Της Έφης Αγραφιώτη
Απόγευμα σε μια κεντρική εμπορική οδό του Κιέβου. Πέντε τυφλοί μουσικοί «του δρόμου» παίζουν το κουιντέττο έργο 34 του Μπραμς! Ευτυχώς γι’ αυτούς ο καιρός δεν είναι πολύ κρύος. Πολύ σπουδαίοι μουσικοί, επαγγελματίες που προσθέτουν ειδικό βάρος και προβάλλουν την έννοια «επαγγελματισμός».
Στο τρίτο μέρος, το περίφημο σκέρτσο, ένοιωσα μια δυνατή συγκίνηση να με διαπερνά, κάτι που δεν είχε σχέση μόνο με τη μουσική τους ιδιοφυία: συνειδητοποιώ ότι η δύναμη της θέλησης είναι βασικό στοιχείο για “να οργανώσεις το χάος” και τι άλλο είναι η μουσική από οργάνωση ενός μικρού τμήματος του χάους; Στη συνέχεια, όταν ολοκλήρωσαν το τέταρτο μέρος, παίζοντας μάλιστα σε μια τρομακτική ταχύτητα, πρέστο… όνομα και πράγμα, μαθαίνω ότι η βιολίστρια του γκρουπ ήταν και κωφή σε ποσοστό, όπως είπε, 75 τοις εκατό από 18 ετών, τώρα είναι 42! Συγκλονίστηκα.. δεν θα το ξεχάσω ποτέ.
Από τη σκέψη μου πέρασαν προσωπικότητες της μουσικής με ανάλογες «αναπηρίες». Θυμάμαι τον Γιώργο Θέμελη, έναν διαπρεπή έλληνα πιανίστα (1915-1997) εκ γενετής τυφλό. Ο Θέμελης είναι ο πρώτος τυφλός που έγινε δεκτός στο Ωδείο των Παρισίων, ολοκλήρωσε τις σπουδές του κερδίζοντας το πρώτο βραβείο, το 1936. Δεκαετής πρωτοεμφανίστηκε ως παιδί-θαύμα σε ρεσιτάλ και κοντσέρτα εντυπωσιάζοντας τους πάντες. Ο Ι.Ψαρούδας τον αποκαλούσε «Τοσκανίνι του πιάνου»! Ας προσθέσουμε ότι ξεκίνησε μαθήματα πιάνου με το σύστημα Μπράϊγ σε ηλικία τριών ετών στο Κάιρο όπου γεννήθηκε. Έπαιξε στα πέρατα της γης και συνεργάστηκε με τις μεγαλύτερες ορχήστρες της εποχής του. Η εφημερίδα Chicago Tribune τον ονόμασε “Νέο Χόροβιτς” μετά το κοντσέρτο του το 1950 με τη Φιλαρμονική του Σικάγου. Το 1995 έπαιξε στη Σύρο για τελευταία φορά. Στις 22 Ιουνίου 1997 έφυγε.
Ο τοσκανός τενόρος Andrea Bocelli, σταρ της εποχής μας, γεννήθηκε το Σεπτέμβριο του 1958 και είναι γνωστός ως «ο τυφλός τραγουδιστής». Είναι εντυπωσιακό το ότι ο Μποτσέλλι έχει συμμετάσχει ακόμα και σε παραγωγές όπερας, προσπάθεια που δεν τον ικανοποίησε και αποφάσισε έκτοτε να αφιερωθεί σε τραγουδιστικές συναυλίες με ποικίλλο πρόγραμμα, άριες ρεπερτορίου, ρομαντικά, λυρικά τραγούδια.
Τυφλώθηκε στην ηλικία των 12 ετών από γλαύκωμα, μία από τις χειρότερες επιπτώσεις που συνοδεύουν τους πάσχοντες από διαβήτη. Πηγαίνει σε ειδικό σχολείο για να μάθει τη γραφή Braille, όπου η ομορφιά της φωνής του του δίνει ευκαιρίες να τραγουδά ως σολίστας στη χορωδία των μαθητών.Ενθαρρύνεται στο να σπουδάσει τραγούδι, αλλά παράλληλα με το μεγάλο πάθος για τη μουσική, ολοκληρώνει νομικές σπουδές και αποκτά άδεια εξασκήσεως επαγγέλματος ως δικηγόρος, το 1986. Στα μέσα της δεκαετίας του 1990 προσκαλείται στο Βατικανό όπου τραγούδησε για τον Πάπα. Το 1998, ο Bocelli που είναι πατέρας δύο παιδιών, ψηφίστηκε από το περιοδικό People’s ως ένας από τους πιο όμορφους ανθρώπους στον κόσμο.
{youtube}AeDXhIjdcLY{/youtube}
Τι να συμβαίνει μέσα στον εγκέφαλο που να είναι τόσο καθοριστικό στο να «ακούμε» χάρη σε απλές δονήσεις αέρα και να αισθανόμαστε τη μουσική ακόμα κι αν δεν ακούμε; Μήπως τελικά ο εγκέφαλος παίζει μουσική;
Μεταξύ του αυτιού και του φλοιού του εγκεφάλου, υπάρχουν πολλές δομές που προορίζονται να εξυπηρετήσουν την ακρόαση. Η πρώτη ονομάζεται κοχλίας. Αυτός δουλεύει με την πίεση της φυσικής ροής του ήχου, οι ήχοι μετατρέπονται σε νευρικές ταλαντώσεις, που πλουτίζουν τη γλώσσα του μυαλού μας. Ο ήχος είναι μια ταχεία δόνηση του αέρα, η φωνή οφείλει την ενεργοποίηση της στο άνοιγμα και το κλείσιμο των φωνητικών χορδών που αναπαράγεται 200 φορές το δευτερόλεπτο. Η ακρόαση είναι εφικτή σαν η διαφορά μεταξύ δύο γεγονότων που χωρίζονται από ένα χιλιοστό του δευτερολέπτου.
1.To έξω αυτί συλλέγει τα ηχητικά κύματα και τα οδηγεί στον ακουστικό πόρο. Ο ακουστικός πόρος μεταφέρει τα ηχητικά κύματα στο τύμπανο (τυμπανική μεμβράνη). 2. Τα ηχητικά κύματα προκαλούν δονήσεις στο τύμπανο τυμπανική μεμβράνη). 3. Tα οστάρια στο μέσο αυτί (σφύρα, άκμονας και αναβολέας) ανιχνεύουν και μεταφέρουν αυτές τις δονήσεις. 4. Οι δονήσεις περνούν μέσω του οβάλ παραθύρου στον κοχλία, θέτοντας το υγρό του κοχλία σε κίνηση. Αυτό προκαλεί τον μετασχηματισμό των ηχητικών κυμάτων σε ηλεκτρικούς παλμούς από τα ειδικά νευρικά κύτταρα. Tο ακουστικό νεύρο μεταφέρει αυτούς τους ηλεκτρικούς παλμούς στον εγκέφαλο, όπου αναγνωρίζονται από το κέντρο της ακοής.
Η έρευνα δείχνει ότι οι άνθρωποι που είναι τυφλοί αναπτύσσουν μια ακρόαση πολύ λεπτολόγο, και στην πραγματικότητα, έχουν τη δεξιότητα να αξιοποιήσουν πιο δυναμικά και πιο άμεσα αυτό που ακούνε. Μπορούν για παράδειγμα να κατακτήσουν μια πολύ συγκεκριμένη ψυχική αναπαράσταση που διαμορφώνεται μόνο από τις ηχητικές πληροφορίες, οι οποίες είναι αδύνατο να αξιοποιηθούν από τους μη τυφλούς. Μελετώντας οι επιστήμονες το συναίσθημα το προερχόμενο εκ της μουσικής συμπεραίνουν ότι είναι πολύ πολύπλοκο θέμα. Ελπίζουν να καταλάβουν κάποτε πώς η μουσική θα μπορούσε να δώσει την ίδια συγκίνηση σε όλους μας και γιατί (επί του παρόντος) επιδρά διαφορετικά στην ψυχολογία μας. Μέχρι τώρα γνωρίζουμε ότι «το ίδιο» είναι αδύνατο: ο καθένας έχει διαφορετικά μουσικά γούστα.
Υπάρχουν θεωρίες ως προς τις οποίες το συναίσθημα είναι μια φυσική επέκταση του ενστίκτου της επιβίωσης. Ο άνθρωπος προσπαθεί να παρατηρεί τι συμβαίνει. Όταν κάτι συμβαίνει στον έξω κόσμο δίνει έναυσμα για ένα συναίσθημα: το συναίσθημα είναι σε μεγάλο βαθμό σχετικό με την ταχεία ή όχι ανταπόκριση μας. Ανταποκρίνεται όμως καλύτερα στο απροσδόκητο, είναι συμπληρωματικός μηχανισμός της λεγόμενης πνευματικής περισυλλογής.
Η συγκίνηση είναι τελικά κάτι πολύ σημαντικό: χωρίς συγκίνηση θα υπήρχε ανεπαρκής ισορροπία επιβίωσης. Και στη μουσική, όλοι γνωρίζουμε ότι ο συνθέτης παίζει μέσα σε αυτή την ισορροπία χρησιμοποιώντας τη σχέση του με τις αναμνήσεις, για να μας δώσει πρώτη ύλη να δημιουργήσουμε συναισθήματα.
Πώς μερικοί κωφοί μουσικοί παίζουν σολιστικά και μάλιστα σε πολύ υψηλό επίπεδο; Σε γενικές γραμμές, λένε οι επιστήμονες, είναι μουσικοί υψηλότατης ευφυΐας και ταλέντου, που μελέτησαν και έπαιξαν μουσική, πριν να χάσουν την ακοή και οι οποίοι είναι σε θέση να αντισταθμίσουν την αναπηρία τους, από μια “μεταφορά γνώσεων” και σε άλλες αισθητικές λεπτομέρειες, όπως η σχέση του οργάνου με το άγγιγμα, την αφή. Αυτό ισχύει, επίσης, ιδιαίτερα για τα κρουστά, όπου η φυσική κατάσταση και το σώμα είναι πολύ σημαντικές παράμετροι.
Μόνον ελάχιστα χωρούν σε ένα κείμενο που καταπιάνεται με αυτές τις δημιουργικές σε μεγάλο ποσοστό «αναπηρίες». Είναι αλήθεια ότι ξεκινώντας από το εντυπωσιακό μέγεθος των μουσικών του Κιέβου καταπιαστήκαμε με πολλές όψεις του ίδιου προβλήματος ίσα ίσα ακροβολώντας… τελειώνοντας ας θυμηθούμε δύο ακόμα διάσημους «ανάπηρους» της μουσικής, τον Ραίη Τσάρλς και τον Στήβι Γουόντερ.
Εφη Αγραφιώτη Βιογραφικό:
Η Έφη Αγραφιώτη γεννήθηκε το 1955 και μελέτησε πιάνο και θεωρητικά στο Εθνικό Ωδείο. Παρακολούθησε ανώτερους κύκλους σπουδών στη Μόσχα, το Βερολίνο, τη Γενεύη και τη Λοζάννη, σεμινάρια στο Μόναχο, τη Σιένα, και τη Ζυρίχη. Παράλληλα σπούδασε πολιτικές επιστήμες στην Αθήνα και αργότερα, στη Γενεύη, Ιστορία Τέχνης.
Τα βιβλία που έχει εκδώσει…
