Το “κούρεμα” των αποθεματικών των Ταμείων – Ο ρόλος της Τράπεζας της Ελλάδας… και ο ΕΔΟΕΑΠ
(Ρεπορτάζ των Στέφεν Γκρέι, Ρίτσαρντ Γούντς του REUTERS)
REUTERS– Μια ζεστή νύχτα του Ιουνίου, Η Ελένη Σπανοπούλου τα βρήκε σκούρα με τις αντιδράσεις του ακροατηρίου στο αθηναϊκό ξενοδοχείο. Ο αέρας ήταν φορτισμένος με ανυπακοή και βία.
Η επικεφαλής του ταμείου κοινωνικής ασφάλισης των Ελλήνων δημοσιογράφων προέδρευε για πολλές ώρες στη συνέλευση για τις καταστροφικές απώλειες των συνταξιοδοτικών αποθεματικών, που προκλήθηκαν από την οικονομική κατάρρευση της χώρας.
«Προσπάθησε να εμφανίσει τον εαυτό της ως τον σωτήρα του ταμείου, διπλασιάζοντας τις εισφορές των μισθών στο 6%», είπε ένας από τους παρόντες εκείνη τη νύχτα στο ξενοδοχείο Τιτάνια. Όμως, η 58χρονηΣπανοπούλουδεντακατάφερε.
Όταν σηκώθηκε να φύγει γύρω στα μεσάνυχτα, σύμφωνα με μαρτυρίες, εξαγριωμένα μέλη του ταμείου άρχισαν να βρίζουν και μετά ξέσπασαν σε μπουνιές, κλωτσώντας και σκίζοντας τα ρούχα της. Ενας σωματοφύλακας κατόρθωσε να τη βγάλει από την αίθουσα, αλλά μια άλλη ομάδα την πρόλαβε έξω από το ξενοδοχείο και την ξυλοκόπησε για δεύτερη φορά. Εκείνη τη νύχτα, την πέρασε στο νοσοκομείο.
Πρόκειται για ένα δείγμα βίας και θυμού, που αισθάνονται πολλοί Ελληνες για τον τρόπο, με τον οποίο η οικονομική κρίση εξανέμισε τις ελπίδες τους για άνετα γηρατειά. Τα ελληνικά ταμεία συντάξεων των οποίων η λειτουργία σύμφωνα με συνδικαλιστές και πολιτικούς ήταν κατακερματισμένη, τώρα πλήττονται από τη λιτότητα και τους όρους, που επέβαλλε η διεθνής διάσωση προκειμένου να επιπλεύσει η χώρα.
Οι εργαζόμενοι και συνταξιούχοι υπέστησαν ζημιές 10 δισεκατομμυρίων ευρώ περίπου (13 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ), από την αναδιάρθρωση του χρέους το Μάρτιο του 2012, όταν μειώθηκε στο μισό η αξία ορισμένων ελληνικών ομολόγων. Πρόκειται για ποσό που αναλογεί στο 4,6 % του ΑΕΠ το 2011.
Πολλοί αποταμιευτές αποδίδουν την καταστροφή στην Τράπεζα της Ελλάδος -την κεντρική τράπεζα της χώρας- που διαχειρίζεται τα τρία τέταρτα των ρευστών αποθεματικών των συνταξιοδοτικών ταμείων. Συνταξιούχοι και πολιτικοί, κατηγορούν την τράπεζα ότι απέτυχε να προβλέψει το πρόβλημα ή ακόμη και ότι επένδυσαν τα χρήματα των συνταξιοδοτικών ταμείων σε κρατικά ομόλογα, παρόλο που γνώριζαν ότι διέτρεχαν μεγάλο κίνδυνο ‘κουρέματος’ που συνετέλεσε στη μείωση της αξίας τους.
Το Reuters μελέτησε στοιχεία της Τραπέζης Ελλάδος που δεν έχουν δημοσιευθεί, από τα οποία αποκαλύπτεται ότι η τράπεζα επένδυσε χρήματα των συνταξιοδοτικών ταμείων αξίας 1,18 δισεκατομμύρια ευρώ σε ελληνικά ομόλογα, αφού είχε αρχίσει η οικονομική κρίση
Ο Προκόπης Παυλόπουλος, βουλευτής του συντηρητικού κόμματος της Ν.Δ. που είναι επικεφαλής της κυβέρνησης συνασπισμού και πρώην υπουργός εσωτερικών, δήλωσε: «Από τον Ιούλιο του 2010, ήταν ολοφάνερο ότι η αναδιάρθρωση του χρέους ήταν αναπόφευκτη. Ενώ, οι ξένες τράπεζες ξεφορτωνόντουσαν τα ελληνικά κρατικά ομόλογα, κανείς δεν επιχείρησε να πει στα ελληνικά συνταξιοδοτικά ταμεία να κάνουν κάτι και ότι επίκειται ‘κούρεμα’».
Η Σπανοπούλου αποκηρύσσει τη βία που υπέστη και ισχυρίζεται: «Η Τράπεζα της Ελλάδος γνώριζε για το κούρεμα των ομολόγων, πολύ πριν συμβεί και όφειλε να έχει ενημερώσει το Ταμείο (μας)».
Οι απώλειες επιτείνουν τα δεινά των Ελλήνων συνταξιούχων, πολλοί εκ των οποίων είδαν τα εισοδήματά τους, να μειώνονται και αναμένονται ακόμη μεγαλύτερες περικοπές των εισοδημάτων, που περιλαμβάνονται στο τελευταίο πακέτο λιτότητας, το οποίο ψηφίστηκε το Νοέμβριο στην Βουλή.
Η Τράπεζα της Ελλάδος απορρίπτει την κριτική που της γίνεται και προτάσσει το επιχείρημα ότι δεν είχε περιθώρια ελιγμών. Σε όλο τον κόσμο τα συνταξιοδοτικά ταμεία συνηθίζουν, να επενδύουν σε κρατικά ομόλογα και η τράπεζα ισχυρίζεται ότι το μέγεθος της οικονομικής κατάρρευσης της Ελλάδας δεν ήταν προφανές, όταν έκανε τις επενδύσεις των συνταξιοδοτικών ταμείων.
«Το 90% των ομολόγων που τελικά κουρεύτηκαν, είχε αγοραστεί πριν το 2009», ισχυρίζεται ο Μιχάλης Μιχαλόπουλος στέλεχος της Τραπέζης Ελλάδος, που επενδύει το χρήματα των ελληνικών συνταξιοδοτικών ταμείων.
Αυτό όμως δεν αρκεί να κατευνάσει όσους ασκούν κριτική και επιμένουν ότι η κρίση των ταμείων συντάξεων είναι μια από τις πιο σκοτεινές πλευρές της ελληνικής καταστροφής. «Τουλάχιστον… τα ταμεία συντάξεων έπρεπε να έχουν προειδοποιηθεί», λέει ο βουλευτής Παυλόπουλος και συνεχίζει: «Η κυβέρνηση… γνώριζε ότι βαδίζει στο κούρεμα και δεν έκανε τίποτα για αυτούς τους ανθρώπους, κάτι που δυσκολεύομαι να καταπιώ».
ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΕΙ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ
Το ελληνικό συνταξιοδοτικό σύστημα αναπτύχθηκε τμηματικά και είναι κατακερματισμένο, με περισσότερους από 200 επίσημους φορείς που καλύπτουν μεγάλο αριθμό επαγγελμάτων και διαχειρίζονται τα διαφορετικά ταμεία, με διαφορετικά κόστη και οφέλη.
Σε γενικές γραμμές οι περισσότεροι άνθρωποι βασίζονται σε προγράμματα, που περιλαμβάνουν κάποιου είδους κρατικής χρηματοδότησης, όπως και εισφορές εργοδοτών και εργαζομένων.
Σύμφωνα με το νόμο που ψηφίστηκε το 1997 και βελτιώθηκε το 2007, τα ταμεία συντάξεων οφείλουν να καταθέσουν το 77% των ρευστών αποθεματικών τους σε ένα κοινό λογαριασμό ‘κοινού κεφαλαίου’, που διαχειρίζεται η Τράπεζα της Ελλάδος. Ο νόμος επιβάλλει αυτό το κοινό κεφάλαιο, να επενδύεται αποκλειστικά σε ελληνικά κρατικά ομόλογα ή ‘έντοκα γραμμάτια του δημοσίου’ (γραμμάτια Τ). Το υπόλοιπο 23% των αποθεματικών ταμείων μπορεί να επενδυθεί διαφορετικά, όπως αμοιβαία κεφάλαια, μετοχές και ακίνητα.
Ο σκοπός όλων αυτών των μέτρων, σύμφωνα τους αρμόδιους, είναι να διασφαλίσουν ότι το μεγαλύτερο μέρος αυτών των χρημάτων θα έχουν σταθερή απόδοση και ασφάλεια. Κι αυτό γινόταν στους καλούς καιρούς. Όμως, είχε καταστροφικές συνέπειες όταν άρχισε η χρηματοπιστωτική κρίση το 2007, που οδήγησε στην κρίση του δημόσιου χρέους.
Όταν η κυβέρνηση, που προέκυψε από τις εκλογές του 2009, ανακάλυψε ότι τα οικονομικά της Ελλάδας ήταν πολύ χειρότερα από γνώριζαν ήταν προηγουμένως, οι υπουργοί αρχικά απέρριψαν κάθε εισήγηση να μην πληρωθεί, ένα μέρος του χρέους. Όμως σε ορισμένους κύκλους αυτή η προοπτική άρχισε γρήγορα να κερδίζει έδαφος, σύμφωνα με τις δηλώσεις ενός πρώην εκπρόσωπου της Ελλάδας στο ΔΝΤ.
“Το ΔΝΤ… (σε αντίθεση με τις χώρες της Ευρωζώνης) έκλινε περισσότερο προς τη διασφάλιση της βιωσιμότητας του ελληνικού χρέους μέσω μιας διαγραφής», δήλωσε ο Παναγιώτης Ρουμελιώτης, πρώην υπουργός οικονομικών και εκείνη την εποχή εκπρόσωπος της Ελλάδας στο ΔΝΤ. Οι ξένοι επενδυτές αντελήφθησαν τον κίνδυνο αμέσως.
Πολλοί έσπευσαν να πουλήσουν ότι σχετικό με το ελληνικό χρέος είχαν αγοράσει, κάτι που δεν έκαναν όμως οι αρμόδιοι, οι οποίοι διαχειρίζονται τα αποθεματικά των ταμείων στην Τράπεζα της Ελλάδος. Ο Παυλόπουλος ισχυρίζεται ότι ενώ οι ξένοι επενδυτές ξεφορτώθηκαν από το 2009 έως το 2011 περισσότερα από 100 δισεκατομμύρια ευρώ ελληνικά κρατικά ομόλογα, στην πραγματικότητα τα ταμεία συντάξεων της χώρας αύξησαν τη συμμετοχή τους, κατά 9 δισεκατομμύρια ευρώ.
Η κεντρική τράπεζα δεν αποδέχεται τους ισχυρισμούς αυτών των στοιχείων. Η Τράπεζα παραδέχεται ότι από τον Ιανουάριο του 2009 έως το Μάιο του 2011, επένδυσε τα αποθεματικά των συνταξιοδοτικών ταμείων σε κρατικά ομόλογα ονομαστικής αξίας μόνο 1,18 δισεκατομμύρια και μετά σταμάτησε. Επίσης, στην επιστολή που απαντούν στον Παυλόπουλο, ισχυρίζονται ότι από το τέλος του 2009 έως το τέλος του 2011, η συνολική επένδυση των αποθεματικών των ταμείων συντάξεων σε ελληνικά κρατικά ομόλογα, μειώθηκε κατά 2,5 δισεκατομμύρια ευρώ.
Παρά αυτά τα στοιχεία, ο Παυλόπουλος παραμένει δυσαρεστημένος και δηλώνει: «Η Τράπεζα της Ελλάδος, δεν έκανε τίποτα για να προστατέψει τα ταμεία συντάξεων».
Εν μέσω της διαμάχης σχετικά με το ποιος ευθύνεται για την αγορά των ομολόγων, ένα πράγμα είναι ξεκάθαρο ότι όταν χτύπησε η χρηματοπιστωτική θύελλα τα ταμεία συντάξεων παρέμεναν πολύ εκτεθειμένα. Τα στοιχεία της Τραπέζης Ελλάδος δείχνουν ότι τα ταμεία συντάξεων είχαν στην κατοχή τους 19 δισεκατομμύρια ευρώ ελληνικά κρατικά ομόλογα και 1,4 δισεκατομμύρια ευρώ έντοκα γραμμάτια δημοσίου (γραμμάτια Τ), όταν στις αρχές του 2012 η χώρα παρέπαιε στα πρόθυρα της χρεωκοπίας.
Ο Μιχαλόπουλος, διευθυντής επενδύσεων της κεντρικής τράπεζας, δήλωσε ότι η πώληση των ομολόγων δεν θα βοηθούσε σε τίποτα: «Εάν είχαμε ρευστοποιήσει τους τίτλους των ομολόγων, θα είχαμε απώλειες 8 δισεκατομμυρίων ευρώ, επειδή έπεσαν απότομα οι τιμές τους».
Όμως τελικά, οι απώλειες των ταμείων συντάξεων ήταν ακόμη μεγαλύτερες. Το Μάρτιο, η Ελλάδα προχώρησε στη μεγαλύτερη αναδιάρθρωση του χρέους από ποτέ, πρόκειται για μέρος της εξαγοράς του χρέους από την ΄Τροικα’ των χωρών της ευρωζώνης, το ΔΝΤ και την Κεντρική Ευρωπαϊκή Τράπεζα. Στο πλαίσιο της κίνησης του PSI όπως έγινε γνωστή η εμπλοκή του ιδιωτικού τομέα στην αναδιάρθρωση του χρέους, η Ελλάδα αντικατέστησε τα παλαιά κρατικά ομόλογα με καινούργια, των οποίων η αξία ήταν 53,5% λιγότερη.
Τα στοιχεία της Τραπέζης Ελλάδος δείχνουν ότι το ενεργητικό των αποθεματικών των ταμείων συντάξεων που είχε στον έλεγχό της, τον Ιούνιο μειώθηκε κατά 11,1 δισεκατομμύρια ευρώ και απαρτιζόταν από 8.7 δισεκατομμύρια ομόλογα και 2,4 δισεκατομμύρια έντοκα γραμμάτια. Σε διάρκεια τριών μηνών τα ταμεία των συντάξεων είχαν χάσει περίπου 10 δισεκατομμύρια ευρώ.
Ο Γιώργος Κουτρουμάνης, πρώην υπουργός εργασίας είπε στο Reuters, ότι οι απώλειες ήσαν αναπόφευκτες. «Πώς είναι δυνατόν να ζητάτε να προστατεύσουμε τα δικά μας ταμεία συντάξεων και να αφήσουμε όλους τους άλλους εκτεθειμένους, δεν είναι δυνατόν να γίνουν αυτά», απάντησε ο Κουτρουμάνης, που είχε την εποπτεία του συστήματος των συντάξεων. «Τα δισεκατομμύρια ευρώ που έχασαν τα ταμεία συντάξεων λόγω του PSI, ήταν ένα σημαντικό χτύπημα. Αλλά, οφείλαμε να σταθμίσουμε την ανάγκη να διασφαλίσουμε την παραμονή της χώρας στο ευρώ και τη συνέχιση της χρηματοδότησης του συστήματος».
Όμως το επιχείρημα αυτό δεν αρκεί για να καταλαγιάσει το θυμό όσων βρίσκονται αντιμέτωποι με την εξαθλίωση. Πριν το PSI το ταμείο συντάξεων των δημοσιογράφων είχε ενεργητικό στην κεντρική τράπεζα αξίας 115 εκατομμύρια ευρώ, μετά το PSI η αξία ήταν μόλις 59 εκατομμύρια ευρώ, σύμφωνα με τα στοιχεία της Τράπεζας της Ελλάδος.
Οι εργαζόμενοι στην Τράπεζα ΑΤΕ -ένα κρατικό ίδρυμα που πρόσφατα έπρεπε να διασωθεί- είναι και εκείνοι, μεταξύ όσων έχουν πληγεί. «Το ταμείο υγείας και επικουρικής σύνταξης των υπαλλήλων της ΑΤΕ καταρρέει… λόγω του PSI, που κόστισε 70 εκατομμύρια ευρώ» , δήλωσε ο Κωνσταντίνος Αμουτζιάς, πρόεδρος της ένωσης υπαλλήλων της τράπεζας και προσθέτει: «Από το καλοκαίρι έχουμε ζητήσει από την Τράπεζα της Ελλάδος να μας δώσει τα στοιχεία, που αφορούν την επένδυση των ταμείων μας και δεν μας έχουν ακόμη απαντήσει».
Ανώτερος αξιωματούχος της Τραπέζης Ελλάδος, ο οποίος δεν δέχθηκε να τον κατονομάσουμε, μας δήλωσε: «Κάθε ταμείο που μας έχει ζητήσει στοιχεία σχετικά με συναλλαγές και αξίες της αγοράς, τα έχει λάβει». Συμπλήρωσε δε ότι για λόγους που αφορούν το νομικό απόρρητο, η κεντρική τράπεζα δεν μπορεί να αποκαλύψει όλες τις λεπτομέρειες και τις τράπεζες, από τις οποίες αγόρασε τα κρατικά ομόλογα στη δευτερογενή αγορά.
Η Βάσω Βογιατζόγλου, γενική γραμματέας του ασφαλιστικού ταμείου των τραπεζικών υπαλλήλων ΟΤΟΕ, δήλωσε: «Στο τέλος, όλα τα ταμεία συντάξεων θα αναγκαστούν, να μηνύσουν την Τράπεζα της Ελλάδος, προκειμένου να εξακριβώσουν τι πραγματικά συνέβη και πως έχασαν τα λεφτά τους».
ΑΝΘΡΩΠΙΝΕΣ ΑΠΩΛΕΙΕΣ
Στην άλλη πλευρά που βρίσκονται οι ιδιώτες, οι οποίοι επλήγησαν από τις απώλειες, είναι και ο Κωσταντίνος Σιάτρας, 79 ετών, συνταξιούχος στρατιωτικός, που δηλώνει ότι λόγω της κρίσης, το εισόδημά του μειώθηκε κατά 33%.
«Δεν πρέπει να έχουμε αυταπάτες ότι το συνταξιοδοτικό μας ταμείο θα ανακτήσει τις απώλειες, που υπέστη λόγω του κουρέματος των κρατικών ομολόγων. Θα είναι πολύ δύσκολο, να τα βγάλει κανείς πέρα ως συνταξιούχος, έτσι όπως φαίνονται τα πράγματα».
Κι όμως, ο Σιάτρας είναι από τους τυχερούς, ακόμα παίρνει σχεδόν 1.700 ευρώ το μήνα. Οι περισσότεροι πρέπει να τα βγάλουν πέρα, με πολύ λιγότερα. Παρά τη φήμη της Ελλάδας για σπατάλες, όπως τα σχετικά δημοσιεύματα για τους δημόσιους υπαλλήλους, που συνταξιοδοτούνται νωρίς με παχυλές συντάξεις, ο μέσος όρος των συντάξεων φθάνει τα 850 ευρώ περίπου το μήνα, όπως μας πληροφορούν οι ενώσεις, οι οποίες εκπροσωπούν το 80% των συνταξιούχων.
Πολλοί συνταξιούχοι τα βγάζουν πέρα με πολύ λιγότερα, όπως ο Γιώργος Βαγκελάκος, 75 ετών, πρώην εργάτης σε εργοστάσιο και η γυναίκα του, που ζουν στο Κερατσίνι, μια εργατική περιοχή κοντά στην Αθήνα. «Δεν έχουμε να πληρώσουμε ούτε για τα εγγόνια μας, ούτε ένα τετράδιο για να χρωματίζουν. Όταν μας ζητούν ένα τετράδιο, αλλάζουμε το θέμα της συζήτησης και μετά κλαίμε», μας είπε ο Βαγκελάκος στη μικρή αυλή του σπιτιού του.
Η σύνταξη των 650 ευρώ, που παίρνει το μήνα είναι για εκείνον και την γυναίκα του Αννα και αν περισσέψει κάτι για την οικογένεια του 42χρονου γιού του, που είναι άνεργος. «Ευτυχώς, ο μικρότερος γιός μου και η γυναίκα του, έχουν δουλειά», λέει.
Οι φόροι αυξάνονται και οι τιμές είναι δυσπρόσιτες. «Όλα τα κόψαμε στο μισό, το βράδυ κλείνουμε τα φώτα για να κάνουμε οικονομία στους λογαριασμούς του ρεύματος. Γίναμε χορτοφάγοι λόγω οικονομιών. Δεν αντέχουμε άλλο πια», λέει ο Βαγκελάκος καθώς η γυναίκα του μαγειρεύει ένα κουνουπίδι με πατάτες για το μεσημεριανό γεύμα από το οποίο θα φάει και η οικογένεια του μεγαλύτερου γιου, που έχει δύο παιδιά.
«Από τα 650 ευρώ, τουλάχιστον 170 πάνε στα φάρμακα για μένα και την γυναίκα μου, άλλα 100 για το ηλεκτρικό και 30 για το νερό. Με τα υπόλοιπα προσπαθούμε να τα βγάλουμε πέρα», και σηκώνει ένα τσαμπί μπανάνες λέγοντας ότι «εμείς δεν τις τρώμε, τις κρατάμε για τα παιδιά».
Μπρος στην οργή των συνταξιούχων και της κοινής γνώμης, οι αρμόδιοι υπόσχονται ότι θα καλύψουν ορισμένες από τις απώλειες των ταμείων συντάξεων. Η κυβέρνηση ψήφισε ένα νόμο που της παρέχει τη δυνατότητα να μεταφέρει κρατική περιουσία, όπως τα κρατικά ακίνητα, σε ένα καινούργιο φορέα προς όφελος των ταμείων συντάξεων.
Όμως ο φορέας αυτός δεν έχει ακόμα συσταθεί. Και, καθώς η χρηματοπιστωτική κρίση στη χώρα συνεχίζεται, η αξία της κρατικής περιουσίας παραμένει ασαφής.
(ρεπορτάζ από την Αθήνα του Στέφεν Γκρέι, σύνταξη Ρίτσαρντ Γούντς)
