Το εκτενές δημοσίευμα του Bloomberg την εβδομάδα που μας πέρασε έκανε γνωστή στο ευρύ κοινό τη δικαστική διαμάχη-έρευνα, που εδώ και 11 χρόνια διεξάγει η Ασπασία Βερούτη-Ζαΐμη στην Ελβετία, αναζητώντας 83 πίνακες της συλλογής των διάσημων και φιλότεχνων θείων της, Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή.
Ο Βασίλης και η Ελίζα Γουλανδρή θεωρούνταν από τους μεγαλύτερους φιλότεχνους της χώρας μας, καθώς πολλά έργα ανυπολόγιστης αξίας κοσμούσαν το σαλέ τους στο Γκστάαντ και το σπίτι τους στην Αθήνα, ενώ άλλα φυλάσσονταν σε ειδικές θυρίδες στην Ελβετία.
Οι έρευνες αφορούν το Ιδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή και διάφορα πρόσωπα, ανάμεσά τους και ο εκτελεστής της διαθήκης, ιστορικός Τέχνης Κυριάκος Κουτσομάλλης, διευθυντής του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης της Ανδρου.
Η κ. Ζαΐμη θεωρεί τα έργα αυτά τμήμα της κληρονομιάς της από τη θεία της Ελίζα Γουλανδρή, ζητά να καταγραφούν και διεκδικεί το νόμιμο μερίδιό της αφού συγκαταλέγεται μεταξύ των κληρονόμων της.
Ανάμεσα στα έργα συμπεριλαμβάνονται μεταξύ άλλων 11 πίνακες Πικάσο, 3 Μπρακ, 5 Σεζάν, 3 Σαγκάλ, 3 Ρενουάρ και σημαντικά ακόμα έργα των Βαν Γκογκ, Ντεγκά, Γκογκέν, Μαξ Ερνστ, Μανέ, Μιρό, Μονέ, Ματίς, Πολ Κλε, Καντίνσκι κ.ά.
Το έργο «Καφετιέρα» του Βαν Γκογκ
Μέρος των έργων κοσμούσαν το εντυπωσιακό σαλέ του εφοπλιστικού ζευγαριού στο Γκστάαντ. Ο Βασίλης και η Ελίζα Γουλανδρή δεν είχαν παιδιά, εκείνος έφυγε από τη ζωή το 1994 και εκείνη το 2000. Ανάμεσα λοιπόν στους κληρονόμους της διαθήκης της Ελίζας Γουλανδρή περιλαμβάνονται τα 6 ανίψια της, ένα από τα οποία είναι η κ. Ζαΐμη. Ετσι, εκείνη διεκδικεί το 1/6 της συλλογής, ενώ τα υπόλοιπα ανήκουν τόσο στην αδελφή της όσο και στα τέσσερα ακόμα ξαδέλφια της, οι οποίοι όμως μέχρι στιγμής δεν έχουν συμμετάσχει στη συγκεκριμένη δικαστική διαμάχη.
«Πιστεύω με όλη μου την καρδιά ότι τα έργα ήταν μέρος της κληρονομιάς που μου ανήκει», λέει η κ. Ζαΐμη στο Bloomberg. Οι δικαστικές έρευνες στην Ελβετία αποκάλυψαν μια σύμβαση πώλησης το 1985 των 83 αυτών έργων στη ναυτιλιακή εταιρεία Wilton Trading S.A στον Παναμά, η οποία ανήκε στη Μαρία Γουλανδρή (δεν είναι πλέον στη ζωή), τη σύζυγο του αδελφού του Βασίλη Γουλανδρή, Γιάννη. Το ποσό της πώλησης των έργων ήταν 31,7 εκατ. δολάρια.
«Πασιέντζα» του Μπρακ
Οι εκτιμήσεις
Η σύμβαση φέρει μάλιστα την υπογραφή του Βασίλη Γουλανδρή, όμως το ποσό της πώλησης θεωρείται πολύ χαμηλό σε σχέση με την πραγματική αξία των έργων, η οποία κατά μία εκδοχή εκτιμάται ότι ξεπερνά τα 2 δισ. δολάρια ενώ άλλοι την υπολογίζουν στα 800 εκατ. δολάρια.
Σύμφωνα μάλιστα με τον εκτιμητή Αρμαντ Μπάρτος της Jr. Fine Arts Inc, η αξία μόνον ενός πίνακα του Βαν Γκογκ υπολογίζεται σε 120 εκατ. δολάρια και η αυτοπροσωπογραφία του Σεζάν σε 60 εκατ. δολάρια. «Δεν πιστεύω ότι ο θείος μου πούλησε τη συλλογή του. Ηταν τόσο περήφανος γι’ αυτήν! Επίσης δεν μπορώ να φανταστώ ότι οι πίνακες έχουν πουληθεί σε αυτήν την τιμή» ισχυρίζεται η κ. Ζαΐμη.
Η σύμβαση της πώλησης βρίσκεται πλέον στα χέρια των δικαστικών αρχών και ύστερα από έκθεση που κατέθεσε ο εισαγγελέας της έδρας, διαπιστώθηκε πως το συγκεκριμένο έγγραφο έχει τυπωθεί σε έναν τύπο χαρτιού το οποίο είναι αδύνατον να υπήρχε πριν από το 1988. Μάλιστα, όπως υποστηρίζει και η Ασπασία Ζαΐμη, η υπογραφή που φέρει η σύμβαση πώλησης είναι αδύνατον να ανήκει στον θείο της, «ο οποίος έπασχε από τη νόσο του Πάρκινσον και δεν μπορούσε καν να γράψει».
Βέβαια φαίνεται ότι η κ. Ζαΐμη πριν καταλήξει στα δικαστήρια της Ελβετίας είχε αναζητήσει τα συγκεκριμένα έργα στη συλλογή του Ιδρύματος Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, σε ειδικές θυρίδες φύλαξης έργων Τέχνης στην Ελβετία, στη ναυτιλιακή εταιρεία (που έκανε την αγορά) του Παναμά αλλά και σε καταπιστεύματα στο Λιχτενστάιν.
Σήμερα τα δικαστήρια της Λοζάνης εξετάζουν επίσης πιθανότητες παραποίησης εγγράφων, πλαστών ντοκουμέντων και διπλοπροσωπίες στην εκτέλεση της διαθήκης.
Η ελβετική νομοθεσία όμως δεν επιτρέπει τη δημοσιοποίηση στοιχείων, αφού η έρευνα είναι ακόμη σε εξέλιξη. «Είναι άλλωστε πολύ νωρίς ακόμη», λέει ο δικηγόρος της Ασπασίας Ζαΐμη Ρον Σόφερ. Το «Εθνος της Κυριακής» επικοινώνησε με την κ. Ζαΐμη, η οποία δήλωσε: «Πριν από λίγο καιρό δημοσιεύθηκε ένα πολύ καλό άρθρο σχετικά με το θέμα της συλλογής σε ένα σοβαρό γαλλικό περιοδικό, το οποίο ασχολείται με την τέχνη.
Αυτό το άρθρο διάβασαν οι δημοσιογράφοι του Bloomberg και επικοινώνησαν μαζί μας ζητώντας την άποψή μας. Αποφάσισα να τους κάνω κάποιες δηλώσεις με την παρουσία του δικηγόρου μου. Ο,τι δήλωσα εκεί ισχύει, δεν θα ήθελα αυτήν τη στιγμή, που η δικαστική έρευνα στην Ελβετία βρίσκεται σε εξέλιξη, να προσθέσω κάτι παραπάνω».
Και βέβαια, όπως γίνεται αντιληπτό, τέτοιες σοβαρές υποθέσεις τραβούν σε μεγάλο χρονικό μάκρος.
Όσοι όμως γνωρίζουν από κοντά το συγκεκριμένο ζήτημα, μας εκμυστηρεύονται ότι δεν αποκλείεται στο μέλλον να έχουμε πολλές αποκαλύψεις και την εμπλοκή περισσότερων ατόμων στη δικαστική διαμάχη που αποτελεί ένα από τα θέματα συζήτησης στους εφοπλιστικούς κύκλους Αθήνας, Ελβετίας και Λονδίνου. Η συνέχεια έπεται…
Ο πολίτης του κόσμου Βασίλης και η πανέμορφη Ελίζα
Το ερωτευμένο ζευγάρι που λάτρευε την τέχνη
Ο Βασίλης και η Ελίζα Γουλανδρή υπήρξαν από τους μεγαλύτερους φιλότεχνους της χώρας μας. Οσοι τους είχαν γνωρίσει από κοντά περιγράφουν ένα πολύ ερωτευμένο ζευγάρι με μεγάλη καλλιέργεια, βαθιά γνώση της Τέχνης και άπειρα έργα ανυπολόγιστης αξίας που κοσμούσαν κυρίως το σαλέ τους στο Γκστάαντ και το σπίτι τους στην Αθήνα (κοντά στο Προεδρικό Μέγαρο), ενώ άλλα φυλάσσονταν σε ειδικές θυρίδες στην Ελβετία. Οι δύο τους υποστήριζαν τις εικαστικές τέχνες και συναναστρέφονταν καλλιτέχνες, συγγραφείς και ανθρώπους των τεχνών.
Γόνος μιας από τις σημαντικότερες εφοπλιστικές οικογένειας ο Βασίλης Π. Γουλανδρής γεννήθηκε στην Ανδρο το 1913. Σπούδασε νομικά ενώ ως πολίτης του κόσμου κινούνταν μεταξύ Αθήνας, Ελβετίας και Λονδίνου.
Το 1950 ανέλαβε τη διεύθυνση των οικογενειακών ναυτιλιακών επιχειρήσεων με έδρα τη Νέα Υόρκη. Διετέλεσε για πολλά χρόνια επίτιμος πρόεδρος της Ενωσης Ελλήνων Εφοπλιστών και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του American Bureau of Shipping. Λάτρευε την Τέχνη και από νωρίς καθιερώθηκε ως σημαντικός συλλέκτης, μάλιστα αποτέλεσε μέλος πολλών μουσείων της Ευρώπης, της Αμερικής και κυρίως της Γαλλίας. Μεταξύ άλλων έχει τιμηθεί από το γαλλικό κράτος με το παράσημο του Ιππότη της Λεγεώνας της Τιμής και με το παράσημο του Ταξιάρχη των Τεχνών και των Γραμμάτων.
Ο Βασίλης Γουλανδρής ήταν γόνος μιας πολυμελούς οικογένειας και είχε ακόμα 5 αδέλφια, τον Νίκο (ο σύζυγος της Ντόλλης Γουλανδρή με την οποία απέκτησε έναν γιο, τον Πίτερ-Νικ), την Ντόντα (νυν Βορίδη, η οποία έχει δύο γιους από τον πρώτο της γάμο με τον εφοπλιστή Εμπειρίκο, τους Αριστείδη και Πέτρο), τον Γιάννη (έχει μία κόρη, τη Χρυσάνθη Γουλανδρή, και τον Πίτερ-Τζον), τον Κωνσταντίνο και τον Γιώργο.
Η γνωριμία στη Νέα Υόρκη
Στη Νέα Υόρκη γνώρισε την Ελίζα Καραδόντη, μια πανέμορφη Ελληνίδα με μαύρα μακριά μαλλιά χτενισμένα συνήθως σινιόν και μεγάλα εκφραστικά μάτια, η οποία είχε πάει στην Αμερική για σπουδές. Ο έρωτας ήταν κεραυνοβόλος, ενώ ο γάμος τους το 1950 αποτέλεσε μια μεγάλη πρόκληση για την ιδιαίτερα σνομπ αθηναϊκή κοινωνία της εποχής εκείνης. Μάλιστα η όμορφη Ελίζα έγινε τότε αντικείμενο ζηλοφθονίας, επειδή κατάφερε να παντρευτεί έναν από τους ισχυρότερους, διεθνώς, εφοπλιστές. Παρ’ όλο που και εκείνη καταγόταν από μια καλή οικογένεια, τα κουτσομπολιά της εποχής υπερτόνιζαν το γεγονός ότι η δική της οικονομική κατάσταση δεν είχε καμία απολύτως σχέση με εκείνη των Γουλανδρήδων.
Η δυναμική και πανέξυπνη Ελίζα επηρέαζε αποφασιστικά τον Βασίλη Γουλανδρή και ήταν εκείνη που συνεχώς τον ωθούσε να επενδύει στην Τέχνη αγοράζοντας έργα διάσημων καλλιτεχνών.
Το ζευγάρι δημιούργησε μια συλλογή με έργα που υπογράφουν οι σημαντικότεροι καλλιτέχνες του 20ού αιώνα. Το 1979 δημιούργησαν το Ιδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή με σκοπό να ενισχύσουν τις εικαστικές τέχνες. Τον ίδιο χρόνο εγκαινιάστηκε στην Ανδρο το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, το οποίο από το 1986 φιλοξενεί κάθε καλοκαίρι εκθέσεις μεγάλων καλλιτεχνών, Ελλήνων και ξένων. Πριν από αυτό, το 1981, είχε χτιστεί με χορηγία του Ιδρύματος το Αρχαιολογικό Μουσείο Ανδρου.
Το μεγάλο όραμα
Όνειρο της Ελίζας ήταν η δημιουργία του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, το οποίο θα φιλοξενούσε τη συλλογή του Ιδρύματος. Ομως, αυτό δεν κατέστη δυνατόν όσο εκείνη και ο σύζυγός της βρίσκονταν στη ζωή. Είναι γνωστές στο παρελθόν οι αντιπαραθέσεις της Ελίζας με τον τότε υπουργό Πολιτισμού Βαγγέλη Βενιζέλο για τον χώρο όπου έπρεπε να κατασκευαστεί το Μουσείο.
Η Ελίζα ήθελε το μουσείο να κτιστεί στη Ρηγίλλης (αλλά σε έναν χώρο όπου γρήγορα αποκαλύφθηκε ότι έκρυβε το Λύκειο του Αριστοτέλη), σε σχέδια μάλιστα του φημισμένου Κινέζου αρχιτέκτονα Μινγκ Πέι. Το θέμα όμως του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή έκλεισε μόλις πριν από λίγους μήνες. Ενα παλιό νεοκλασσικίζον κτίριο στο Παγκράτι επιλέχθηκε, αφού ανακαινισθεί, να στεγάσει τη συλλογή του Ιδρύματος, πρόεδρος του οποίου είναι σήμερα η ανιψιά της Ελίζας Γουλανδρή, Φλορέτ Καραδόντη.
Μάγδα Λιβέρη
magdaliveri@yahoo.gr
Πηγή: Έθνος
