ΕΡΤ2 – ΤΑ ΣΤΕΚΙΑ «Η Ομόνοια» 24.07.2020

14 Ιουλίου 2020
1:07 μμ

Η Ομόνοια δεν είναι απλά μία πλατεία. Είναι ένα σύστημα σχέσεων υποκειμένων αλλά και δρόμων τοπόσημων για την πρωτεύουσα, ένα δυναμικό οικοσύστημα, σημείο συνάντησης αλλά και σημείο διασταύρωσης αντιθέσεων.

Η Ομόνοια το 1834, όταν η Αθήνα ανακηρύσσεται πρωτεύουσα, βρίσκεται εκτός των ορίων της πόλης, στο βόρειο άκρο της, με την περιοχή από την πλατεία Κουμουνδούρου μέχρι την Πατησίων να καλύπτεται από βοσκοτόπια.

Η εξέλιξή της δεν θα έχει την τύχη που ήθελαν οι Κλεάνθης και Σάουμπερτ, σχεδιάζοντας τα νέα σχέδια της πόλης των Αθηνών και τοποθετώντας τα ανάκτορα στην περιοχή της Πλατείας Ομονοίας. Τα σχέδια της πόλης θα αλλάξουν ξανά και ξανά με τα οικονομικά συμφέροντα να προσδιορίζουν τελικά τη δημιουργία των ανακτόρων στο Σύνταγμα, σε μια ίσως συμβολική νίκη της δύναμης των όπλων επί του πνεύματος και την πλατεία Όθωνα να παίρνει την σημερινή της ονομασία, όταν οι Αθηναίοι «ομονοούν» στην έξωση του βασιλέα Όθωνα.

Ο δήμαρχος Παναγής Κυριάκος είναι αυτός που θα κάνει την Ομόνοια χώρο αναψυχής με φυτεύσεις, αλλά και μία εξέδρα όπου κάθε βράδυ παίζει η μπάντα της Φρουράς των Αθηνών ή του 1ου Τάγματος Πεζικού. Ο Σπύρος Μερκούρης είναι ο δήμαρχος που θα προχωρήσει στην πρώτη ανάπλαση της πλατείας και η πλατεία θα αποκτήσει μεγαλοπρεπείς φοίνικες, πολλά άνθη, αλλά και κιγκλιδώματα για την προστασία τους. Προς τα τέλη του 19ου αιώνα θα κάνουν την εμφάνισή τους και τα πρώτα ξενοδοχεία, τα περισσότερα από τη μετατροπή αριστοκρατικών οικιών, όπως ο Μέγας Αλέξανδρος (πρώην οικία του ευεργέτη Πάγκα), αλλά και το «δίδυμο» Μπάγκειον, που είναι το πρώτο κτήριο της πλατείας που κατασκευάζεται με σκοπό να γίνει ξενοδοχείο, και τα δύο σε σχέδια του Ερνέστου Τσίλερ.

Τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα στην πλατεία θα δημιουργηθούν φημισμένα εστιατόρια και καφενεία, πολλές φορές στο ισόγειο των ξενοδοχείων που ανακαινίζονται την εποχή εκείνη, όπως το φιλολογικό καφενείο που φιλοξενείται στο Μπάγκειον, στέκι πολλών διανοουμένων και ποιητών την περίοδο του Μεσοπολέμου, αλλά και το γνωστό μας Νέον που ξεκίνησε με το όνομα Νέον Βυζάντιον και θα αποτελέσει για χρόνια στέκι σκακιστών, διανοουμένων αλλά και οικοδόμων. Το 1917 ανοίγει στην πλατεία και το φαρμακείο του Μπακάκου, ίσως το πιο διάσημο σημείο για ραντεβού όλης της χώρας, όπου εκτός από «φρέσκα φάρμακα» μπορείς να συναντήσεις και πολλούς λόγιους της εποχής στο διάσημο πατάρι – εντευκτήριο.

Το 1927 η πλατεία Ομονοίας αλλάζει οριστικά όψη, αφού κόβονται τα δέντρα για τις ανάγκες μεταφοράς του σταθμού του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου. Τις επόμενες δεκαετίες μεταβάλλεται σταδιακά όλο και περισσότερο από χώρος κοινωνικών συναντήσεων, αναψυχής και περιπάτου σε συγκοινωνιακό κέντρο, αλλά και σε πύλη υποδοχής των κυμάτων της εσωτερικής μετανάστευσης.

Οι χρήσεις των κτηρίων προοδευτικά αλλάζουν, σειρά ιστορικών κτηρίων της πλατείας θα κατεδαφιστούν για να ανεγερθούν μεγάλα κτήρια γραφείων, ενώ το στρογγυλό σιντριβάνι και το Μινιόν θα αποτελέσουν ισχυρά σύμβολα της εποχής μέσα σ’ ένα κατά τα άλλα αρχιτεκτονικό αλαλούμ, όπως συνέβη σε ολόκληρη άλλωστε την πόλη.

Η Ομόνοια, το σημείο της πόλης που δεν κοιμάται ποτέ. Η Ομόνοια των εργαζόμενων, η Ομόνοια των καφενείων, των στιλβωτηρίων και των γαλακτοπωλείων, η Ομόνοια του υπόγειου σιδηρόδρομου, η Ομόνοια των επαρχιωτών και η Ομόνοια των Αθηναίων, η Ομόνοια των οικοδόμων και η Ομόνοια για το σάντουιτς και την εφημερίδα το Σάββατο βράδυ, η Ομόνοια με τους καβγάδες και τα πηγαδάκια για τα πολιτικά και τα αθλητικά, η Ομόνοια με τους «Ομονοιακούς», τους παπατζήδες και την μικροπαρανομία, η Ομόνοια με τα ερωτικά σινεμά και τα μπαρ κονσομασιόν, η Ομόνοια των πανηγυρισμών μεγάλων αθλητικών γεγονότων. Η Ομόνοια καθρέφτης της πόλης και των ανθρώπων της.

Στο ταξίδι μας, σχεδόν για δύο αιώνες με επίκεντρο την Ομόνοια, μαζί μας ήταν (με αλφαβητική σειρά) οι:

Γεώργιος Αλεξόπουλος (ιδιοκτήτης κομμωτηρίου Στοά Ομονοίας), Θέμης Ανδριόπουλος (Δρ. αρχιτέκτων μηχανικός ΕΜΠ), Κωνσταντίνος Γεωργακόπουλος (συνταξιούχος, πρώην ιδιοκτήτης καφενείου «Κοσμικόν»), Θανάσης Γιοχάλας (ιστορικός – συγγραφέας), Μαρία Δανιήλ (αρχιτέκτων – διδάκτωρ ΕΜΠ), Φίλιππος Δραγούμης (συντονιστής Μπαγκείου Ιδρύματος), Κωνσταντίνα Θεοδώρου (αρχιτέκτονας – ερευνήτρια), Αθανάσιος Καραγεώργος (ιδιοκτήτης γαλακτοπωλείου «Η Στάνη»), Μάρω Καρδαμίτση – Αδάμη (ομότιμη καθηγήτρια ΕΜΠ – αρχιτέκτων μηχανικός), Δημήτρης Καρυστινός (συνταξιούχος – πρώην καταστηματάρχης στην Ομόνοια), Τόνια Καφετζάκη (συγγραφέας – εκπαιδευτικός), Χαράλαμπος Μόσχοβος (ιδιοκτήτης ουζερί), Άρτεμις Σκουμπουρδή (ξεναγός – συγγραφέας), Σταύρος Τσάτης (ιδιοκτήτης τροχείου Στοά Ομονοίας), Φίλιππος Φιλίππου (συγγραφέας), Πάνος Χαραλάμπους (εικαστικός – καθηγητής ΑΣΚΤ), Κώστας Χατζιώτης (ιστορικός – συγγραφέας, πρόεδρος Ιστορικού και Εθνολογικού Μουσείου).