Η χαρτογράφηση
Στο χωριό Αλώνες Ρεθύμνου, για πρώτη φορά βρέθηκα τον Αύγουστο του ΄85 ως νέος μαθητευόμενος Γεωλόγος του ΙΓΜΕ (Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλευτικών Ερευνών). Συνόδευα τον Γιάννη Μυλωνάκη, τον καλύτερο ίσως Γεωλόγο -χαρτογράφο που διέθετε το ΙΓΜΕ τα χρόνια εκείνα, που όμως δυστυχώς δεν είναι πια μαζί μας. Ήταν τότε που ο Γιάννης είχε αναλάβει τη χαρτογράφηση της περιοχής του Δυτικού Ρεθύμνου. Χαρτογράφηση ονομάζουμε , την έγχρωμη αποτύπωση σε χάρτη, με ειδική και πολύ δύσκολη τεχνική, όλων των πετρωμάτων που εμφανίζονται πάνω στη γη. Οι χάρτες αυτοί, που είναι πολύ δύσκολοι στην ανάγνωσή τους και κατανοητοί μόνον από Γεωλόγους, αποτελούν την ‘’Αξονική Τομογραφία’’ σε μεταφορική έννοια φυσικά, της κάθε περιοχής!
Ο Κρυονερίτης, ο ασύμαρτος και ο Γουσταύος Ντουράν
Το χωριό Αλώνες έως τότε, μόνο από δυο ιστορίες τις είχα ακούσει. Η πρώτη είχε αναφορά στην Εθνική αντίσταση κατά των Γερμανών, όπου στον Κρυονερίτη το βουνό που υψώνεται ακριβώς πίσω από το χωριό, υπήρξε καταφύγιο των ανταρτών και μάλιστα σε ένα σπιτάκι των βοσκών, καλά καμουφλαρισμένο, φιλοξενήθηκε για μεγάλο διάστημα ο ασύρματος επικοινωνίας των Άγγλων και των ανταρτών. Η δεύτερη ιστορία ήταν για έναν σπουδαίο άνθρωπο, τον Ισπανό Γουσταύο Ντουράν, διπλωμάτη του ΟΗΕ, εδικό επιτετραμένο για την Ελλάδα, ο οποίος τη δεκαετία του ΄60 φιλοξενήθηκε στις Αλώνες. Αγάπησε το χωριό και τους κατοίκους του, και με χρήματα που ο ίδιος εξασφάλισε, χρηματοδότησε την ύδρευση του χωριού.
Η επισήμανση του Γιάννη
Σε αυτή μου την επίσκεψη μαθητείας δίπλα στον Γιάννη στις Αλώνες, όπου πεζή βρεθήκαμε σε μια περιοχή βόρεια και ανατολικά του οικισμού για να διαπιστώσουμε έως πιό σημείο έφτανε ένα συγκεκριμένο πέτρωμα. Έτσι φτάσαμε στην ανατολική πλαγιά ενός λόφου σε απόσταση ενός χιλιομέτρου περίπου από τον οικισμό. Από το σημείο αυτό είχαμε πανοραμική θέα της περιοχής η οποία καλύπτονταν από το συγκεκριμένο πέτρωμα του σχιστόλιθου – φυλλίτη , την εξάπλωση του οποίου ήθελε να διαπιστώσει ο Γιάννης. Παρατηρώντας ολόγυρα, σήκωσε το δεξί του χέρι και μου έδειξε σε μιά κατεύθυνση προς τα δυτικά .
– Αυτή η περιοχή, μου είπε, είναι υποδειγματική για να κατασκευαστεί ένας ταμιευτήρας νερού !
– Ο σχιστόλιθος αυτός, έχει την τέλεια στεγανότητα!
Ο σχιστόλιθος – φυλλίτης είναι το πέτρωμα που καλύπτει τη μεγαλύτερη έκταση της γύρωθεν περιοχής. Στη συνέχεια, μου εξήγησε και άλλα γεωλογικά και τοπογραφικά χαρακτηριστικά, για να μου τεκμηριώσει καλύτερα τη πρότασή του.
Το πλήρωμα του χρόνου
Για το νομό Ρεθύμνης στα μέσα της δεκαετίας του ΄80 αποφασίστηκε η δημιουργία ενός φράγματος στους Ποταμούς Αμαρίου. Το όλο εργο ολοκληρώθηκε με μεγάλη επιτυχία το 2008 . Είναι το μεγαλύτερο σε όγκο νερού που συγκεντρώνεται και ίσως το πιό επιτυχημένο φράγμα στη Κρήτη, χωρητικότητας 22,5 εκατ. κυβικών μέτρων νερού. Σε δεύτερη φάση, το 2008, αποφασίστηκε η κατασκευή και ενός άλλου φράγματος στον Πλατύ ποταμό, στα όρια των επαρχιών Αμαρίου και Αγίου Βασιλείου. Οι διαδικασίες για το φράγμα αυτό έχουν προχωρήσει αρκετά και ήδη βρίσκονται στη φάση των απαλλοτριώσεων των εκτάσεων που θα καταλάβει η λεκάνη κατάκλυσης. Εκτιμούμε λοιπόν ότι έχει έρθει η κατάλληλη χρονική στιγμή, να αποφασιστεί και η κατασκευή ενός τρίτου φράγματος μεσαίου μεγέθους στη προνομιακή αυτή θέση, στις Αλώνες, στο Δυτικό Ρέθυμνο, όπου για πρώτη φορά σαν ιδέα διατυπώθηκε από τον σπουδαίο επιστήμονα τον Γιάννη τον Μυλωνάκη.
Οι επιστημονικές προδιαγραφές
Σύμφωνα με τις διεθνείς τεχνικές προδιαγραφές για να αποφασιστεί η κατασκευή ενός φράγματος για άρδευση ή και ύδρευση, θα πρέπει να πληρούνται απαραίτητα ορισμένες θεμελειώδεις συνθήκες όπως οι παρακάτω.
α. Να υπάρχει το κατάλληλο αδιαπέρατο (από το νερό) πέτρωμα για τη λεκάνη κατάκλυσης.
β. Να υπάρχει το κατάλληλο στένωμα στην μισγάγγια ( βαθιά ρεματιά) για το ‘’χτίσιμο’’ της ’’στέψης’’ του φράγματος όπως ονομάζεται γ. Η προτεινόμενη θέση του φράγματος, να βρίσκεται σε ένα ικανοποιητικό υψόμετρο ώστε να εξασφαλίζεται η δυνατότητα άρδευσης με φυσική ροή των εκτάσεων που πρόκειται να αρδευτούν.
δ. Να υπάρχει μια επαρκής σε έκταση λεκάνη απορροής από όπου θα συγκεντρώνονται τα νερά που θα αποταμιεύονται στο ταμιευτήρα.
ε. Να εξασφαλίζεται ικανή ποσότητα νερού για την πλήρωση του ταμιευτήρα το οποίο θα ανανεώνεται κάθε χρόνο. Αυτό προκύπτει από τον συνδυασμό της ικανοποιητικής έκτασης της λεκάνης απορροής σε συνδυασμό με το μέσο ετήσιο ύψος βροχοπτώσεων, σε βάθος τουλάχιστον 10ετίας.
στ. Να υπάρχουν κατάντι του φράγματος οι απαραίτητες και κατάλληλες εκτάσεις για άρδευση.
Από μια αρχική εκτίμησή μας , όλες οι παραπάνω προδιαγραφές πληρούνται για την περιοχή που εξετάζουμε.
Η προσομοίωση στις Αλώνες και η προνομιακή θέση Εξετάζοντας τις τεχνικές λεπτομέρειες για το προτεινόμενο φράγμα, μπορούμε να δούμε τα παρακάτω, αντίστοιχα με τις αναφερόμενες θεμελειώδεις συνθήκες, α,β,γ,δ,ε και στ :
α. Ολόκληρη η προτεινόμενη λεκάνη κατάκλυσης, καλύπτεται από τον γεωλογικό σχηματισμό των φυλλιτών – χαλαζιτών της Κρήτης ο οποίος χαρακτηρίζεται ως απόλυτα αδιαπέρατος από το νερό.
β. Στην μισγάγγεια που σχηματίζεται ανατολικότερα και κατάντι του οικισμού των Αλωνών υπάρχει η κατάλληλη θέση για τη δημιουργία του φράγματος και το ‘’χτίσιμο’’ της ‘’στέψης’’.
γ. Η θέση της ‘’στέψης του φράγματος’’ προσδιορίζεται περίπου στο υψόμετρο των 420 μέτρων , που κρίνεται πολύ ικανοποιητικό .
δ. Η λεκάνη απορροής η οποία προσδιορίζεται νότια, νοτιοδυτικά και νοτιοανατολικά του οικισμού των Αλωνών, κρίνεται επίσης ικανοποιητικής έκτασης, εκτιμούμενη στα 7 τουλάχιστον τετραγωνικά χιλιόμετρα.
ε. Από μετρήσεις του ΙΓΜΕ στον βροχομετρικό σταθμό που είχε εγκατασταθεί στον κοντινό οικισμό των Μυριοκεφάλων, προκύπτει μέσο ετήσιο ύψος βροχοπτώσεων για την περίοδο 1986-1996, 1.720 χιλιοστά βροχής. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ακόμη και το ότι ο ορεινός όγκος του Κρυονερίτη του οποίου ολόκληρη η βορεινή του πλευρά συμπεριλαμβάνεται στην λεκάνη απορροής έχει υψόμετρο 1321 μέτρα. Επιπλέον ο Κρυονερίτης σχεδόν κάθε χρόνο καλύπτεται και από χιόνια τα οποία βεβαίως συμβάλλουν στη συγκέντρωση ικανών ποσοτήτων νερού κατά το λιώσιμό τους. Δυστυχώς όμως για τις ποσότητες της ετήσιας χιονόπτωσης δεν υπάρχουν στοιχεία, αφού ουδέποτε υπήρξε εγκατάσταση χιονογράφου. Το πιό σημαντικό όμως για την ακριβέστερη εκτίμηση των ποσοτήτων νερού που θα μπορεί να συγκεντρώνει το φράγμα κατ΄έτος, είναι να υπάρξουν μετρήσεις της απορροής του ρέματος σε κατάλληλη θέση, νότια και ανατολικά του οικισμού του Βελονάδου .
στ. Στις κατάντι περιοχές του φράγματος υπάρχουν χιλιάδες στρέμματα από καλλιεργήσιμες εκτάσεις κυρίως από ελαιώνες και κτηνοτροφικά φυτά, οι οποίες όμως μέχρις και σήμερα είναι ξηρικές, λόγω του ότι δεν υπάρχουν καθόλου ποσότητες νερού για να αρδευτούν .
Οι τεχνικές λεπτομέρειες
Προχωρώντας στις τεχνικές λεπτομέρειες με μια πρώτη εκτίμηση, θα μπορέσουμε να παραθέσουμε τα παρακάτω.
α. Η πρώτη ενέργεια για να ληφθεί μια απόφαση κατασκευής ενός φράγματος εφόσον πληρούνται οι παραπάνω προδιαγραφές, είναι να υπολογισθεί με όση το δυνατόν ακριβέστερη προσέγγιση η ποσότητα νερού που θα μπορεί να συγκεντώνεται ετησίως. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο, απαιτούνται να υπάρξουν μετρήσεις της απορροής του ποταμού με βάθος χρόνου τουλάχιστον 4-5 ετών.
β. Η χωρητικότητα του ταμιευτήρα θα εξαρτηθεί από τις δυνητικές ποσότητες νερού που θα μπορούν να συγκεντρώνονται. Κατά την εκτίμησή μας αυτή λάβαμε υπ΄όψιν μας το μέσο ύψος των ετήσιων βροχοπτώσεων στην περιοχή, την έκταση της λεκάνης απορροής, καθώς και τα ποσοστά επι τοις εκατόν ( % ) της κατείσδυσης και της απορροής για το σύνολο των πετρωμάτων της λεκάνης απορροής, όσο και την εξατμισοδιαπνοή που εξαρτάται από τα κλιματολογικά χαρακτηριστικά της κάθε περιοχής. Στην αρχική μας λοιπόν εκτίμηση , υπολογίζουμε ότι ο ταμιευτήρας θα μπορεί να συγκεντρώνει ετησίως κατά μέσο όρο, 4,7 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού. Όμως οι ποσότητες αυτές θα πρέπει να επιβεβαιωθούν και από τις μετρήσεις της απορροής του ποταμού. Στις μετρήσεις αυτές θα πρέπει να υπάρχει δυνατότητα να πραγματοποιούνται και οι μετρήσεις των τυχόν πλημμυρικών παροχών σε καταστάσεις κατακλυσμιαίων βροχών, οι οποίες εκτιμούμε ότι παρουσιάζονται στη περιοχή με σχετική υψηλή συχνότητα. γ. Από τις δυνητικές αυτές ποσότητες νερού που θα μπορούν να συγκεντρώνονται, θα αποφασιστεί και το ακριβές σημείο της’’ στέψης’’ του ταμιευτήρα , το ύψος του φράγματος, όσο και το μήκος της ‘’στέψης’’.
δ. Οι εκτάσεις που θα μπορούν να αρδευτούν με τις ποσότητες αυτές του νερού, υπολογίζονται σε τουλάχιστον 16.000 στρέμματα.
Που θα οδηγηθεί το νερό και οι δυνητικά αρδεύσιμες εκτάσεις
Με το νερό του φράγματος, κατ΄αρχήν θα πρέπει να αρδευτούν οι περιοχές των κοντινότερων οικισμών, δηλαδή των Αλώνων, του Βιλανδρέδου και του Βελονάδου. Στη συνέχεια το νερό θα πρέπει να οδηγηθεί στις κατάντι περιοχές με μια διπλή όδευση. Η πρώτη θα ακολουθήσει την ανατολική κατεύθυνση, και θα αφορά τις κτηματικές περιφέρειες των Δημοτικών Διαμερισμάτων, Μούντρους, Σαϊτούρων, Ρουστίκων, Ζουριδίου, Αγίου Κωνσταντίνου έως και την παλαιά εθνική οδό. Ο δεύτερος κλάδος θα ακολουθήσει την δυτική κατεύθυνση και θα αφορά τις κτηματικές περιφέρειες των Δημοτικών Διαμερισμάτων, Μυριοκεφάλων, Αργυρούπολης, Κάτω Πόρου, Αρχοντικής, Επισκοπής, Κούφης και Καρωτής. Σε όλες αυτές τις περιοχές η άρδευση θα γίνεται με φυσική ροή, και αυτό προστίθεται στα πλεονεκτήματα της πρότασης.
Η αναγκαιότητα και ο οδικός χάρτης για τον προγραμματισμό του έργου Το έργο αυτό κρίνεται ως ιδιαίτερα αναπτυξιακό σε μια ευρεία περιοχή που υστερεί σε προοπτικές ανάπτυξης μιας και δεν συμεριλαμβάνεται στις τουριστικές περιοχές του νομού Ρεθύμνης εκτός της Επισκοπής. Επί πλέον, η χρήση του έργου θα επιφέρει πολύ μεγάλη αναβάθμιση στις καλλιέργειες των ελαιώνων που κυριαρχούν στις εν λόγω περιοχές. Ακόμη θα αποτελέσει και το κίνητρο για να πολλαπλασιαστούν και δυναμικές καλλιέργειες όπως είναι του ακτινίδιου και του αβοκάντο που κρίνονται ως ιδιαίτερα επιλέξιμες για πολλές τοποθεσίες των περιοχών αυτών. Ήδη υπάρχουν πολλές φυτείες αβοκάντο με μεγάλη επιτυχία. Αυτό βέβαια που έχει ιδιαίτερη σημασία, είναι να πιστέψουν τόσο οι ίδιοι κάτοικοι της περιοχής όσο και οι τοπικοί Αυτοδιοικητικοί παράγοντες στο έργο και ακόμη να φροντίσουν στο να αποκτήσει μια δυναμική δημοσιότητας. Η δυναμική αυτή θα προτρέψει και την πολιτεία να το συμπεριλάβει στον προγραμματισμό της. Η πρώτη ενέργεια που θα πρέπει να αποφασιστεί, είναι να εκπονηθεί μια προκαταρκτική μελέτη που να αποδεικνύει την δυνατότητα κατασκευής του φράγματος, και η οποία θα μπορεί να προβλέπει το όφελος που θα προκύψει για την τοπική οικονομία. Αυτή η μελέτη εκπονούμενη από έγκυρους μελετητές θα αποτελέσει και το ισχυρό εργαλείο για να πεισθεί η πολιτεία για την χρηματοδότηση της κατασκευής του. Σίγουρα θα υπάρξει η δυνατότητα το έργο να ενταχθεί σε κάποιο Ευρωπαϊκό πρόγραμμα χρηματοδότησης, καθότι ένας τέτοιος σχεδιασμός είναι ιδιαίτερα επιλέξιμος καθότι αξιοποιεί τους τοπικούς φυσικούς πόρους. Ακόμη τόσο η κατασκευή του όσο και η εσαεί λειτουργία του δεν προκαλεί βλάβη στο φυσικό περιβάλλον αλλά αντίθετα προάγει το περιβάλλον παρέχοντας τη δυνατότητα άρδευσης εκατομμυρίων φυτών. Ένας επίσης ενισχυτικός παράγοντας για την επιλεξιμότητα της χρηματοδότησής του είναι και το ότι δεν απαιτείται ενέργεια για τη λειτουργία του, αφού η χρήση του νερού θα είναι με φυσική ροή! Ευελπιστούμε ότι η πρότασή μας αυτή, εφόσον βέβαια αποδειχτεί η δυνατότητα κατασκευής του έργου, να αποτελέσει τον κύριο πυλώνα στήριξης της οικονομίας ολόκληρης της περιοχής του Δυτικού Ρεθύμνου.
Ο Γιώργος Ουρανός είναι υδρογεωλόγος
