Μια συγνώμη που δεν ειπώθηκε ποτέ… Συγνώμη !
Του Αντώνη Λιοναράκη
Η συγνώμη που έχει πολλές μορφές και άπειρους αποδέκτες χρειάζεται εσωτερική αποδόμηση για να μπορέσει να αναδείξει το φάσμα των αλληλοσυνδεδεμένων υποκειμένων και την μάταιη προσμονή τους για μια απάντηση. Υπάρχουν πολλά χαρακτηριστικά στις ανθρώπινες σχέσεις που απομακρύνουν τη σκέψη από το να δει τα γεγονότα από πολλές γωνίες και όχι από το στενό περιθώριο του ‘Εγώ’ μας. Οι ναζί το 1940-41 κατέστρεψαν εκ θεμελίων 93 κωμοπόλεις και χωριά στην Ελλάδα. Χάθηκαν χιλιάδες άμαχοι από εκδίκηση και αλαζονεία. Οι περισσότεροι άνθρωποι ωστόσο βαρύνουν τη συνείδησή τους και δεν μπορούν να ξεφύγουν από το πείσμα ή το ασυλλόγιστο ‘Εγώ’ τους ή ακόμα τον φόβο της ειλικρίνειας. Η εξομολόγηση ή η μετάνοια, που περιμένουν τη σειρά τους, καθυστερούν και σκεπάζουν με ένα κάλυμμα υπεκφυγών την ανυπαρξία τους. Η συγνώμη μπορεί να λειτουργήσει μέσα στο ασαφές και συγχυσμένο μυαλό τους ως καθαρτήρας και προθάλαμος για το πείσμα, όπως το εξηγεί ο Δάντης, για το ‘Εγώ’ τους και την αλαζονεία τους.
Μια συγνώμη που δεν ειπώθηκε ποτέ… Συγνώμη!
Το δίκιο ή το άδικο μιας συγνώμης δεν ορίζεται από την προσωπική μας αντίληψη και επιλογή, αλλά από κάποια γεγονότα που και αυτά συνήθως βρίσκονται κάτω από την δική μας κρίση και τον τρόπο που θέλουμε να τα ερμηνεύσομε. Το υποκειμενικό μπερδεύεται με το αντικειμενικό ή ακόμα συνυπάρχουν επηρεαζόμενα από αστάθμητους παράγοντες. Υπάρχει η συλλογική συγνώμη, η προσωπική και η διαχρονική που δεν ορίζονται από τον πραγματικό χρόνο, αλλά μόνο από την ηθική υπόσταση των ανθρώπων και τις επιθυμίες τους.
Αυτή η «συγνώμη» πόσες φορές δεν ειπώθηκε! Πόσες φορές δεν χάθηκε με την επιθυμία της κατάθεσής μας! Πόσες φορές δεν έκρυψε τους φόβους μας απέναντι στις συνέπειες! Και πόσες φορές μετανιώσαμε που δεν την ξεστομίσαμε! Μας φόβισε η στιγμή μιας αδυναμίας κι ο εγωισμός που κρύβαμε πίσω από τα πικρά μας λόγια προς κάποιον άλλον;
Ίσως ο ίδιος ο φόβος να μας φόβισε να κάνουμε έστω και μια φορά μια μοναδική υπέρβαση του «εγώ» μας. Αυτό το «εγώ» μας έχει τόσο βαθιές ρίζες και μας κάνει να πιστέψουμε ότι ούτε στον εαυτό μας τολμάμε να πούμε τη λέξη που βγάζει φωτιά και απογυμνώνει τις αδυναμίες της ψυχής μας.
Η λέξη «συγνώμη» στοίχειωσε τα γεγονότα του παρελθόντος και την ιστορική μας μνήμη, που αργοσβήνει και θαμπώνει τις φυσιογνωμίες των ηρώων, αλλά και αυτών που πρόδωσαν. Στο αντίβαρο των ηρώων υπήρχε πάντα ένας Εφιάλτης, καθώς και στο αντίβαρο των προδοτών υπήρχαν οι ενάρετοι. Δεν διανοήθηκαν ποτέ να ψάξουν για μια συγνώμη όσο ο αγώνας δεν είχε τελέψει. Το πιο σοβαρό όμως ήταν η συγνώμη που δεν ειπώθηκε ούτε μετά τις διεξαγωγές των αγώνων.
Η πιο γενναία πράξη θα ήταν να ειπωθεί όχι μόνο από τους ηττημένους, αλλά και από τους νικητές, ως εγκώμιο της αρετής . Όλοι οι πόλεμοι κρύβουν γεγονότα τραγικά από την μεριά αυτών που συμμετείχαν. Η βία και το μίσος προς τους ηττημένους, η απάνθρωπη συμπεριφορά των νικητών ή και των απελπισμένων που βρέθηκαν σε στρατηγικά αδιέξοδα, η πίεση των «από πάνω» για ολοκλήρωση της βαρβαρότητας και της αναμενόμενης αποθέωσης έφερε την αλαζονεία των νικητών σε θέση ημίθεων που αποφάσιζαν πάντα για τις τύχες των υπολοίπων.
«Συγνώμη»… τι λέξη και αυτή; Κάποιοι την αντιλαμβάνονται ως προδοσία, άλλοι ως αδυναμία και υποταγή, κάποιοι άλλοι ως δήλωση μετάνοιας και κάποιοι άλλοι ως προσωπική ή ακόμα και συνολική ανεπάρκεια. Δεν είναι κανένα από όλα αυτά. Η «συγνώμη» δεν είναι αδυναμία. Είναι μια πράξη αντρειοσύνης, μια πράξη για τους γενναίους, Μια πράξη ανθρωπιάς, σεβασμού και αξιοπρέπειας προς τον άνθρωπο και την ιστορία του, γραπτή και προφορική. Σε μια στερνή στιγμή οι θύμισες αγκαλιάζουν τον ανθρώπινο πόνο. Αυτόν τον πόνο που κάποιοι επιθυμούσαν να βιώσουν, ενώ οι άλλοι καταθέτοντας την άρνηση τους να τον αποδεχτούν, διχοτόμησαν τον άνθρωπο, τη γλώσσα του και τις αρχέγονες συνήθειές του. Μετατόπισαν τον πόνο των ανθρώπων χωρίς αιδώ, ενώ οι δημιουργοί ζητούσαν εσωτερική κάθαρση και δικαίωση.
Συγνώμη! Αν αναλογιστούμε πόσες φορές η λέξη «συγνώμη» θα έπρεπε να ειπωθεί έτσι ώστε να νιώσουν κάποιοι άνθρωποι μια ελάχιστη δικαίωση και εμείς οι υπόλοιποι να κατανοήσουμε καλύτερα την ανθρώπινη υπόσταση μέσα από τα ιστορικά γεγονότα που έχουν στοιχειώσει τις επιθυμίες και τις καταστροφές της ανθρωπότητας.
Ζητώ συγνώμη από όλους τους ανθρώπους που γνώρισα άντρες και γυναίκες γι αυτό που έζησαν.
Ζητώ συγνώμη από αυτούς όλους που πόνεσαν από τη δική μου ανωριμότητα
Ζητώ συγνώμη για τους πολλαπλούς μου φόβους που χαρακτήρισαν τις αμφιβολίες και τις αποφάσεις μου
Ζητώ συγνώμη από τα παιδιά μου που περίμεναν την παρουσία μου ενώ εγώ ταξίδευα προς άγνωστη κατεύθυνση
Ζητώ συγνώμη από τις γυναίκες που δεν τίμησα με την ειλικρίνειά μου
Ζητώ συγνώμη για τη συγνώμη που κάποιοι δεν εξέφρασαν προς εκείνους που την περίμεναν, όταν έπρεπε και είχε ωριμάσει.
Αγωνιστήκαμε, παλέψαμε, κλάψαμε από ευτυχία, κλάψαμε από δυστυχία, το είχαμε υποσχεθεί, μόνο που μας πήρε ο ενθουσιασμός της ηλικίας και η ψευδαίσθηση ότι γίναμε σωτήρες του κόσμου σε ένα βράδυ μέσα.
Συγνώμη για τον κόσμο που δεν αλλάξαμε.
*Ο Αντώνης Λιοναράκης είναι πρώην Κοσμήτορας της Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών και νυν Ομότιμος καθηγητής του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου
