H επίδραση της φτώχειας στα σεξουαλικά και αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών
Της Σοφίας Τζιτζίκου *
Ας ξεκινήσουμε από τον ορισμό της Υγείας, όπως διατυπώνεται στον καταστατικό χάρτη της ΠΟΥ, το 1948 : “Υγεία είναι το καθεστώς της πλήρους φυσικής, νοητικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο η απουσία νόσου ή αναπηρίας”.
Είναι σημαντική η αποδοχή αυτού του ορισμού γιατί ανοίγει τον δρόμο στην αντιμετώπιση της ψυχικής υγείας, σαν κάτι πέρα από την απουσία διαταραχών η δυσλειτουργιών.
Αρκετές δεκαετίες αργότερα , το 2002, η ΠΟΥ αναθεώρησε τους μέχρι τότε ορισμούς, συμπεριλαμβάνοντας “την σεξουαλική υγεία σαν κατάσταση συναισθηματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας σε σχέση με την σεξουαλικότητα του ατόμου”
Η σεξουαλικότητα αποτελεί μία φυσιολογική και πολύτιμη όψη της ζωής εφόσον ανήκει στα θεμελιώδη στοιχεία της ανθρώπινης ύπαρξης.
Η σεξουαλική υγεία είναι θεμελιώδους σημασίας για τη συνολική υγεία και ευημερία των ατόμων, των ζευγαριών και των οικογενειών, καθώς και για την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη των κοινοτήτων και των χωρών.
Οταν η προσέγγιση της σεξουαλικότητας και των σεξουαλικών σχέσεων, γίνεται με σεβασμό στην ελευθερία επιλογής και έκφρασης, δίνει την δυνατότητα ευχάριστων και ασφαλών σεξουαλικών εμπειριών, χωρίς εξαναγκασμό, διακρίσεις και βία. Πιο συγκεκριμένα, για την Υγεία της γυναίκας, υπάρχουν διάφοροι ορισμοί, που κυρίως, επικεντρώνονται σε θέματα που αφορούν στην αναπαραγωγική και περιγεννητική της υγεία και μητρότητα.
Χωρίς να υποβαθμίζουμε τον σπουδαίο ρόλο των σχετικών υπηρεσιών, που θα πρέπει να είναι ασφαλείς, προσβάσιμες και υψηλής ποιότητας, παρόλα αυτά, η ΠΟΥ (2023), έχει διατυπώσει την ανάγκη ενός περισσότερο διευρυμένου και συμπεριληπτικού ορισμού, ώστε να καλύπτονται σε όλα τα επίπεδα η Υγεία και το Ευ ζην των γυναικών. Τα θέματα που σχετίζονται με τη σεξουαλική υγεία είναι ευρέως φάσματος και περιλαμβάνουν τον σεξουαλικό προσανατολισμό και την ταυτότητα φύλου, τη σεξουαλική έκφραση, τις σχέσεις και την ευχαρίστηση.
Περιλαμβάνουν επίσης αρνητικές συνέπειες όταν οι συνθήκες δεν διευκολύνουν την πρόσβαση στις σχετικές υπηρεσίες και δικαιώματα,όπως:
• λοιμώξεις από τον ιό της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV), τις σεξουαλικά μεταδιδόμενες λοιμώξεις (ΣΜΝ) και τις λοιμώξεις του αναπαραγωγικού συστήματος (RTIs) και τις δυσμενείς εκβάσεις τους (όπως ο καρκίνος και η στειρότητα)·
• ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη.
• σεξουαλική δυσλειτουργία.
• σεξουαλική βία και
. επιβλαβείς πρακτικές (όπως ακρωτηριασμός των γυναικείων γεννητικών οργάνων).
Με δεδομένους τους κοινωνικούς, βιολογικούς , οικονομικούς , πολιτισμικούς, περιβαλλοντικούς παράγοντες, που επιδρούν στην υγεία και στην ζωή των γυναικών, αλλά και στην αλληλεξάρτηση των κοινωνιών, στην “παγκοσμιοποιημένη πραγματικότητα μας, η κάθε μορφής Κρίση, με έμφαση στον Πόλεμο και στην Οικονομική κρίση, ακολουθείται από μιά σειρά επώδυνων επιπτώσεων, σε μορφή ντόμινο, που πλήττουν, άμεσα ή έμμεσα,τα Ανθρώπινα Δικαιώματα της κάθε μιας μας.
Πιό συγκεκριμένα, η Οικονομική Κρίση, με πρόσχημα ένα υπέρμετρα διογκωμένο δημόσιο χρέος, σε πολλές χώρες στην Ευρώπη επιφέρει την επιβολή ακραίας φτώχειας , μέσα από πολιτικές λιτότητας με δυσβάσταχτα μέτρα , και περικοπές η κατάργηση κοινωνικών παροχών ,που ώς τώρα αποτελούσαν κεκτημένα των κοινωνιών, εξυπηρετώντας τα συμφέροντα του Κεφαλαίου και της εκάστοτε ολιγαρχίας.
Σε αυτό το πλαίσιο, οι κυβερνήσεις, επιβάλλουν περικοπες στις Δημόσιες παροχές, και στο κράτος Πρόνοιας, μεταξύ άλλων.
Ενας πρώτος ,”δημοφιλής” στόχος, είναι το δημόσιο Σύστημα Υγείας.
Η περικοπή των σχετικών δαπανών, το κλείσιμο κλινικών,των Κέντρων Υγείας, η δραματική μείωση νοσηλευτικού προσωπικού, η κατάργηση υπηρεσιών αναπαραγωγικής υγείας και οικογενειακού προγραμματισμού, κ.α επηρεάζει δυσανάλογα τον γυναικείο πληθυσμό, καθώς τον στερεί από το δικαίωμα στην ελεύθερη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας που τις αφορουν.
Με αυτόν τον τρόπο μένουν “εκτός” οι ευάλωτες ομάδες, κορίτσια , γυναίκες με αναπηρία,πρόσφυγες και μετανάστριες, μονογονεϊκές οικογένειες , παιδιά,με αποτέλεσμα την περαιτέρω περιθωριοποίηση τους, εφόσον αδυνατούν να αντιμετωπίσουν το κόστος στον ιδιωτικό τομέα.
Παγκόσμια, οι δαπάνες για την υγεία, υπερβαίνουν το 10% του προϋπολογισμού ενός νοικοκυριού, καί συνεχίζουν να αυξάνονται. Περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι, περίπου το 14% του παγκόσμιου πληθυσμού, ωθήθηκε περαιτέρω στην φτώχεια εξαιτίας της επιβάρυνσης τους με το κόστος δαπανών για θέματα υγείας.
Η Φτώχεια, παντού στον κόσμο, είναι γένους θηλυκού και , κατά τη γνώμη μου, αποτελεί τον πιο απεχθή, φασιστικό τρόπο χειραγώγησης της γυναίκας , εν προκειμένω, μέσα από τον έλεγχο της σεξουαλικότητας και της γονιμότητας της.
Η διεύρυνση των ανισοτήτων που απορρέουν από τον περιορισμό πρόσβασης σε υπηρεσίες σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας,στην ουσία, καταργούν κεκτημένα και αναγνωρισμένα Ανθρώπινα Δικαιώματα, αμφισβητούν κατακτήσεις δεκαετιών του γυναικείου κινήματος, όπως το δικαίωμα στη νόμιμη και ασφαλή έκτρωση, στην αντισύλληψη, στην σεξουαλική αγωγή, στον οικογενειακό προγραμματισμό. Εν ολίγοις , μας αρνούνται την αυτοδιάθεση στο σώμα μας και την αναγνώριση και σεβασμό τού ρόλου μας στό κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό, αναπτυξιακό γίγνεσθαι. Στήν Ελλάδα, από τό 2011, βιώσαμε μία χωρίς προηγούμενο κρίση, με μέτρα λιτότητας που φτωχοποίησαν βίαια τους πολίτες, ισοπέδωσαν την μεσαία τάξη, και, μέσα από την “διάρρηξη “του κοινωνικού ιστού, την διάλυση του κοινωνικού κράτους και την ανεργία, “πέταξαν έξω “από την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια υγεία το 30%τού πληθυσμού.
Σε έρευνα σχετικά με τις επιπτώσεις τη ς λιτότητας στην αναπαραγωγική τους υγεία, 77% τών γυναικών που ερωτήθηκαν, δεν είχαν κάνει pap test, λόγω αδυναμίας κάλυψης του κόστους, ενώ καταγράφηκε δυσανάλογα υψηλό ποσοστό εγκύων γυναικών, που δεν είχαν κάνει καμμία προγεννητική εξέταση και η πρώτη επίσκεψη τους στο μαιευτήριο ήταν την ώρα του τοκετού.
Η Σεξουαλική και Αναπαραγωγική Υγεία τών Γυναικών ,δεν αποτελεί απλά μία “υποσημείωση” αλλά, συνδέεται άρρηκτα με μία σειρά ανθρώπινων δικαιωμάτων: Το δικαίωμα στη ζωή
“ “στην Υγεία, στην Αναπαραγωγική και Σεξουαλική Υγεία.(CEDAW,CESCR) “ “ στην ιδιωτικότητα
“ “ στην εκπαίδευση
“ “στην ελευθερία από βασανιστήρια
“ “στην απαλλαγή από διακρίσεις.
Παρά τη ρητή υποχρέωση των κρατών να τα σέβονται και να τα προάγουν ,οι παραβιάσεις είναι συχνές και σε διαρκώς αυξανόμενο αριθμό χωρών ιδιαιτερα σε συνθήκες κρισεων και πολεμων.(γάμος κοριτσιών,επιβολή έκτρωσης,στείρωσης παρθενια,ακρωτηριασμός γυναικείων οργάνων…)Στην πλειοψηφία αυτών των παραβιάσεων, τα όποια κοινωνικά, θρησκευτικά, πολιτισμικά, περιβαλλοντικά αίτια, ενισχύονται από υπάρχουσες συνθήκες φτώχειας.
Σύμφωνα με την πλατφόρμα δράσης του Πεκίνου “τα ανθρώπινα δικαιώματα των γυναικών εμπεριέχουν το δικαίωμα του ελέγχου και της ελεύθερης και υπεύθυνης απόφασης σε θέματα που αφορούν στην σεξουαλική και αναπαραγωγική τους υγεία , ελεύθερες από βία και επιβολή”.
30 χρόνια μετά, διαπιστώνουμε, μέσα από τις Εκθέσεις των Διεθνών Οργανισμών για την κατάσταση των γυναικών η πρόοδος εμφανίζεται με πολύ αργούς ρυθμούς σε κάποιες χώρες, ενώ σε κάποια άλλα μέρη του πλανήτη μας, είναι ορατή η οπισθοδρόμηση με βαρύ τίμημα για τις γυναίκες!
Ο χρόνος για δράση δεν περισσεύει…
Η διεκδίκηση των δικαιωμάτων μας έχει πολύ συχνά υπονομευθεί και τα σεξουαλικά και αναπαραγωγικά μας δικαιώματα εδώ και δεκαετίες έχουν “παραμεληθεί”.
Τι πρέπει να κάνουμε πριν είναι πολύ αργά; Πώς να αντισταθούμε στη νεοφιλελεύθερη μάστιγα και στην άνοδο του φασισμού και του ολοκληρωτισμού; Πώς να αντιμετωπίσουμε τον εκβιασμό του χρέους και τα εφιαλτικά μέτρα λιτότητας, πώς να αμυνθούμε κατά της βίας;
Καταρχας, έχουμε κατεπειγόντως ανάγκη να μην μείνουμε μόνες. Έχουμε ανάγκη από βοήθεια, από την ενεργό αλληλεγγύη των κοινωνικών και φεμινιστικών κινημάτων της Ευρώπης. Πρέπει καθεμία από εμάς, στην χώρα της, να παλέψει ενάντια στις ίδιες ελευθεροκτόνες πολιτικές λιτότητας, που τις εμπνεύστηκαν και τις εφαρμόζουν οι ίδιοι εχθροί.
Με λίγα λόγια, πρέπει να αντισταθούμε όλες μαζί, πέρα από τα εθνικά μας σύνορα. Ναι, να το πούμε δυνατά και καθαρά:
Πρέπει να χτίσουμε ένα μαζικό ευρωπαϊκό γυναικείο κίνημα ενάντια στη λιτότητα, αλλά και ενάντια στο άνομο χρέος, που βρίσκεται στη ρίζα των προβλημάτων μας.”
*Η Σοφία Τζιτζίκου είναι συνεργάτης μας τ. Πρόεδρος της UNICEF HELLAS
