Της Δέσποινας Μακρινού.
2022 Ετος Ιάκωβου Καμπανέλλη.
11 χρόνια απο το θάνατο και 100 απο τη γέννησή του “πατριάρχη” του νεοελληνικού θεάτρου Ιάκωβου Καμπανέλλη.
Πινακοθήκη Χατζηκυριάκου – Γκίκα ( Κριεζώτου 3 Αθήνα). Έκθεση αφιερωμένη στη ζωή και το έργο του.
Ενα τεράστιο έργο με απολυτήριο … Δημοτικού.
Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης γεννήθηκε στη Νάξο στις 2 Δεκεμβρίου 1921 και είναι το έκτο από τα εννέα παιδιά του Στέφανου Καμπανέλλη και της Αικατερίνης Λάσκαρη.
Ο πατέρας του καταγόταν από την Χίο, ενώ η μητέρα του προερχόταν από παλιά αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινούπολης. Τα σοβαρά οικονομικά προβλήματα της οικογένειας τους αναγκάζουν να εγκαταλείψουν το νησί και να εγκατασταθούν στην Αθήνα και συγκεκριμένα στο Μεταξουργείο.
Εργάζεται το πρωί και το βράδυ παρακολουθεί μαθήματα τεχνικού σχεδίου στη νυχτερινή Σιβιτανίδειο Σχολή. Στο Μεταξουργείο γνωρίζει τον Μανώλη Γλέζο, τον Τάσο Λειβαδίτη, τον Κώστα και τον Αλέξανδρο Κοτζιά, τον Δημήτρη Χριστοδούλου και τον Ρένο Αποστολίδη. Μέσα σε ένα περιβάλλον με έντονες λογοτεχνικές ανησυχίες, εξελίσσει το ταλέντο και τις γνώσεις του στην λογοτεχνία και ανακαλύπτει τα μυστικά της δημιουργικής γραφής.
Το 1942 σε ηλικία 20 ετων, αποφασίζει με έναν φίλο του να φύγει απο την Ελλάδα με τελικό προορισμό την Ελβετία. Στην Αστρία προμηθεύονται πλαστά διαβατήρια για να συνεχίσουν το ταξίδι τους. Ωστόσο δεν τα καταφέρνουν και συλλαμβάνονται. ” Δεν ήταν ούτε Εβραίος, ούτε αντιστασιακός, ούτε κομμουνιστής. Ήταν ένας νεαρός λάτρης της περιπέτειας” επισημαίνει η κόρη του Κατερίνα Καμπανέλλη σε πρωινή εφημερίδα .
Η σύλληψη του Ιάκωβου Καμπανέλλη και η μεταφορά του στο Στρατόπεδο Μαουτχάουζεν υπήρξε κομβική για τη ζωή και το έργο του. ‘Εμεινε κρατούμενος για τα επόμενα δυόμιση χρόνια. Έζησε όλη τη φρίκη του Στραπέδου. Για δυόμιση χρόνια ήταν συγκάτοικος με τον … θανάτο.
“Οταν μπήκα στο στρατόπεδο , ήμουν στην ηλικία που ανακαλύπτω τον κόσμο.Το να είσαι μελλοθάνατος δεν είναι λίγο… Το Στρατόπεδο συγκεντρώσεως ήταν ένα γερό μάθημα.Το Στρατόπεδο είναι η πνευματική μου καταγωγή. Υπήρξε μεγάλο θεατρικό ερέθισμα για μένα αυτή η κοινή μοίρα των 35.000 ανθρώπων που ήμασταν στο κεντρικό Στρατόπεδο Μαουτχάουζεν . Μία κοινή μοίρα διασπασμένη σε τόσα ανθρώπινα πάθη, όσοι ήταν οι άνθρωποι που ζούσαν αυτή τη ζωή. Νομίζω ότι το θέατρο στηρίζεται στην επιθυμία μου να μιλήσω σε πολύ κόσμο από κάποιο βήμα. Ο θεατρικός συγγραφέας μιλάει με λανθάνοντα πολιτικό τρόπο καλύτερα από ό,τι μιλάει ο πεζογράφος ή ο ποιητής. Ίσως αυτό ήταν το δικό μου κίνητρο: να μιλήσω στους πολλούς. Και αυτό νομίζω ότι θα πρέπει να διαμορφώθηκε μέσα στο Στρατόπεδο. Η ομαδικότητα που υπήρχε εκεί καθόρισε οπωσδήποτε τον τρόπο που έγραψα” είχε δηλώσει σε συνέντευξη του .
Στις 5 Μαίου του 1945 εισβάλει στο Στρατόπεδο ο αμερικανικός στρατός και μαζί με άλλους 1100 κρατούμενους που επέζησαν, απελευθερώνεται . Επιστρέφει σε μιά Ελλάδα που μαστίζεται απο τον εμφύλιο και τις πολιτικές αντιπαραθέσεις.
Παρακολουθεί τυχαία μία παράσταση του Θεάτρου Τέχνης και αποφασίζει να ασχοληθεί με το θέατρο.
Ωστόσο, τα πράγματα δεν ήταν τόσο εύκολα για τον νεαρό οραματιστή. Το απολυτήριο Δημοτικού δεν… έφτανε.
Η πρώτη απόρριψη ήλθε απο το Εθνικό Θέατρο. Δεν του επετράπη να εγγραφεί στη Δραματική Σχολή.
Αποφάσισε να στραφεί στην συγγραφή . “Ακατάλληλα δια διδασκαλίαν εις τον οργανισμόν μας” η απάντηση του Εθνικού στα πρώτα του θεατρικά έργα. Δεύτερη απόρριψη.
Το 1950 εντυπωσιάζει τον Αδαμάντιο Λεμό με το έργο του “Χορός πάνω στα στάχυα” και ανεβαίνει απο τον θίασό του. Η παράσταση σημειώνει εξαιρετική επιτυχία και αποτελεί το έναυσμα για τις συνεργασίες που θα ακολουθήσουν.
Κάρολος Κούν, Νίκος Κούνδουρος ( Ο Δράκος), Μιχάλης Κακογιάννης ( Στέλλα), Θανάσης Παπαγεωργίου, Κώστας Καζάκος ( Το μεγάλο μας τσίρκο), Γιώργος Μιχαηλίδης και πολλοί άλλοι.
Το 1961 κυκλοφορεί το χρονικό ” Μαουτχάουζεν “ απο τις εκδόσεις Θεμέλιο. Στο χρονικό περιγράφονται οι τραγικές στιγμές που έζησε στο Στρατόπεδο Συγκέντρωσης. Ο Μίκης Θεοδωράκης μελοποιεί τους στίχους 4 τραγουδιών και το έργο αποκτά παγκόσμια επιτυχία.
Ως στιχουργός ο Ιάκωβος Καμπανέλλης ευτύχησε να συνεργαστεί, εκτός απο τον Μίκη Θεοδωράκη, με τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Σταύρο Ξαρχάκο.
Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης υπήρξε ένας άνθρωπος τρυφερός, εξαιρετικά ευφυής , με χιούμορ και βαθειά ενσυναίσθηση της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Είχα την τιμή – ας μου επιτραπεί να μιλήσω στον Ενικό – να τον συναντήσω και να συνεργαστώ μαζί του, όταν το 1981 έγινε διευθυντής στο Β΄ Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας.
Του παρουσίασα μαζί με την τότε Διευθύντρια Προγράμματος Σοφία Μιχαλίτση, μία ιδέα για ραδιοφωνική εκπομπή που αφορούσε σε δύσκολα και επικίνδυνα επαγγέλματα. Ρεπορτάζ επιτόπου στους χώρους εργασίας .
Ακουσε την πρόταση με μεγάλο ενδιαφέρον, την ενέκρινε και την παρακολουθούσε συστηματικά με πολύ σοβαρές επισημάνσεις και συμβουλές ‘Ενα απο τα θέματα που μου πρότεινε και ” επέμενε ” να κάνω ήταν για την Απείρανθο και τους εργαζόμενους στο σμιρίγλι . Η αγάπη του για τη Νάξο, το νησί του, ήταν πάντα στις προτεραιότητές του .
Η Κατερίνα Καμπανέλλη , η κόρη του, έχει δηλώσει “Ο μπαμπάς μου, ήταν η ψυχή της παρέας. Φίλοι ήταν η Καρέζη και ο Καζάκος με τους οποίος έκανε “Tο μεγάλο μας τσίρκο”, ο Κουν, η Μελίνα, ο Ντασσέν. Έγραφε πάντα με πένα. Είχε συγκεκριμένη καρέκλα, ξύλινη με ψάθινη βάση και πάντα αναρωτιόμουν, δεν πιάνεται όταν γράφει; Του άρεσαν οι αντίκες, ένας μπουφές που αγαπούσε πολύ και το τραπέζι της τραπεζαρίας ήταν τα αγαπημένα του. Σκάλιζε σε ξύλο, ζωγράφιζε με πενάκι ή ξυλομπογιές. Ολο κάτι μαστόρευε στη βεράντα, έπιαναν τα χέρια του. Ηταν και καλός παραμυθάς. Είχε φτιάξει τρεις ήρωες –ένα σκύλο, ένα γάτο και ένα βάτραχο– οι οποίοι έκαναν διάφορες σκανταλιές. Με τις ιστορίες του σε συνέχειες με κοίμιζε όταν ήμουν μικρή. Η πορτοκαλιά που το πορτοκαλάκι έπεσε από δέντρο και κυλώντας έφτασε σπίτι μας, ήταν μια άλλη ιστορία. Επειτα, ως παππούς πια, συνέχισε τις ιστορίες του στη μεγάλη μου κόρη».
Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης εκλέχτηκε επίτιμος Διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Κύπρου (1996), της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ (1999) και του τμήματος Θεατρικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών (1999). Εξελέγη παμψηφεί και αναγορεύθηκε Ακαδημαϊκός (1999), εγκαινιάζοντας την έδρα του Θεάτρου στην Ακαδημία Αθηνών. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας του απένειμε το παράσημο του Ανώτερου Ταξιάρχη του τάγματος του Φοίνικα (2000).΄
Πέθανε τον Μάρτιο του 2011 απο νεφρική ανεπάρκεια , λίγο μετά τον θάνατο της γυναίκας του Νίκης.
