Αφιέρωμα
“Η μνήμη, όπου και αν την αγγίξεις πονεί” Γιώργος Σεφέρης
Αφιέρωμα στα πενήντα επτά χρόνια απο την Ίδρυση του Ρήγα Φεραίου και στα
1000 χρόνια φυλακής στη Δικτατορία
Απο τον Μιχάλη Σαμπατακάκη*
Επιμέλεια Δέσποινα Μακρινού
Μιά επέτειος μνήμης, που οφείλουμε να τιμούμε.
Γιατί “η σιωπή μας” δεν “πρέπει να είναι ο δισταγμός για τη ζωή και το θάνατο” (Μανώλης Αναγνωστάκης )
Δεκέμβρης 1967
Στον πρώτο χρόνο της δικτατορίας, το Δεκέμβρη του 1967, ιδρύεται ο Ρήγας Φεραίος. Στην Αθήνα και την Θεσσαλονίκη κυκλοφορεί η ιδρυτική του διακήρυξη.
«…Οκτώ μήνες το μαύρο πέπλο του φασισμού σκεπάζει τον ουρανό της πατρίδας μας …Δολοφόνησαν και δολοφονούν …βασάνιζαν και βασανίζουν … Απαγορεύεται να μιλάμε ελεύθερα. Απαγορεύεται να σκεφτόμαστε ελευθέρα. Απαγορεύεται να τραγουδάμε ελεύθερα…Ο ΡΗΓΑΣ ΦΕΡΑΙΟΣ σας καλεί να ακολουθήσετε τη φωνή του χρέους και της τιμής, τη φωνή της συνείδησης…».
Τα πρώτα χρόνια δράσης του, πριν την ανάπτυξη μαζικού φοιτητικού κινήματος, ο Ρήγας με τον «Θούριο», την εφημερίδα που εκδίδετο ασταμάτητα, με προκηρύξεις, μαγνητόφωνα και αφίσες, με πανό που ξεδιπλώνονταν στις αίθουσες, με συνθήματα στους τοίχους, με συζητήσεις με τους φοιτητές και κυρίως με την επίδραση που είχαν στους νέους και τον λαό τα 1000 χρόνια καταδίκης σε φυλακή των μελών του, κράτησε με ηρωισμό και αυτοθυσία αναμμένη τη φλόγα της αντίστασης.
Η ταφή ζωντανού σε λάκο – Η πρώτη δίκη του Ρήγα
Απολογία του Νίκου Κιάου στο στρατοδικείο (‘68):
«Είμαι μέλος του Ρήγα Φεραίου …Εβασανίσθην εις την Γενική Ασφάλεια Αθηνών και εις τον Διόνυσο. Από την συνεχή φάλαγγα και το ξύλο εις τα γεννητικά όργανα και εις παν μέρος του σώματος με βούρδουλα, μέχρι τα ηλεκτρικά καλώδια, το κάψιμο των χεριών με τσιγάρα, τας σταγόνας εις το μέτωπον, την εικονικήν εκτέλεσιν, την ταφήν εις τάφρον – λάκκον θεοσκότεινον … Δεν μετανοώ δια τας αντιδικτατορικάς μου πράξεις. Πιστεύω εις την πάλη του λαού. Ο λαός θα συντρίψει τους τύραννους του».
Σ’ αυτή τη δίκη του Ρήγα Φεραίου στην Αθήνα το Νοέμβριο του ’68, δικάστηκαν οι:
Θανάσης Αθανασίου – 21 χρόνια, Νίκος Κιάος – 21 χρόνια, Παύλος Κλαυδιανός – 21 χρόνια, Νίκος Γιανναδάκης – 21 χρόνια, Κώστας Καρυωτάκης – 16 χρόνια, Κωστής Γιούργος – 16 χρόνια, Ανδρέας Σαββάκης – 14 χρόνια, Αντώνης Μαργαρίτης – 14 χρόνια, Γιωργός Μποτζάκης – 10 χρόνια, Αριστείδης Θεοδωρίδης – 10 χρόνια, Νικηφόρος Σταματάκης – 5 χρόνια, Φρίντα Λιάππα – 6 χρόνια με αναστολή, Νίκος Μαργαρίτης – 5 χρόνια με αναστολή, Βασίλης Σβαννάς – 3 χρόνια με αναστολή
Για τη δίκη αυτή κυκλοφόρησαν βιβλία στο εξωτερικό.
Απολογία του Θανάση Αθανασίου στην ίδια δίκη :
«Κατηγορούμαι για συμμετοχή στην οργάνωση Ρήγας Φεραίος. Δηλώνω ότι η αντίθεση μου στη δικτατορία υπήρξε η βάση των πράξεων μου… Δηλώνω μεγαλόφωνα ότι είμαι κομμουνιστής… Αυτό που εσείς αποκαλείτε ‘’επανάσταση της 21ης Απριλίου 1967’’ ήταν ένα πραξικόπημα»
Του Νίκου Γιανναδάκη : «Μ’ έβαλαν να ξαπλώσω σ’ ένα κρεβάτι, όπου μ’ έδεσαν, μου έβαλαν ένα φίμωτρο στο στόμα. Μερικοί από τους συντρόφους μου είχαν φιμωθεί με ένα παπούτσι. Τότε άρχισαν να με χτυπούν. Υπέφερα το μαρτύριο της φάλαγγας».
Την ίδια περίοδο, Οκτώβριος του ‘68, καταδικάζονται οι φοιτητές του ΠΑΜ-ΡΦ:
Άρης Αλεξάκης – 5 χρόνια, Πόλυ Σαβινίδου – 4 χρόνια, Σελήνη Σαβινίδου – 4 χρόνια
Πρόταση εισαγγελέα για δύο καταδίκες σε θάνατο – Νέα Δίκη του Ρήγα
Απολογία της Πόπης Τζεμπελίκου (’69): «Κατάγομαι από μια φτωχή αγροτική οικογένεια. Ήρθα στην Αθήνα να σπουδάσω με πολλές δυσκολίες και στερήσεις… Από την πρώτη στιγμή της δικτατορίας εναντιώθηκα στο στρατιωτικό καθεστώς και αγωνίστηκα για την ανατροπή του μέσα από τις γραμμές του Ρ.Φ. … Αγωνιζόμαστε σαν φοιτητές για την Ελευθερία και την Δημοκρατία, που την κατέλυσε το στρατιωτικό πραξικόπημα. Είμαστε περήφανοι γι’ αυτόν τον τόσο δύσκολο αγώνα μας. Θέλει αρετήν και τόλμην η ελευθερία κ.κ. στρατοδίκαι».
Πρόταση του εισαγγελέα για θάνατο. Καταδίκη 15 χρόνια φυλακή.
Σ΄ αυτή τη δίκη του Ρ.Φ. στην Αθήνα το Γενάρη του ‘69 δικάστηκαν οι: Μίμης Δαρειώτης, Πόπη Τζεμπελίκου, Τίτος Μυλωνόπουλος
Ο εισαγγελέας πρότεινε θάνατο για το Μ.Δαρειώτη και την Π.Τζεμπελίκου. Καταδικάστηκαν με 15 περίπου χρόνια φυλακής ο καθένας.
Πρόταση του εισαγγελέα για 4 καταδίκες σε θάνατο – Στις ίδιες μέρες και άλλη δίκη του Ρήγα.
Μαρτυρία του Μίμη Δαρειώτη (‘69): «Συλλαμβάνομαι στις 16 Απριλίου του 1968. Οδηγούμαι στη Γενική Ασφάλεια (Μπουμπουλίνας) όπου και παραμένω εν απομονώσει ως τις 21-8-68. Σ’ αυτό το διάστημα βασανίστηκα επανειλημμένα με φάλαγγα (χτυπήματα επί ώρες με σιδηροσωλήνα και χοντρά ξύλα στα γυμνά πέλματα ή φορώντας παπούτσια). Υπάρχουν ακόμα οι ουλές και τα σπασμένα δάχτυλα. Με έσερναν στο πάτωμα από τα μαλλιά. Μου ξερίζωναν τα μαλλιά, χτυπήματα με γκλόπς. Γροθιές και κλοτσιές από ομάδα 7-8. Μου χτυπούσαν το κεφάλι στον τοίχο και στην γωνία μιας μεταλλικής ντουλάπας. Μου εξάρθρωναν τα χέρια, μου έδεναν με χειροπέδες τα χέρια πίσω και με άφηναν στο κελί για ημέρες. Με απειλούσαν με πιστόλια».
Νέα πρόταση του εισαγγελέα για θάνατο, όπως και για άλλους 3 ακόμη.
Καταδίκη σε 16 χρόνια φυλακή.
Σ’ αυτή τη δίκη του ΡΦ και του ΠΑΜ στην Αθήνα – και αυτή το Γενάρη του ’69, τις επόμενες ημέρες – ο εισαγγελέας πρότεινε θάνατο για τους:
Μίμη Δαρειώτη (για 2η φορά), Σωτήρη Αναστασιάδη, Χρίστο Ρεκλείτη, Γιάννη Πετρόπουλο
Η Μαρία Καλλέργη καταδικάστηκε με 16 χρόνια φυλακή
Ο Νίκος Άρμάος με 5 χρόνια φυλακή.
Δικάστηκαν μαζί τους οι: Κώστας Μανταίος, Μπούλη Θεοφυλακτοπούλου,
Μάγδα Πίτακα, για τους οποίους ο εισαγγελέας είχε ζητήσει 15 χρόνια φυλακή.
Μαρτυρία του Σωτήρη Αναστασιάδη (‘69) «Πιάστηκα το βράδυ της 16-4-68. Βασανίστηκα στην Μπουμπουλίνας. Χρησιμοποίησαν την φάλαγγα, γροθιές πίσω από τ’ αυτιά, βγάλσιμο μαλλιών, χτυπήματα στα γεννητικά όργανα, απομόνωση επί 128 ημέρες σε κελί διαστάσεων 1.90 x 1,10».
Βασανιστήρια με ηλεκτρικό ρεύμα – Νέα δίκη του Ρήγα
Καταγγελία του παράνομου Κ.Σ. της ΕΦΕΕ με τίτλο «Σώστε τους μάρτυρες φοιτητές Λευτέρη Τσίλογλου, Πόπη Τζεμπελίκου, Μαργαρίτα Γιαραλή» (‘69):
«Μετά τους 16 αγωνιστές φοιτητές μέλη του Ρήγα Φεραίου που πέρασαν απ΄ την κόλαση των βασανιστηρίων της Χούντας… ένα καινούργιο αποτρόπαιο έγκλημα… συντελείται αυτές τις μέρες… Τα βασανιστήρια στα οποία υποβάλλονται οι δύο φοιτήτριες στα υπόγεια της Ασφάλειας είναι ασύλληπτα. Ο Λευτέρης Τσίλογλου βασανίζεται βδομάδες τώρα στην κόλαση του Διονύσου, άλλοτε με ηλεκτρικό ρεύμα, άλλοτε με φάλαγγες, άλλοτε με κρέμασμα στα δέντρα…»
Η δίκη αυτή του Ρ.Φ. γίνεται στη Λάρισα το Μάιο του ’69 και καταδικάζονται οι Λευτέρης Τσίλογλου -15 χρόνια, Μαργαρίτα Γιαράλη -10 χρόνια, Πόπη Τζεμπελίκου-10 χρόνια
Μαζί τους δικάζεται και ο Γιάννης Μπανιάς, που μετά πηγαίνει εξορία.
Πρόταση για θάνατο και καταδίκες σε ισόβια – Η δίκη των 39 στη Θεσ/νίκη
Μαρτυρία του Μιχάλη Σπυριδάκη (‘69): «Δούλεψα για τη συγκρότηση του Ρήγα. Πιάστηκα στις 3-4-68. Οδηγήθηκα στο στρατόπεδο ΣΕΔΕΣ αμέσως, όπου υποβλήθηκα επί πολλές ώρες σε πολλά μαρτύρια επανειλημμένα. Όπως φάλαγγα, μαστίγωμα, κάψιμο με φωτιά, κάψιμο με τσιγάρο, γρονθοκόπημα, λακτίσματα, περίλουση με ψυχρό νερό. Ύστερα από επανειλημμένες λιποθυμίες αφού εξαντλήθηκα περιέπεσα σε κωματώδη κατάσταση και κατόπιν με πετάξανε στο πόρτ-παγκάζ ενός αυτοκινήτου και με μεταφέρανε στην «Εθνική» Ασφάλεια… Συνέχισαν την επιχείρηση στην Ασφάλεια κρατώντας με συνεχώς άυπνο μερόνυχτα ερεθίζοντας με, γρονθοκοπώντας και λακτίζοντάς με περιοδικά. Κατόπιν με μεταφέρανε στο Γ’ σώμα στρατού, όπου με υποβάλλανε στο μαρτύριο του ηλεκτροσόκ, με ξαναμαστίγωσαν στο κεφάλι και στο πρόσωπο μέχρι αίματος, μου ξερίζωσαν τα μαλλιά με τινάγματα της κεφαλής, με κρατούσαν συνεχώς δεμένο πισθάγκωνα σε μια καρέκλα έχοντας μου μέρα-νύχτα στο πρόσωπο ένα προβολέα. Με κρατούσαν συνεχώς άυπνο, με υπόβαλλαν στο μαρτύριο της δίψας και επί 8 μέρες μου στέρησαν παντελώς την τροφή…». -16,5 χρόνια φυλακή.
Σ’ αυτή τη δίκη του ΡΦ και του ΠΑΜ στη Θεσσαλονίκη (Δίκη των 39) το Μάιο του ’69, ο εισαγγελέας πρότεινε θάνατο για τον Αργύρη Μπάρα. Καταδικάστηκαν σε ισόβια οι: Αργύρης Μπάρας, Αλέξης Παπαλεξίου, Σωκράτης Στεφανίδης
Σε 20 χρόνια περίπου οι: Μιχάλης Σπυριδάκης, Θόδωρος Καζέλης, Γιάννης Γρηγοριάδης, Λεωνίδας Χατζηπροδρομίδης
Σε 10 χρόνια περίπου οι: Πολύδωρος Βοϊτσίδης, Σωτήρης Τσιακμάκης, Δημήτρης Παπαλεξίου
Σε 8 χρόνια περίπου οι: Κώστας Τόμτσης, Ισμήνη Τσούτσια, Γιάννης Γκιρκούδης, Γιώργος Αναστασίου, Μπάμπης Ζιώγας
Σε 5-6 χρόνια περίπου οι: Γιάννης Πίτυρης, Περικλής Τερζής, Λάκης Προγκίδης, Θωμάς Βασιλειάδης, Βλαδιμηρος Γραμματικόπουλος
Και με αναστολή οι: Γιώργος Μπιβολάρης, Γαρ. Δελιγκάς, Γιώργος Δρανδάκης
Το στιλιάρι της φάλαγγας έσπασε – Νέες δίκες του Ρήγα
Καταγγελία του Γιάννη Καούνη στο Διεθνή Ερυθρό Σταυρό το 1969:
«Με συνέλαβαν επειδή είμαι κομμουνιστής και μέλος του Ρήγα. Στην ανάκριση με βασάνισαν και με κακομεταχειρίστηκαν με διάφορους τρόπους. Το ίδιο έγινε και γι΄άλλους δύο που συνέλαβαν στην ίδια υπόθεση και συγκεκριμένα τον Μπάμπη Γεωργούλα και την Μαρία Αγγελάκη… Με κτύπησαν γροθιές στο κεφάλι τόσο δυνατά, ώστε να χάσω προσωρινά την αίσθηση της όρασης …Με υπέβαλαν στο βασανιστήριο της φάλαγγας…….. Με γρονθοκοπούσε, με έφτυνε στο πρόσωπο και πατούσε την κοιλιά μου … Μου κρατούσε τα μάτια ανοιχτά για να δείχνει πως δεν έχω λιποθυμήσει. Το στιλιάρι της φάλαγγας έσπασε. Φάλαγγα πέρασε και ο Μπάμπης Γεωργούλης, ενώ η Μαρία Αγγελάκη, μαζί με πολλά άλλα πέρασε και φάλαγγα των δακτύλων των χεριών».
Αυτή η δίκη του Ρήγα Φεραίου γίνεται στην Αθήνα τον Ιούλιο του ΄70 και καταδικάστηκαν οι: Γιάννης Καούνης 12 χρόνια, Μπάμπης Κοβάνης 5 χρόνια,
Μπάμπης Γεωργούλας 4 χρόνια, Μαρία Αγγελάκη 4 χρόνια.
Από το ίδιο δικαστήριο τις ίδιες ημέρες καταδικάστηκε σε 20 χρόνια ο Μπάμπης Θεοδωρίδης, υπεύθυνος στο ΚΚΕ Εσωτερικού, για τις αντιδικτατορικές οργανώσεις νεολαίας στις οποίες περιλαμβανόταν και ο Ρήγας Φεραίος.
Μαζί του καταδικάστηκαν οι: Νίκος Γεωργακόπουλος, Δημήτρης Μαστροδήμος,
Μιχάλης Πανταχός, Νίκος Πανώριος
Νέα δίκη και διάλογος με τον Πρόεδρο του Στρατοδικείου: Δεν σας φοβάμαι! Εσείς με φοβάστε!
Ο γνωστός διάλογος του Προέδρου του Έκτακτου Στρατοδικείου Αθηνών με τη Μαργαρίτα Γιαραλή και την Πόπη Τζεμπελίκου στη δίκη του Ρήγα Φεραίου, στις 3 Νοεμβρίου 1969:
Γιαραλή: Είναι η τρίτη φορά που έρχομαι εις το στρατοδικείο και είμαι υπερήφανη που ανήκω στις προοδευτικές ….
Πρόεδρος: Αφήστε τα αυτά.
Γιαραλή: Παρακαλώ αφήστε με να απολογηθώ.
Πρόεδρος: Για την οργάνωση να μας πείτε.
Γιαραλή: Μάλιστα. Για το Ρήγα. Οι σκοποί της οργάνωσης βγαίνουν…
Πρόεδρος: Αφήστε τους σκοπούς.
Γιαραλή: Θέλω να απολογηθώ παρακαλώ.
Πρόεδρος: Καθίστε κάτω. Παρανομούσατε.
Γιαραλή: Όταν καταπατούνταν τα ανθρώπινα δικαιώματα….
Πρόεδρος: Κάτσε κάτω.
Γιαραλή: Μα να απολογηθώ.
Πρόεδρος: Τι κάνατε να μας πεις.
Γιαραλή: Αυτό θα σας πω. Από της εγκαθιδρύσεως της δικτατορίας στην Ελλάδα…..
Πρόεδρος: Κάτσε κάτω.
Βασιλικός Επίτροπος: Θέλετε να μας κάνετε πλύσιν εγκεφάλου;
Πρόεδρος: Πέρασες στιγμή χωρίς παράνομη δράση, χωρίς να μοιράζεις προκηρύξεις;
Γιαραλή: Ούτε στιγμή. Θεωρώ χρέος μου……
Πρόεδρος: Κάτσε κάτω.
Γιαραλή: Δεν μου επιτρέπετε να καταγγείλω τα βασανιστήρια που στην ασφάλεια….
Πρόεδρος: Θα σε αποβάλω της αιθούσης.
Βασιλικός Επίτροπος: Θέλετε να μεταβάλλεται την αίθουσα σε γιάφκα.
Τζεμπελίκου: Τρίτη φορά έρχομαι εδώ για την αντιδικτατορική μου δράση.
Πρόεδρος: Κάτσε κάτω.
Τζεμπελίκου: Για τρίτη φορά δεν θα με αφήσετε να απολογηθώ.
Πρόεδρος: Κάτσε κάτω.
Τζεμπελίκου: Καταγγέλλω τα βασανιστήρια. Με φέρνουν μετά ένα χρόνο στο δικαστήριο για να μην φανούν τα σημάδια.
Πρόεδρος: Κάτσε κάτω.
Τζεμπελίκου: Να γραφτεί στα πρακτικά ότι δεν με αφήσατε να απολογηθώ. Καταγγέλλω…
Πρόεδρος: Κάτσε κάτω.
Τζεμπελίκου: Δεν σας φοβάμαι! Εσείς με φοβάστε, ακόμα και τώρα που κάθομαι στο εδώλιο της κατηγορούμενης.
Σ΄αυτή τη δίκη του Ρήγα Φεραίου στην Αθήνα το Νοέμβριο του ‘69, η Πόπη Τζεμπελίκου καταδικάζεται σε 17 χρόνια, που μαζί με τις δύο προηγούμενες καταδίκες γίνονται πάνω από 40 και κατά συγχώνευση 25 χρόνια.
Η Μαργαρίτα Γιαραλή καταδικάζεται σε 15 χρόνια, που μαζί με τη προηγούμενη καταδίκη της γίνονται 25 και κατά συγχώνευση 17.
Ο Νικόλας Βουλέλης καταδικάζεται σε 8 χρόνια.
Η δίκη του Ρήγα Φεραίου παίρνει μεγάλη δημοσιότητητα
Το 1971 μετά από ισχυρές διεθνείς πιέσεις οι δίκες με βάση τον εμφυλιακό νόμο 509 δικάζονται όχι στα έκτακτα στρατοδικεία αλλά στα εφετεία. Οι ανακρίσεις βέβαια είναι το ίδιο σκληρές. Οι ποινές, όμως, γίνονται πια αρκετά μικρότερες.
Τον Αύγουστο του ‘71 στο Εφετείο στην Αθήνα γίνεται η νέα δίκη του Ρ.Φ., που πήρε μεγάλη δημοσιότητα και προκάλεσε ισχυρές εντυπώσεις.
Καταδικάζονται οι: Κώστας Κωσταράκος – 3 χρόνια, Φώτης Προβατάς – 2 χρόνια
Γιώργος Σπηλιώτης – 2 χρόνια,
Μαζί τους δικάστηκαν οι Γιάννης Ρέγκας, Δημήτρης Μαρκάκης, Λυκούργος Φλέσσας, Χρίστος Ηλιόπουλος, Ανδρέας Χριστόπουλος, Γιάννης Μπαλάφας, Ελένη Γεωργίκου, Δήμητρα Γεωργίκου, Νίκη Νιανιάρα, Μίλτος Λειβαδίτης
Το μαζικό κίνημα, ο Ρήγας και οι πρώτες συλλήψεις
Με το τέλος του ’71 μπαίνουμε σε μια διαφορετική περίοδο του αντιδικτατορικού κινήματος. Αυτή του μαζικού φοιτητικού κινήματος και της εξέγερσης του Πολυτεχνείου.
Δεν επιθυμώ να αναφερθώ σε μαρτυρίες (και προσωπικές) με λεπτομέρειες των ανακρίσεων και βασανιστηρίων της δικής μου «γενιάς» του Ρήγα. Άλλωστε είναι σχετικά γνωστές από τα αφιερώματα στο Πολυτεχνείο και αφορούν και τα μέλη του Ρήγα και τα μέλη των άλλων οργανώσεων. (Η Ε.Σ.Α. ήταν σφαγείο).
Η Ασφάλεια αυτή την περίοδο τα έχει λίγο χαμένα. Έχει να αντιμετωπίσει χιλιάδες ανθρώπους. Προβαίνει σε εκατοντάδες ολιγοήμερες συλλήψεις για ξύλο προς εκφοβισμό, χωρίς κανένα αποτέλεσμα. Το φοιτητικό κίνημα της απαντάει με μεγάλες συγκεντρώσεις, διαδηλώσεις και καταλήψεις.
Έτσι, την άνοιξη του ΄72, μετά τις προσφυγές στα Πρωτοδικεία για την υποχρέωση διεξαγωγής εκλογών από τους φοιτητικούς συλλόγους, την πρώτη δημόσια συγκέντρωση και διαδήλωση στην επέτειο της 21ης Απριλίου στα Προπύλαια, τη διαδήλωση στο Μουσείο, την απόπειρα συγκέντρωσης στην πλατεία Κοτζιά την Πρωτομαγιά και τη συναυλία στο Σπόρτιγκ με την διαδήλωση που ακολούθησε στις 15 Μάη, καθώς και τις αντίστοιχες συγκεντρώσεις και πορείες στις άλλες πόλεις (Θεσσαλονίκη, Πάτρα, Γιάννενα), η Ασφάλεια κάνει πολλές εκατοντάδες συλλήψεις φοιτητών για λίγες μέρες. Βασανίζει και απειλεί χωρίς αποτέλεσμα. Τρεις φοιτητές, οι Ρηγίτες Νίκητας Λιοναράκης, Μιχάλης Σαμπατακάκης και η αναρχική Αγγέλα Φωτεινού, καθώς και ο Πρόεδρος της ΕΚΙΝ Παναγιώτης Κανελλάκης μετά από δίμηνη ανάκριση παραπέμπονται σε δίκη και πάνε στον Κορυδαλλό ως πρωτεργάτες.
Τα ίδια και το φθινόπωρο του ΄72. Είναι η περίοδος των γενικών συνελεύσεων στις σχολές για εκλογές, της εκλογής επιτροπών, των διαδηλώσεων και των εκλογών στους φοιτητικούς συλλόγους με όργιο νοθείας από την χούντα. Και πάλι πολλές ολιγοήμερες συλλήψεις με ξύλο. Στη Θεσσαλονίκη τέσσερις Ρηγίτες κρατούνται για ένα μήνα: Πάνος Ερμείδης, Χρυσάφης Ιορδάνογλου, Χρίστος Ζαφείρης και Πέτρος Οικονόμου.
Οι στρατεύσεις και η κατάληψη της Νομικής
Στους πρώτους μήνες του ’73 έχουμε διαδηλώσεις, αποχή στις σχολές και κυρίως τις στρατεύσεις φοιτητών, τις μεγάλες συγκεντρώσεις που ακολουθούν και μαζικές ολιγοήμερες συλλήψεις με ξύλο. Η δίκη των 11, με τη φωτογραφία του Ρηγίτη Μάκη Μπαλαούρα με μαυρισμένα από το ξύλο μάτια σε εξώφυλλο γνωστού περιοδικού!
Το φοιτητικό κίνημα αυτής της περιόδου οργανώνεται γύρω από τη λειτουργία των Φοιτητικών Επιτροπών Αγώνα, με τη ιδιαίτερη συμβολή του Ρήγα σε αυτές. Οι ΦΕΑ αποτελούν τον κύριο στόχο των αναγκαστικών στρατεύσεων με βάση τον χουντικό νόμο 1347/73. Πολλά μέλη και φίλοι του Ρήγα στρατεύονται.
Μετά τις στρατεύσεις, οι φοιτητές απαντούν με την κατάληψη της Νομικής και την πολύ μεγάλη διαδήλωση που παραλύει το κέντρο της Αθήνας. Ιδιαίτερα σημαντικός ο ρόλος του Ρήγα. Η κατάληψη της Νομικής ήταν ένα πολιτικό γεγονός όλης της Αθήνας.
Στο Αναμορφωτήριο!
Την ίδια περίοδο γίνεται η σύλληψη και η παραπομπή οργάνωσης του Ρ.Φ. με νέους και νέες 18 χρονών: Πάκυ Κυριοπούλου, Σπύρος Παπασπύρου, Νικήτας Δεϊμέζης, Σπύρος Κιούσης, Ελένη Καλαφάτη, Τέλης Χατζηαργυρός, Παναγιώτης Καραγιώργης
Σπύρος Λιάγγης, Λιάνα Κυριοπούλου
Κάποιοι από αυτούς, λόγω ηλικίας, πάνε στο Αναμορφωτήριο!
Η «νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου»
Στις 8 Μαΐου του ’73 η Ασφάλεια σηκώνει τα χέρια στην αντιμετώπιση του φοιτητικού κινήματος και έρχεται η ώρα του ΕΑΤ-ΕΣΑ. Είναι η λεγόμενη «νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου» για το χτύπημα των οργανώσεων της νεολαίας.
Οι Ρηγίτες Μάκης Παρασκευόπουλος, Χρίστος Λάζος, Μιχάλης Σαμπατακάκης, Μίμης Κωσταράκος, Νικήτας Λιοναράκης, Γιάννης Βούλγαρης, Σταύρος Τσακιράκης
και η φίλη του Ρήγα Αγγέλα Τσατάλα ανακρίνονται στην ΕΣΑ για τον Ρήγα παραπάνω από 100 ημέρες και παραπέμπονται με τον εμφυλιακό νόμο 509. Με την αμνηστία στις 22 Αυγούστου αποστέλλονται στο στρατό.
Παρόμοιες συλλήψεις και ανακρίσεις γίνονται στη Θεσσαλονίκη και στην Πάτρα.
Η επέμβαση της ΕΣΑ στο αντιδικτατορικό φοιτητικό κίνημα δεν είχε, βέβαια, κανένα αποτέλεσμα. Με το άνοιγμα των σχολών, μεγάλες συγκεντρώσεις, το μνημόσυνο Παπανδρέου και οι συλλήψεις, διαδηλώσεις.
Η εξέγερση του Πολυτεχνείου
Έτσι φτάνουμε στην εξέγερση του Πολυτεχνείου. Δεν είναι του παρόντος η ανάλυση του, που άλλωστε έχει γίνει αρκετά και έγκυρα. Το φοιτητικό αντιδικτατορικό κίνημα, με την Εξέγερση του Πολυτεχνείου, αποτέλεσε τον κύριο πολιτικό αντίπαλο του δικτατορικού καθεστώτος. Στόχος της εξέγερσης η ανατροπή της δικτατορίας. Η εγκαθίδρυση Δημοκρατίας και Εθνικής Ανεξαρτησίας. Η χούντα μας αντιμετώπισε με τα τανκς.
Θα σημειώσω τη μεγάλη παρουσία Ρηγιτών στη Συντονιστική του Πολυτεχνείου:
Χρίστος Λάζος, Χρύσανθος Λαζαρίδης, Δημήτρης Χατζησωκράτης, Γιώργος Τσεμπελής, Στέλιος Παππάς, Γιώργος Παπαβασιλόπουλος, Γιάννης Καλογήρου, Γιάννης Αναστασάκος, Δημήτρης Ψαρράς
Χιλιάδες συλληφθέντες και παράνομοι μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου. Εκατοντάδες μέλη και φίλοι του Ρήγα.
Στην ΕΣΑ για μήνες μέλη του Ρήγα, μεταξύ των οποίων οι: Μάκης Μπαλαούρας,
Ανδρέας Νεφελούδης, Στέλιος Παππάς, Αντώνης Λιοναράκης
Οι Ανδρέας Νεφελούδης και Στέλιος Παππάς στη συνέχεια εξορίζονται.
Μαζικές συλλήψεις και στις άλλες πόλεις.
Ο Ρήγας , οι ΦΕΑ και το μαζικό κίνημα
Πέρα από τις συλλήψεις, τα βασανιστήρια και τις φυλακίσεις, η κύρια συμβολή του Ρήγα ήταν η αντίληψη για την ανάπτυξη και η ίδια η ανάπτυξη του μαζικού φοιτητικού κινήματος. Η αντίληψη υπάρχει από την πρώτη στιγμή της δημιουργίας του Ρήγα. Όταν οι συνθήκες το επιτρέπουν, γίνεται πραγματικότητα.
Ο Ρήγας συνέβαλε σημαντικά στη δημιουργία και λειτουργία της Ελληνο-ευρωπαϊκής Κίνησης Νέων (ΕΚΙΝ), του πρώτου συλλογικού μορφώματος με δημόσια δράση, που αντιπαρατίθεται ιδεολογικά με τη δικτατορία. Από το ’70 μέχρι το ’72, που τη διέλυσε η Χούντα, γίνεται κέντρο της φοιτητικής ζωής. Γίνονται εκδηλώσεις κάθε εβδομάδα με συμμετοχή εκατοντάδων, που σπάζουν το φράγμα της τρομοκρατίας. Τα στελέχη της ΕΚΙΝ υφίστανται αλλεπάλληλες ολιγοήμερες συλλήψεις. Ανάμεσά τους, τα μέλη του Ρήγα: Νίκος Αλιβιζάτος, Φώντας Γιαταγάνας
Νίκος Μεγγρέλης, Τέλης Σαμαντάς, Μάνος Σωτηριάδης, Μάκης Παρασκευόπουλος
Χρίστος Λάζος, Κλαίρη Μητσοτάκη, Νικήτας Λιοναράκης, Γιώργος Λάτσης, Κλειώ Κόντου, Ηλίας Τριανταφυλλόπουλος, Τάκης Παναγιωτόπουλος, Χρύσανθος Λαζαρίδης, Ιωάννα Καπίκη
Η κύρια συμβολή του Ρήγα είναι η συγκρότηση των Φοιτητικών Επιτροπών Αγώνα (ΦΕΑ).
Οι ΦΕΑ είναι ο ιστός της ανάπτυξης του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος.
Με την επιβολή της δικτατορίας το ’67, μέλη της νεολαίας Λαμπράκη και άλλων προδικτατορικών οργανώσεων συμμετέχουν στο Ρήγα και τις άλλες αντιδικτατορικές οργανώσεις και συμβάλλουν αποφασιστικά στη διαμόρφωση συνειδήσεων για αντίσταση και αγώνα για τη δημοκρατία.
Μια καινούργια γενιά φοιτητών από το ’67 και πέρα, χωρίς το στοιχείο της συμμετοχής σε πολιτικές οργανώσεις πριν τη δικτατορία (λόγω ηλικίας), ψάχνει τους τρόπους συλλογικών αναζητήσεων και δράσεων. Έτσι δημιουργούνται παρέες φοιτητών ανά σχολή που συμμετέχουν σε ομαδικές συζητήσεις.
Στα τέλη του ’71, οι παρέες αυτές των φοιτητών, με την αποφασιστική συμβολή του Ρήγα, μετατρέπονται σε οργανωμένες πλατειές συλλογικότητες ανά σχολή, τις ΦΕΑ.
Έχουν παράνομο οργανωτικό σχήμα (επιτροπή σχολής ή έτους), αλλά δημόσια μαζική δράση στη σχολή μπροστά σε όλους τους φοιτητές. Διεκδικούν αγωνιστικά τη «νομιμοποίηση» της δράσης τους, της δυνατότητας, δηλαδή, δημόσιας συγκέντρωσης και συζήτησης, ενώ προφυλάσσουν τον παράνομο οργανωτικό τους ιστό. Στις αρχές του ’72, συγκροτείται το Διασχολικό των ΦΕΑ, που συντονίζει όλες τις σχολές για όλη τη διάρκεια του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος. Η παρουσία του Ρήγα είναι καθοριστική. Στο Διασχολικό από τον Ρήγα συμμετείχαν:
Μάνος Σωτηριάδης, Μιχάλης Σαμπατακάκης, Κλειώ Κόντου, Αντώνης Σκουλούδης
Χρίστος Λάζος, Άλκης Κούρκουλας
Όλο αυτό το σχήμα αποδεικνύεται εκπληκτικά αποδοτικό.
Η συμβολή του Ρήγα στη δημιουργία, ανάπτυξη, ενωτικό χαρακτήρα και μαζική δράση των ΦΕΑ είναι αποφασιστική. Και οι ΦΕΑ είναι ο βασικός ιστός ανάπτυξης του αντιδικτατορικού φοιτητικού κινήματος.
Μάθαμε, σχεδον ανακαλύψαμε, να ταυτίζουμε την έννοια του Σοσιαλισμού με την έννοια της Δημοκρατίας.
Τα νεανικά μας χρόνια και η σχέση μας με την πολιτική και τον πολιτισμό τον καιρό της δικτατορίας και της μεταπολίτευσης, καθορίστηκαν βαθιά από την εμφάνιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη του ρεύματος της Ανανεωτικής Αριστεράς.
Ζώντας τότε αρκετοί από εμάς την πιο ακραία μορφή του καπιταλισμού και του ατλαντισμού, τη δικτατορία και αγωνιζόμενοι εναντίον της, μάθαμε ταυτόχρονα να αγωνιζόμαστε κατά του σταλινισμού και του δογματισμού. Οργανωθήκαμε στο ΡΗΓΑ ΦΕΡΑΙΟ. Αγαπάμε την πολιτική μας ιστορία.
Μάθαμε να διαβάζουμε Έλληνες ποιητές. Μάθαμε, σχεδόν ανακαλύψαμε, να ταυτίζουμε την έννοια του σοσιαλισμού με την έννοια της δημοκρατίας, να σεβόμαστε τα ανθρώπινα δικαιώματα, να είμαστε Ευρωπαίοι, ενώ ήμασταν ταυτόχρονα αριστεροί. Ζήσαμε μια μικρή – όχι τη μόνη – πολιτιστική νησίδα στη χώρα μας, μια μικρή – όχι τη μόνη – αντίσταση στη βαρβαρότητα. Και νομίζουμε πως αφήσαμε ίχνη…
Ιδεολογίας, θεωρίας και πολιτικής που μας τοποθετούσε, όχι ανάμεσα στη σοσιαλδημοκρατία και το σταλινισμό, αλλά πιο πέρα και ψηλότερα (έτι επέκεινα).
*Ο Μιχάλης Σαμπατακάκης, μέλος του παράνομου Ρήγα Φεραίου, ήταν τότε φοιτητής οδοντιατρικής.
