γράφει η Λαμπριάνα Κυριακού
Εφυγε απο τη ζωή η Αλκή Ζέη η συγγραφέας των παιδιών και των μεγάλων, η συγγραφέας των παιδικών μας αναγνωσμάτων. Η γραφή της τέχνη, μύθος, αλλά πάνω απ΄όλα Ιστορία.
Δεν είναι τυχαίο που τα βιβλία της έχουν μεταφραστεί σε 33 ξένες γλώσσες.
«Από τα μικρά μου χρόνια ως σήμερα, ας μην πω με ακρίβεια πόσα είναι γιατί θα τρομάξω κι εγώ η ίδια, έζησα έναν πόλεμο, δύο εμφύλιους πολέμους, δύο δικτατορίες και δύο προσφυγιές.
Δεν τα έζησα σαν απλός παρατηρητής, αλλά παίρνοντας ενεργό μέρος κάθε φορά κι έτσι και να ήθελα δεν θα μπορούσε το συγγραφικό μου έργο να μην επηρεαστεί από τα γεγονότα αυτά που συγκλόνισαν τον τόπο μας. Άθελα μου η ζωή μου μπλέχτηκε μέσα στην ιστορία κι έγινα κι εγώ ένα κομμάτι της.
Το συγγραφικό μου λοιπόν έργο, θέλω δε θέλω είναι γεμάτο ιστορία.»Γράφοντας το πρώτο μου μυθιστόρημα, Το καπλάνι της βιτρίνας, που είναι σχεδόν αυτοβιογραφικό και περιγράφει τα παιδικά μου χρόνια στη Σάμο, πώς να μην έχει αναφορές στη δικτατορία του Μεταξά το 1936, που εισέβαλε στη ζωή μας και μπλέχτηκε με τα παιχνίδια μας.Σε καμιά από τις 33 χώρες που κυκλοφόρησε Το καπλάνι της βιτρίνας δεν αναφέρθηκε σαν πολιτικό βιβλίο – όπως στην Ελλάδα όταν πρωτοβγήκε το 1963 – αλλά σαν μυθιστόρημα με αναφορές στην ιστορία. Στην Αμερική μάλιστα, την ώρα που στη χώρα μας η χούντα το είχε απαγορέψει σαν κομμουνιστικό βιβλίο, έπαιρνε το βραβείο για το καλύτερο ξένο παιδικό βιβλίο. Τα πολύ δύσκολα άρχισαν με το μυθιστόρημά μου, Η Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα. Αν αποφασίσεις να γράψεις ένα αφήγημα όχι για παιδιά αντλώντας από τα προσωπικά σου βιώματα, χωρίς όμως να είναι αυτοβιογραφικό, κι αν θέλεις μάλιστα να το τοποθετήσεις σε ιστορικό πλαίσιο, έχεις να αντιμετωπίσεις τεράστια προβλήματα.
Βασανίστηκα πολύ πριν αρχίσω να το γράφω, κυρίως γιατί έψαχνα την ιστορική αλήθεια. Μέσα όμως στην έρευνα μου κατάλαβα πως η αλήθεια που γύρευα δεν ήτανε καταγραμμένη πουθενά. Μόνο μαρτυρίες αυτής της περιόδου – πόλεμος, κατοχή, αντίσταση, εμφύλιος – κατέγραφαν αυτά τα γεγονότα που καθένας τα περιέγραφε όπως τα έζησε. Έτσι αποφάσισα πως τα ιστορικά γεγονότα θα παρουσιαστούν όπως τα είδε και τα έζησε η ηρωΐδα μου. Τα γεγονότα δεν είναι φανταστικά, τα έχω ζήσει εγώ η ίδια. Θα μπορούσε λοιπόν να τα έχει ζήσει και η ηρωΐδα μου περνώντας τα μέσα από το δικό της πρίσμα.”
Το παλαιό πρόβλημα της σχέσης ζωής και τέχνης, μύθου και ιστορίας, πραγματικού και φανταστικού, αληθινού και αληθοφανούς ήτανε τα μεγάλα προβλήματα που με τρόμαζαν όσο έγραφα το βιβλίο τόσο που όταν το τελείωσα αναρωτιόμουνα αν θα το δώσω να εκδοθεί. Όταν γράφεις για την τόσο πρόσφατη ιστορία είσαι πολύ ευάλωτος. Οι ιστορικοί ψάχνουν να βρουν μια ιστορική αλήθεια και οι αναγνώστες που έζησαν τα γεγονότα τα βλέπουν μέσα από το δικό τους πρίσμα και φυσικά αναζητούν να τα έχεις δει και συ έτσι. Δεν ήθελα να γράψω ούτε την ιστορία μιας εποχής που ακόμα δεν είναι ξεκάθαρη ούτε την αυτοβιογραφία μου, αλλά όσα γράφω να είναι η αλήθεια έστω κι αν αυτή η αλήθεια περνούσε μέσα από μένα.
Η Άλκη Ζέη γεννήθηκε στην Αθήνα και πέρασε τα πρώτα παιδικά της χρόνια στη Σάμο, απ’ όπου καταγόταν η μητέρα της. Όταν άρχισε το σχολείο, η οικογένειά της εγκαταστάθηκε στο Μαρούσι και στη συνέχεια στην Αθήνα.
Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, στη Δραματική Σχολή του Ωδείου Αθηνών και στο Κινηματογραφικό Ινστιτούτο της Μόσχας.
Η σχέση της με το γράψιμο ξεκίνησε από τα γυμνασιακά της χρόνια, γράφοντας έργα για το κουκλοθέατρο, διηγήματα και νουβέλες, που δημοσιεύονταν σε διάφορα λογοτεχνικά περιοδικά. Παράλληλα με το γράψιμο, αγωνίστηκε ενεργά για την ελευθερία, την κοινωνική δικαιοσύνη και τη δημοκρατία, συμμετέχοντας στο αριστερό κίνημα από τα χρόνια της γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα. Η συμμετοχή της σ’ αυτό τον αγώνα καθόρισε την προσωπική ζωή της. Από το 1952 μέχρι το 1964 έζησαν μαζί με τον άντρα της, το θεατρικό συγγραφέα Γιώργο Σεβαστίκογλου, σαν πολιτικοί πρόσφυγες στη Σοβιετική Ένωση, αρχικά στην Τασκένδη και ύστερα στη Μόσχα, όπου γεννήθηκαν και τα δυο παιδιά τους. Επέστρεψαν στην Ελλάδα το ’64 για να ξαναφύγουν το ’67 στο Παρίσι, όπου παρέμειναν μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’70 λόγω της δικτατορίας.
Ο καθαρός τρόπος γραφής της, η γλωσσική αρτιότητα, η κριτική στάση απέναντι σε πρόσωπα και καταστάσεις, το χιούμορ και η διεισδυτική ματιά στα γεγονότα, είναι τα χαρακτηριστικά των έργων της Άλκης Ζέη που το έχουν κάνει να αγαπηθεί από το ελληνικό και το ξένο αναγνωστικό κοινό. Η αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα , Το καπλάνι της βιτρίνας και Ο μεγάλος περίπατος του Πέτρου, συμπεριλαμβάνονται στα διαχρονικά ευπώλητα βιβλία (μπεστ σέλλερ) της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας.
Εκτός από την Αρραβωνιαστικιά του Αχιλλέα, τα βιβλία της απευθύνονται κυρίως στα παιδιά και τους εφήβους, πάντα όμως διαβάζονται με μεγάλη ευχαρίστηση και από τους ενήλικες. Εμπνέονται από προσωπικές της εμπειρίες υφαίνοντας την υπόθεσή τους παράλληλα με ιστορικά γεγονότα. Τα θέματα που πραγματεύονται είναι καθημερινά και πανανθρώπινα.
Το Καπλάνι της βιτρίνας, το πρώτο της μυθιστόρημα, υπήρξε έργο – σταθμός για την ελληνική παιδική λογοτεχνία και θεωρείται πλέον ένα κλασικό έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας για παιδιά, με συνεχείς επανεκδόσεις από το 1963 που πρωτοκυκλοφόρησε στην Ελλάδα και πολλές μεταφράσεις και διακρίσεις στο εξωτερικό. Η Άλκη Ζέη αποτελεί πρέσβειρα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό, καθώς το σύνολο του έργου της είναι μεταφρασμένο και κυκλοφορεί σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο. Η ίδια έχει επίσης μεταφράσει από τα γαλλικά, τα ιταλικά και τα ρωσικά αρκετά βιβλία, ανάμεσα στα οποία έργα των Τζιάννι Ροντάρι και Βέρα Πανόβα.
