. Με εξέπληξαν ηθοποιοί, γνωστοί, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, από την τηλεόραση, τους οποίους για πρώτη φορά είδα στο Σανίδι. Μήπως θα έπρεπε να καταργηθεί η τηλεόραση; Δεν θα το έλεγα. Σκέπτομαι όμως, ότι δεν είναι εντελώς αδύνατο ακόμα και η τηλεόραση να αγγίζει, έστω εδώ κι εκεί, την ποιότητα.
Και κάτι ακόμα. Ο λόγος είναι αμετάδοτος. Γι αυτό, μάς επισημαίνει ο Σεφέρης, δεν υπάρχει μετάφραση αλλά μεταγραφή. Αν μού επιτρέπεται, λοιπόν, ως απλός θεατής θα έλεγα. To μυθιστόρημα ” Τhe VerdictT” του Barry Reed, πάνω στο οποίο, έγιναν η κινηματογραφική διασκευή με Φρανκ Γκάλβιν τον Πώλ Νιούμαν, και η θεατρική με Φρανκ Γκάλβιν τον Γρηγόρη Βαλτινό, δεν μεταγράφεται ως “Ετυμηγορία”, αλλά ως “Ετυμηγορία Ενόρκων”. Έτσι, νομίζω, δικαιώνεται και το σκηνοθετικό εύρημα, η ετυμηγορία των ενόρκων να γίνεται από την πλατεία, δηλαδή από την κοινωνία – κοινό. Όπως στο αρχαίο ελληνικό δράμα, όπου η συμμετοχή της κοινότητας για την οποία το δράμα-τραγωδία και κωμωδία- δημιουργήθηκαν, εκφράζεται με τον Χορό, στην κωμωδία με την Παράβαση.
Ας μην υπάρξει η ελάχιστη αμφιβολία ότι πραγματικά χειροκροτώ ανεξαίρετα όλους τους συντελεστές της “Ετυμηγορίας”. Μα μού είναι αδύνατον να μη σημειώσω πως τα φυσικά σουσούμια του Γρηγόρη Βαλτινού που κάνουν την ευγένεια Τέχνη, βοηθούν να καταλάβουμε πως κάπου καταχωνιασμένη, όλοι έχουμε την ευγενή “καταγωγή” μας. Και αρκεί μια στιγμή ή η κουβέντα ενός Μόε – Γιώργος Σουξές, για να την φέρουμε στο φως.
Δεν είμαστε ζωντανοί – νεκροί. Μια χαμένη υπόθεση. Σ΄ αυτήν την επίγνωση υπάρχει κιόλας η αρχή του λυτρωμού.
~~~~~~~~~~
*Cabaret, κινηματογραφική ταινία
**Ατάκα από το έργο του Barry Reed, Η ετυμηγορία
***Μπέρλτολτ Μπρεχτ, Αγία Ιωάννα των Σφαγείων
**** Έρωτα εσύ, Στίχοι Παντελής Πρεβελάκης, μουσική Μάνου Χατζηδάκι – τραγούδι από τον Μεγάλο Ερωτικό
