Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν τελείωσε ποτέ πραγματικά· απλώς μεταμορφώθηκε σε ανακωχή που γέννησε τον Δεύτερο. Μετά το 1945, η ειρήνη που οικοδομήθηκε στη σκιά των πυρηνικών και των ψυχροπολεμικών ισορροπιών δεν ήταν τίποτα περισσότερο από μια εύθραυστη ισορροπία τρόμου. Σήμερα, εκατό χρόνια μετά τη σφαγή του Σομμ και ογδόντα μετά το Στάλινγκραντ, η Ιστορία δείχνει να επαναλαμβάνεται — όχι ως φάρσα, αλλά ως προδιαγεγραμμένη τραγωδία.
Η Ρωσία επιχειρεί την ανασύσταση μιας μετασοβιετικής σφαίρας επιρροής, οι Ηνωμένες Πολιτείες δρουν ως παγκόσμιος εγγυητής των δυτικών συμφερόντων, και η Ευρώπη, διχασμένη και εξαρτημένη, αναζητά τον ρόλο της σ’ έναν μεταβαλλόμενο κόσμο. Από την Ουκρανία έως την Ταϊβάν, από τη Μέση Ανατολή μέχρι τη Θάλασσα της Νότιας Κίνας, η υδρόγειος μετατρέπεται ξανά σε σκακιέρα αναδιανομής ισχύος και εδαφών. Η ανθρωπότητα, παρά τις τεχνολογικές της προόδους, βαδίζει σταθερά προς έναν Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο – όχι γιατί το επιθυμεί, αλλά γιατί επαναλαμβάνει τα ίδια στρατηγικά σφάλματα.
Ήταν ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος αναπόφευκτος; Και ποιοι πραγματικά τον νίκησαν;
Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος, η μεγαλύτερη και φονικότερη σύγκρουση της ανθρώπινης ιστορίας, δεν υπήρξε απλώς προϊόν ενός μεμονωμένου γεγονότος ή μιας παρανοϊκής προσωπικότητας όπως ο Χίτλερ. Ήταν το αποτέλεσμα μιας βαθιάς παγκόσμιας αποσταθεροποίησης και ταυτόχρονα, το εφαλτήριο μιας νέας διεθνούς τάξης πραγμάτων. Ήταν άραγε αναπόφευκτος; Και εφόσον τελείωσε, ποιος πραγματικά νίκησε;
Αναπόφευκτος ή επιλογή της Ιστορίας;
Για να κρίνουμε αν ο Β’ Πόλεμος ήταν αναπόφευκτος, πρέπει να κατανοήσουμε τι προηγήθηκε:
- Η Συνθήκη των Βερσαλλιών (1919) ταπείνωσε και τιμώρησε υπερβολικά τη Γερμανία, χωρίς να εξασφαλίσει μακροχρόνια ειρήνη.
- Η Μεγάλη Ύφεση του 1929 διέλυσε τις δημοκρατίες και ενίσχυσε τα απολυταρχικά καθεστώτα στην Ευρώπη και την Ιαπωνία.
- Η αποτυχία της Κοινωνίας των Εθνών, η πολιτική του κατευνασμού από τη Βρετανία και τη Γαλλία και η αδιαφορία των ΗΠΑ πριν το 1941, έδωσαν στον Άξονα το περιθώριο να κινηθεί ανενόχλητος.
Ο φασισμός, η εθνικιστική επιθετικότητα και η φυλετική ιδεολογία της ναζιστικής Γερμανίας δεν ήταν τυχαία προϊόντα, αλλά πολιτικές απαντήσεις σε μια περίοδο διεθνούς παρακμής.
Άρα, ο πόλεμος δεν ήταν μοιραίος, αλλά πιθανότατος μέσα σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον ανισορροπίας, φόβου και εθνικής ρεβανσιστικής εμμονής. Αν η Δύση είχε δράσει δυναμικά νωρίτερα, αν οι δημοκρατίες στήριζαν η μία την άλλη απέναντι στον φασισμό, ο πόλεμος ίσως μπορούσε να αποτραπεί. Αλλά δεν το έκαναν.
Ποιοι τον νίκησαν – και με ποιο τίμημα;
Η νίκη στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο αποδίδεται στους Συμμάχους: Ηνωμένες Πολιτείες, Σοβιετική Ένωση, Βρετανία, Κίνα και άλλες χώρες που πολέμησαν κατά του Άξονα. Όμως, η απάντηση στο «ποιος τον νίκησε» είναι πολύ πιο σύνθετη:
Η ΕΣΣΔ υπέστη 20-27 εκατομμύρια θύματα – πολίτες και στρατιώτες – και σήκωσε το μεγαλύτερο βάρος της ηπειρωτικής σύγκρουσης. Οι μάχες του Στάλινγκραντ, του Κουρσκ και η προέλαση στο Βερολίνο ήταν καθοριστικές για την ήττα του Χίτλερ. Χωρίς τον Κόκκινο Στρατό, η Ευρώπη δεν θα είχε απελευθερωθεί ποτέ πλήρως.
Οι ΗΠΑ, χάρη στην οικονομική και τεχνολογική τους υπεροχή, παρήγαγαν όπλα, εφόδια και πολεμικά πλοία σε μαζική κλίμακα. Μετά το 1941, πολέμησαν σε δύο μέτωπα (Ευρώπη και Ειρηνικό) και ήταν η μόνη δύναμη που δεν πολέμησε στο έδαφός της. Με τη βομβιστική επίθεση στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, καθόρισαν το τέλος του πολέμου στην Ασία – και την αρχή της πυρηνικής εποχής.
Αντιμετώπισε μόνη της τον Χίτλερ το 1940, κρατώντας την Ευρώπη σε επαφή με την ελπίδα. Η Μάχη της Αγγλίας ήταν η πρώτη ήττα των ναζί στον αέρα.
Η αντίσταση σε χώρες όπως η Γαλλία, η Ελλάδα, η Γιουγκοσλαβία, η Πολωνία, συνέβαλε στη φθορά των στρατευμάτων κατοχής. Χιλιάδες αντάρτες, πράκτορες και απλοί πολίτες πολέμησαν χωρίς κρατική υποστήριξη, δίνοντας το δικό τους βαρύ τίμημα.
Επομένως, ποιος πραγματικά νίκησε;
Η απάντηση δεν είναι αριθμητική. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν είχε νικητές με τη συμβατική έννοια. Όλοι όσοι πολέμησαν τον φασισμό συνέβαλαν σε αυτή τη νίκη – είτε με αίμα, είτε με εργασία, είτε με πολιτική θέληση.
Όμως, μετά τον πόλεμο, δύο υπερδυνάμεις αναδείχθηκαν ως κυρίαρχες:
- Οι ΗΠΑ, με παγκόσμια οικονομική και στρατιωτική υπεροχή.
- Η Σοβιετική Ένωση, με εδαφική επέκταση και ιδεολογικό εκτόπισμα στην Ανατολική Ευρώπη.
Ο πόλεμος τελείωσε, αλλά η σύγκρουση συνεχίστηκε αλλιώς – με το Ψυχρό Πόλεμο, με νέες μορφές ηγεμονίας, με ανοιχτές πληγές που ακόμη θεραπεύονται.
Εν κατακλείδι
Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος δεν ήταν νομοτελειακός, αλλά βαθιά ριζωμένος στα λάθη, τις αγωνίες και τις ιδεολογίες του 20ού αιώνα. Και νικητής, τελικά, ήταν η ανθρώπινη θέληση για ελευθερία, αντίσταση και ζωή – έστω κι αν το τίμημα υπήρξε ανείπωτο.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία, η σύγκρουση στη Γάζα και η στρατηγική των μεγάλων δυνάμεων διαμορφώνουν ένα πολυπολικό σύστημα στα πρόθυρα γενικευμένης αποσταθεροποίησης. Πού τοποθετούνται η Ελλάδα και η Κύπρος στον νέο παγκόσμιο χάρτη;
Ο κόσμος σε διαμόρφωση: Από τη μεταψυχροπολεμική σταθερότητα στην πολλαπλή κρίση (αναφορά στις ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Ευρώπη όπως στο προηγούμενο άρθρο, παραλείπεται εδώ για συντομία)
Ευρώπη, ΗΠΑ, Ρωσία, πώς θα μοιράσουν ξανά την γη
Ουκρανία – Ρωσία
- Πόλεμος μεγάλης κλίμακας, με σαφή χαρακτηριστικά συμβατικής στρατιωτικής αντιπαράθεσης μεταξύ Ρωσίας και ΝΑΤΟ (έστω μέσω Ουκρανίας).
- Η Ρωσία επιδιώκει να ανατρέψει τη μεταψυχροπολεμική τάξη πραγμάτων και να εδραιώσει σφαίρες επιρροής.
- Οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ βλέπουν την Ουκρανία ως προκεχωρημένο ανάχωμα για τον έλεγχο της Ευρασίας.
Ισραήλ – Χαμάς / Μέση Ανατολή
- Πόλεμος που ξεπέρασε την παλαιστινιακή διάσταση και άνοιξε το ενδεχόμενο περιφερειακής ανάφλεξης (Χεζμπολάχ, Ιράν).
- Το Ισραήλ λειτουργεί ως δυτικός πυλώνας ισχύος στην περιοχή.
- Η σύγκρουση έχει παγκόσμιο ιδεολογικό αντίκτυπο (Αραβικός κόσμος – Δύση, αλλά και εντός Δύσης).
Τι θέλουν οι μεγάλες δυνάμεις;
ΗΠΑ
- Θέλουν να διατηρήσουν την παγκόσμια ηγεμονία τους απέναντι σε Κίνα και Ρωσία.
- Βασική στρατηγική: Καμία ενιαία ευρασιατική δύναμη δεν πρέπει να κυριαρχήσει.
- Στηρίζουν την Ουκρανία για να αιμορραγήσει η Ρωσία.
- Στηρίζουν Ισραήλ γιατί αποτελεί πυλώνα ελέγχου της Μέσης Ανατολής.
- Αναδιοργανώνουν το ΝΑΤΟ και μετατοπίζουν το κέντρο βάρους προς την Ανατολική Ευρώπη και Ινδο-Ειρηνικό.
Ρωσία
- Θέλει να επανακτήσει τον έλεγχο της πρώην σοβιετικής σφαίρας επιρροής.
- Στόχος: μια πολυπολική παγκόσμια τάξη, χωρίς αμερικανική ηγεμονία.
- Χρησιμοποιεί ενέργεια, πληροφοριακό πόλεμο, μισθοφορικές δυνάμεις (π.χ. Αφρική) και συμμαχία με Κίνα, Ιράν.
Ευρώπη
- Διχασμένη: από τη μία πλευρά συντάσσεται με τις ΗΠΑ, από την άλλη ανησυχία για τις συνέπειες (ενεργειακή εξάρτηση, προσφυγικά ρεύματα, κοινωνική ένταση).
- Δεν έχει ενιαία στρατηγική – η Γαλλία θέλει “ευρωπαϊκή στρατηγική αυτονομία”, η Γερμανία πιο στενή ατλαντική γραμμή.
- Η Ελλάδα και η Κύπρος επωφελούνται από την ενίσχυση του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά βρίσκονται και σε εύφλεκτη περιοχή.
Πώς “μοιράζεται” ο κόσμος σήμερα;
Το παγκόσμιο σύστημα μετατρέπεται σε νεοψυχροπολεμικό πολυπολικό:
Ορατές «σφαίρες επιρροής»:
- Δύση (ΗΠΑ-ΝΑΤΟ-ΕΕ): Υπερασπίζεται το status quo.
- Ρωσία-Ιράν-Κομμάτια του Αραβικού κόσμου: Αντικαθεστωτικοί στον δυτικό ηγεμονισμό.
- Κίνα: Πιο ήπια, αλλά δομικός αντίπαλος των ΗΠΑ, με στρατηγικό σχέδιο «παγκόσμιας αναβάθμισης» μέσω της οικονομίας, της τεχνολογίας και του «Νέου Δρόμου του Μεταξιού».
Εμφανές στρατηγικό μοίρασμα:
- Ευρασία: πεδίο σύγκρουσης (Ουκρανία, Καύκασος, Κεντρική Ασία).
- Ανατολική Μεσόγειος – Μέση Ανατολή: πεδίο αντιπαράθεσης (Ισραήλ-Ιράν, Τουρκία, Αίγυπτος).
- Αφρική και Λατινική Αμερική: νέες ζώνες επιρροής Κίνας και Ρωσίας, με αντιδυτική ρητορική.
Είναι αυτή η συνέχεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και η αρχή ενός Γ’;
Ναι, είναι η συνέχεια, με νέα μέσα:
- Ο Ψυχρός Πόλεμος ήταν η ψυχρή συνέχεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
- Η πτώση της ΕΣΣΔ (1991) άφησε μια ηλεκτρική ενέργεια, που τώρα η Ρωσία και η Κίνα προσπαθούν να καλύψουν.
- Τα σημερινά πολεμικά μέτωπα (Ουκρανία, Γάζα, Ταϊβάν;) θυμίζουν πρόβες γενικευμένου πολέμου.
Όχι ακόμα Γ’ Παγκόσμιος, αλλά…
- Δεν υπάρχει παγκόσμια συμμαχία εναντίον παγκόσμιου αντιπάλου (όπως στον Α’ και Β’ ΠΠ).
- Υπάρχει δικτυωμένη σύγκρουση πολλών μικρών και μεσαίων πολέμων, με τις μεγάλες δυνάμεις να τους υποκινούν ή να τους διαχειρίζονται.
Πού πάει όλο αυτό; (2025+)
- Προς μακροχρόνια αστάθεια – πολλαπλοί πόλεμοι μικρής ή μεσαίας έντασης.
- Παγκόσμια ανακατανομή ισχύος – ΗΠΑ, Κίνα, Ρωσία, Ινδία, Τουρκία διεκδικούν νέους ρόλους.
- Αύξηση των αυταρχικών καθεστώτων, πόλωση, κοινωνική ασφυξία σε Δύση και Ανατολή.
- Τεχνολογική επανάσταση (AI, drones, πληροφοριακός πόλεμος) θα ορίσει τον επόμενο πόλεμο.
- Ο Γ’ Παγκόσμιος Πόλεμος; Μπορεί να ξεκινήσει κατά λάθος, από «θερμό επεισόδιο» σε Ταϊβάν, Ουκρανία, Ιράν ή Βαλκάνια.
Η Ελλάδα στο σταυροδρόμι: Μεταξύ συμμάχου και προκεχωρημένου φυλακίου
Η Ελλάδα σήμερα:
– Είναι πλήρως ευθυγραμμισμένη με τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, προσφέροντας κρίσιμες υποδομές (Αλεξανδρούπολη, Σούδα, Λάρισα).
– Παίζει ρόλο ενεργειακής εναλλακτικής πύλης στην Ευρώπη (LNG, EastMed, διασυνδέσεις με Αίγυπτο – Ισραήλ).
– Ενισχύει την αμυντική της θέση απέναντι στην Τουρκία, ενταγμένη όμως σε ευρύτερους σχεδιασμούς των Δυτικών.
Όμως:
– Η ελληνική εξωτερική πολιτική κινείται πλέον σε στενά γεωστρατηγικά περιθώρια.
– Το δόγμα “ανήκομεν εις την Δύσιν” ενισχύθηκε, αλλά αύξησε την έκθεση της χώρας σε ενδεχόμενη κλιμάκωση.
Η Κύπρος: Μια ημιτελής δημοκρατία σε γεωπολιτικό σταυροδρόμι
Η Κύπρος παραμένει:
– Κατεχόμενη και στρατιωτικοποιημένη.
– Στρατηγικός ενεργειακός κόμβος.
– Σε στενή συνεργασία με Ισραήλ και Αίγυπτο.
Το ερώτημα: θα παραμείνει ουδέτερη πλατφόρμα ή θα εκτεθεί σε σύγκρουση σφαιρών επιρροής;
Η Τουρκία ως αναθεωρητικός δρών: Ο ρόλος της και οι κίνδυνοι για τον ελληνισμό
Η Τουρκία:
– Παίζει διπλό ρόλο μεταξύ ΗΠΑ, Ρωσίας, Ευρώπης.
– Αξιοποιεί τη γεωγραφία της ως εργαλείο πίεσης.
– Ενισχύεται στρατιωτικά και έχει ενσωματώσει το αναθεωρητικό αφήγημα.
Η Ελλάδα και η Κύπρος βρίσκονται απέναντι σε μια αυξανόμενη πρόκληση.
Προς ποια κατεύθυνση βαδίζουμε;
Οι ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα και περιφερειακές δυνάμεις αναδιατάσσουν την ισχύ.
Η Ελλάδα και η Κύπρος πρέπει να ενισχύσουν αυτάρκεια, να καλλιεργήσουν στρατηγικές συμμαχίες και να προωθήσουν πρωτοβουλίες ειρήνης.
Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο 21ος αιώνας δεν θα είναι ειρηνικός. Η Ιστορία δεν τελείωσε – μόλις άρχισε ξανά. Οι συγκρούσεις του σήμερα είναι εκδηλώσεις ενός παγκόσμιου γεωπολιτικού σεισμού.
Για τον ελληνισμό, το στοίχημα είναι υπαρξιακό: να παραμείνει κυρίαρχος και δημιουργικός σε έναν κόσμο που αλλάζει ριζικά.
