Μια άγνωστη ιστορία κάπου στα 2004
Χριστόφορος Αθανασίου
Από το προσωπικό αρχείο του Θανάση Κάππου
Αποτέλεσε μια μοναδική περίπτωση ανθρώπου. Αναδείχθηκε σε σημαντικό στέλεχος του ΕΛΑΣ και του ΔΣΕ. Από τους τελευταίους που μαζί με τον Νίκο Ζαχαριάδη πέρασαν τον Αύγουστο του 1949 στην Αλβανία. Πολιτικός πρόσφυγας στην Ουγγαρία. Διδάκτωρ Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο της Βουδαπέστης.
Για σχεδόν σαράντα χρόνια δεν είχε καταφέρει να έλθει στην Ελλάδα γιατί του είχε αφαιρεθεί η ιθαγένεια. Τα ΄χαμε πει κάποιες φορές, αλλά δεν τα καταφέραμε να βγει στην Ελλάδα το βιβλίο του.
“Κόβω για σε τα βάγια
του τραγουδιού ιερά
στο μέτωπο στα πλέκω
στεφάνια γιορτερά.
Βωμός το μέτωπό σου,
Θυμάσαι; Μια φορά
σ’ το άγγιξαν και στ’ άγιασαν
της δόξας τα φτερά”.
Οι δύο αυτές στροφές από το ποίημα του Κωστή Παλαμά είναι ίσως ο καλύτερος ποιητικός φόρος τιμής προς όλους εκείνους που έπεσαν στα πεδία των μαχών κατά τη διάρκεια της τρίχρονης εποποιίας του Δημοκρατικού Στρατού κατά την περίοδο 1946-1949.
Μια περίοδος που άφησε ανεξίτηλα τα σημάδια της, κυρίως στους ανθρώπους εκείνους που σήμερα, σχεδόν εβδομήντα χρόνια από το τέλος του Εμφυλίου, βρίσκονται μακριά από την Ελλάδα. Οι πολιτικοί πρόσφυγες, που αμέσως μετά το τέλος του πολέμου έχασαν την ιθαγένειά τους γιατί αποτελούσαν μέγιστο κίνδυνο για την πατρίδα και η παρουσία τους στην Ελλάδα θα ισοδυναμούσε με έσχατη προδοσία, είναι σήμερα ένα πραγματικά ξεχασμένο κομμάτι ελληνισμού, από τη Βουλγαρία μέχρι την Τασκένδη στα βάθη της Άπω Ανατολής.
Πριν από καμιά εικοσαριά μέρες μου ήρθε με ταχυδρομείο ένα βιβλίο από την Ουγγαρία από έναν πολιτικό πρόσφυγα, αντάρτη του ΔΣΕ, που σίγουρα αξίζει να το διαβάσουν όλοι.
Ο τίτλος του:
«Στα θρυλικά βουνά της Ηπείρου, αναμνήσεις ενός ανταρτόπουλου».
Ο συγγραφέας Χριστόφορος Αθανασίου είναι σήμερα διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου της Βουδαπέστης, αρχισυντάκτης του δίγλωσσου περιοδικού «Ελληνισμός», με πλούσια κοινωνική και πολιτική δράση μεταξύ των Ελλήνων της Ουγγαρίας. Τούτο το βιβλίο με τα όποια συντακτικά, φραστικά λάθη και ατέλειες αποτελεί μια κατάθεση ψυχής ενός ανθρώπου που «έφυγε» το 1952 από την Ελλάδα, έχοντας πολεμήσει για ελευθερία, δημοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη. Και ειδικότερα αν προσθέσουμε και το ότι η έκδοση αυτή έγινε με την οικονομική στήριξη του Ιδρύματος Εθνικών και Εθνοτικών Μειονοτήτων Ουγγαρίας και της Αυτοδιοίκησης Ελλήνων Ουγγαρίας.
Σύμφωνα με τον συγγραφέα, το βιβλίο αυτό αποτελεί «μια εσωτερική πάλη συνείδησης με τον εαυτό του και την ιερή υποχρέωση που είχε απέναντι σε εκείνους που έπεσαν ηρωικώς μαχόμενοι στα πεδία των μαχών».
Τις σημειώσεις, που αποτέλεσαν τη βάση για το συγκεκριμένο βιβλίο, τις κρατούσε σε ένα τετράδιο, του οποίου τα φύλλα – όπως ήταν και απολύτως λογικό – είχαν φθαρεί και σαπίσει με την πάροδο του χρόνου και ήταν δυσανάγνωστα. Τις σημειώσεις τις κουβαλούσε σε όλη τη διάρκεια του Εμφυλίου σε ένα χάρτινο κουτάκι που δεν το άφηνε στιγμή από τα μάτια του.
Ο Χριστόφορος Αθανασίου γεννήθηκε το 1932 στον Πολύγυρο Ιωαννίνων από φτωχή οικογένεια. Παρά την ανέχεια και τις δυσκολίες ( θάνατος της μητέρας του και του μικρότερου του αδελφού σε ηλικία 5-6 χρόνων), πήγε σχολείο γιατί αγαπούσε τα γράμματα και ήθελε να κάνει κάτι για να βοηθήσει τους ανθρώπους γύρω του να ξεφύγουν από την πείνα και τη δυστυχία.
«Ο θάνατος της μητέρας του ήταν για την οικογένεια ένα μεγάλο πλήγμα. Για τον Οδυσσέα ( αντάρτικο ψευδώνυμο του συγγραφέα) υπήρχε και ένα άλλο παλαιότερο, σοβαρό επίσης πλήγμα, ο θάνατος του αδελφού του Σωτήρη το 1938. Ο Σωτήρης πέθανε από ελονοσία, με υψηλό πυρετό. Γιατρός δεν υπήρχε. Του έδωσαν κινίνα χωρίς αποτέλεσμα, διότι τα κινίνα αυτά που εισάγονταν από την Αγγλία ήταν νοθευμένα και μόνο το εξωτερικό μέρος τους ήταν πασαλειμμένο με κίτρινο χρώμα, χωρίς βέβαια θεραπευτικές ιδιότητες.
Με την πάροδο του χρόνου άρχισε να διαμορφώνεται μέσα του και η αντίληψη περί κράτους, το οποίο ενδιαφερόταν μόνο για την είσπραξη φόρων και όχι για τους πολίτες του, τους οποίους με τα όργανα καταπίεσης κυνηγούσε με μανία.
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής έζησε την πείνα και τις στερήσεις, περιμένοντας τους αντάρτες να βάλουν τέλος σε όλα αυτά τα δεινά.
«Οι περισσότεροι φορούσαν σκούφους, άλλοι δίκοχα και μερικοί πηλήκια με το διακριτικό σήμα ΕΛΑΣ. Κάθισαν στις πέτρες και άρχισαν να τρώνε. Έδωσαν στα παιδιά μια κονσέρβα και μισή κουραμάνα, λέγοντάς τους πως η φάλαγγα ανήκει στον ΕΛΑΣ, τον απελευθερωτικό στρατό που πολεμάει για την απελευθέρωση της Ελλάδας».
Στο βιβλίο εξιστορείται με λιτό και άκρως παραστατικό τρόπο η συμμετοχή του συγγραφέα στον ΔΣΕ. Με απλότητα και καθαρότητα στο γράψιμο, γίνεται προσπάθεια να κατατεθεί και η δική του άποψη για τα γεγονότα στα οποία έλαβε μέρος.
Μουργκάνα, Πωγώνι, Γράμμος. H μάχη στο Σκητάρι, η συμμετοχή του στον Λόχο Δημοκρατικής Νεολαίας, η καταστροφή των 200 οχημάτων του κυβερνητικού στρατού με όπλα και πολεμικό που προορίζονταν για την ενίσχυση των κυβερνητικών δυνάμεων στον Γράμμο. Η συμμετοχή του στις μάχες του Γράμμου (Βούρμπιανη, Ασημοχώρι) το 1948, αλλά και στη μεγαλειώδη επιχείρηση για την κατάληψη του οχυρού στα Πατώματα, κάτω από την Πέτρα Μούκα, την Πρωτοχρονιά του 1949.
Επίσης, η για πρώτη φορά αναφερόμενη αποστολή του Τμήματος Ανιχνευτών του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ στην Πελοπόννησο για την εξακρίβωση της κατάστασης και το μάζεμα ξεκομμένων ανταρτών. Μία αποστολή ιδιαίτερα δύσκολη και μοναδικής σημασίας, με τους αντάρτες της μονάδας ανιχνευτών να εξοπλίζονται με φύλλα πορείας και στολές του κυβερνητικού στρατού. Θα περνούσαν από χώρους γεμάτους από στρατό, αλλά έπρεπε πάση θυσία να φέρουν εις πέρας την αποστολή τους γιατί έτσι θα έσωζαν αντάρτες και γυναικόπαιδα στην Πελοπόννησο. Φτάνοντας έξω από την Πάτρα, οι ειδήσεις ήταν τραγικές. Ο σύνδεσμος, που ήταν επιφορτισμένος για την επαφή των ανταρτών της Πελοποννήσου και του Γενικού Αρχηγείου, τους ενημέρωσε για την οριστική διάλυση των ανταρτών της 3ης Μεραρχίας Πελοποννήσου και τον θάνατο σχεδόν 3.000 ανταρτών.
Τέλος, εξιστορούνται η τελική σύγκρουση στον Γράμμο, στο στρατόπεδο στο Μπουρέλι της Αλβανίας και η προσφυγιά στην Ουγγαρία. Σημειώνεται πως από τον Χριστόφορο Αθανασίου αφαιρέθηκε η ελληνική ιθαγένεια το 1952 και κατάφερε να επισκεφτεί την Ελλάδα για πρώτη φορά πενήντα δύο χρόνια αργότερα, το 1987.
Ένα βιβλίο σημαντικής ιστορικής αξίας για οποιονδήποτε μελετητή εκείνης της εποχής. Με στοιχεία, αναφορές, διηγήσεις, κυρίως, για τη θρυλική εποποιία του Γράμμου το 1948-1949. Ένα βιβλίο-κληρονομιά για τις επόμενες γενιές στην προσπάθεια κατανόησης του αγώνα των στόχων και των σκοπών του ΔΣΕ.
