To «1984» του Τζορτζ Όργουελ δεν είναι το μόνο κλασικό μυθιστόρημα που γίνεται αυτές τις μέρες ανάρπαστο στις ΗΠΑ. Το ενδιαφέρον του κοινού κεντρίζει και η μελέτη της φιλοσόφου Χάνα Άρεντ «Οι απαρχές του ολοκληρωτισμού».
Η γερμανοεβραία φιλόσοφος Χάνα Άρεντ (1906-1975) εγκατέλειψε το 1933 την Γερμανία μόλις ανέβηκε στην εξουσία ο Αδόλφος Χίτλερ. Από στρατόπεδο κράτησης του καθεστώτος Βισύ στη Γαλλία κατάφερε να μεταναστεύσει το 1941 στις ΗΠΑ και να αποκτήσει αργότερα την αμερικανική υπηκοότητα. Διαθέτοντας από πρώτο χέρι την εμπειρία της κατάρρευσης ενός προηγμένου πολιτισμού, έγινε ένας από τους πρώτους θεωρητικούς της πολιτικής που ανέλυσε την ανέλιξη ολοκληρωτικών κινημάτων στις αρχές του 20ού αιώνα. Οι ρίζες του ναζισμού και του σταλινισμού περιγράφονται στο πρώτο της σημαντικό έργο «Οι απαρχές του Ολοκληρωτισμού», το οποίο κυκλοφόρησε στην αγγλική γλώσσα το 1951 και μόλις εκδόθηκε και στα ελληνικά. Από τότε και μέχρι σήμερα η μελέτη της Χάνα Άρεντ ανήκει στην υποχρεωτική βιβλιογραφία στα πανεπιστήμια. Με τις 500 του σελίδες όμως δεν ανήκει, οπωσδήποτε, στην κατηγορία των ευπώλητων. Όμως μετά την ορκωμοσία του Ντόναλντ Τραμπ πριν από δύο εβδομάδες το βιβλίο κάνει θραύση στις ΗΠΑ. Ακόμα και η Amazon ξέμεινε, έστω και για λίγο, από αντίτυπα.
Οι νέοι οπαδοί της Χάνα Άρεντ προσπαθούν να καταλάβουν που θα μπορούσε να οδηγήσει η προεδρία του Ντ. Τραμπ. Έως ότου οι βιβλιόφιλοι τα βγάλουν πέρα με τη δύσκολη μελέτη, μια πρώτη γεύση δίνει ο Ρότζερ Μπέρκοβιτς, καθηγητής και επικεφαλής του Κέντρου Χάνα Άρεντ για την Πολιτική και τον Ανθρωπισμό της Νέας Υόρκης, σε συνέντευξή του στην DW: «Ο Τραμπ δεν είναι ολοκληρωτικός πολιτικός με την έννοια της Χάνα Άρεντ. Πολύ περισσότερο ενσαρκώνει αυτό που εκείνη χαρακτηρίζει στοιχεία ολοκληρωτισμού». Παρόλα αυτά όμως δεν θα πρέπει να αγνοήσουμε τις προειδοποιήσεις της συγγραφέως, τονίζει ο Μπέρκοβιτς: «Ένα από τα κύρια στοιχεία του ολοκληρωτισμού είναι ότι βασίζεται σε ένα κίνημα….και ο Ντ. Τραμπ αυταχαρακτηρίζεται ως φωνή ενός κινήματος. Πρόκειται για εξαιρετικά επικίνδυνη τοποθέτηση για έναν πολιτικό».
Απλές λύσεις εν καιρώ παγκόσμιας αβεβαιότητας
«Σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο και ακατανόητο κόσμο, οι μάζες έφθασαν στο σημείο, όπου θα μπορούσαν, την ίδια στιγμή, να πιστέψουν τα πάντα και τίποτα, θεωρούσαν ότι όλα είναι πιθανά και τίποτα δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα».
Αν και οι αναλύσεις της Άρεντ δεν είναι σε θέση να εξηγήσουν τις σύγχρονες πολύπλοκες πολιτικές εξελίξεις, πολλές είναι ακόμα και σήμερα αποκαλυπτικές, την ώρα που η ενίσχυση του λαϊκισμού σε Ευρώπη και ΗΠΑ θυμίζει με ποικίλους τρόπους την κατάσταση στις δεκαετίες του ΄20 και του ΄30 που επέτρεψαν την άνοδο των ναζί στην εξουσία.
Τα βιβλία της γερμανοεβραίας φιλοσόφου περιγράφουν πως τόσοι πολλοί άνθρωποι πίστεψαν πρόθυμα ψεύδη σε καιρούς παγκόσμιας αβεβαιότητας. Την ώρα που μεγάλες εφημερίδες όπως οι New York Times και η Washington Post δημοσιεύουν αφιερώματα στο έργο της, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κυκλοφορούν αποσπάσματα όπως αυτό: «Σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο και ακατανόητο κόσμο, οι μάζες έφθασαν στο σημείο, όπου θα μπορούσαν, την ίδια στιγμή, να πιστέψουν τα πάντα και τίποτα, θεωρούσαν ότι όλα είναι πιθανά και τίποτα δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα».
Σε αυτά τα συμφραζόμενα η επανάληψη, απλοποίηση λανθασμένων απόψεων, που επιρρίπτουν ευθύνες σε αποδιοπομπαίους τράγους και προκρίνουν εύκολες λύσεις, προτιμώνται από βαθιές αναλύσεις που οδηγούν σε εμπεριστατωμένες θέσεις. Είναι ακριβώς η προσέγγιση που επέλεξαν ολοκληρωτικοί ηγέτες όπως ο Χίτλερ, σημειώνει η Χάνα Άρεντ. Κατά συνέπεια η στρατηγική Τραμπ, με την οποία κατηγορεί συλλήβδην μουσουλμάνους και Μεξικανούς για την τρομοκρατία, το οργανωμένο έγκλημα και την ανεργία και ισχυρίζεται ότι απαγορεύοντας την είσοδο στις ΗΠΑ ή χτίζοντας ένα τείχος δίνει απλές λύσεις, δεν αποτελεί κάτι καινούργιο.
