Η Σφαγή στο Κατίν: Το Χρονικό μιας Συγκάλυψης
Η Ενοχή της Σταλινικής Σοβιετικής Ηγεσίας και η Συνενοχή της συγκάλυψης των Συμμάχων και της Δύσης
της Τιτίκας-Μαρίας Σαράτση
‘De οmnibus dubitandum’
Καρλ Μαρξ
Για όλα πρέπει να αμφιβάλλω ήταν ένα από τα κύρια «συνθήματα» του Μαρξ.
Η σφαγή του Κατίν. Τα είπαν πολλοί… τα είπε και ο Αντρέι Βάιντα: Έχουμε την τάση να θεωρούμε ότι η «χειραγώγηση» του «κοινού» άρχισε πρόσφατα. Αναγνώστες, τηλεθεατές, κοινό, κοινωνικά δίκτυα. Γνωστό. Όμως όχι. Απλά, τώρα η είδηση παραμορφώνεται γρηγορότερα και η πληροφορία μεταδίδεται ταχύτερα- το φαινόμενο μετράει κάποιους αιώνες. Οι μεγάλες σφαγές της ιστορίας το καταμαρτυρούν…Ας μιλήσουν τα γεγονότα:
Στις παραμονές του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου, όσο κι αν φαίνεται παράξενο, οι Μεγάλες Δυνάμεις του κόσμου, καπιταλιστικές ή «σοσιαλιστικές» είχαν τρεις κοινούς στόχους:
1.Να κερδίσουν χρόνο ώστε να προετοιμαστούν καλύτερα για την επερχόμενη σύγκρουση.
2.Να διατηρήσουν την σφαίρα επιρροής τους (με την μορφή αποικιών, «δορυφόρων», «προτεκτοράτων») και ει δυνατόν να την αυξήσουν μετά τον πόλεμο, ή και κατά τη διάρκειά του ακόμη.
3.Να εξασφαλίσουν οπωσδήποτε και με κάθε κόστος τις απαραίτητες πρώτες ύλες.
Θεμιτό, θα σκεφτεί κανείς. Η κάθε χώρα πρέπει να προασπίζει τα «συμφέροντά της»!
Η χώρα ναι, όχι ο όμως και ο επεκτατισμός της, που ενδύεται διάφορες αμφιέσεις για να δικαιολογήσει και μαζικά εγκλήματα ακόμη, παραβαίνοντας κάθε ηθικό και ανθρώπινο έρμα, επειδή κάποιοι «ιεραρχούν» τις προτεραιότητες…
23 Αυγούστου 1939. O Υπουργός Εξωτερικών της Γερμανίας Γιόαχιμ Φον Ρίμπεντροπ και ο Υπουργός Εξωτερικών της Σοβιετικής ΄Ένωσης Σβιατσεσλάβ Μιχαήλοβιτς Μολότοφ υπογράφουν στη Μόσχα, παρουσία του Ιωσήφ Στάλιν το Γερμανοσοβιετικό Σύμφωνο μη – Επίθεσης. Το σύμφωνο περιλαμβάνει ένα «μυστικό» πρωτόκολλο που δεν δημοσιοποιείται (έγινε γνωστό το 1945, μετά την ήττα της Γερμανίας). Σύμφωνα με το μυστικό πρωτόκολλο:
1. Η Πολωνία θα μοιραστεί μεταξύ των δύο «συμφωνουσών» χωρών.
2. Δημιουργούνται «σφαίρες επιρροής» της Γερμανίας και της Σ.Ε. στην Ανατολική και Βόρεια Ευρώπη.
3. Με εξαίρεση τη Λιθουανία, τισ Βαλτικές χώρες και τη Φινλανδία που θα ανήκουν στη σοβιετική σφαίρα επιρροής.
1η Σεπτεμβρίου 1939. Οι Γερμανικές δυνάμεις εισβάλουν στην Πολωνία. Η Βαρσοβία βομβαρδίζεται ανηλεώς. Ο Πολωνικός στρατός υποχωρεί προς τα νοτιοανατολικά της χώρας αναμένοντας – εις μάτην – βοήθεια από τη Γαλλία και τη Βρετανία.
3 Σεπτεμβρίου 1939. Ο πρωθυπουργός της Βρετανίας Τσάμπερλεν με ραδιοφωνικό διάγγελμα αναγγέλλει ότι η χώρα του βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση με τη Γερμανία. Καμιά ουσιαστική βοήθεια ωστόσο δεν δίνεται στην Πολωνία.
17 Σεπτεμβρίου 1939. Ο Ερυθρός Στρατός εισβάλλει στην Πολωνία από τα ανατολικά.
6 Οκτωβρίου 1939. Οι Γερμανικές και Σοβιετικές στρατιωτικές δυνάμεις κυριαρχούν πλήρως στην Πολωνία.
Ακολουθεί ο διαμελισμός της χώρας και η «μοιρασιά» μεταξύ των δύο δυνάμεων. Η Πολωνική κυβέρνηση φεύγει από τη χώρα.
Απρίλιος 1940 . Επίτροπος Εθνικής Ασφαλείας της Σοβιετικής Ένωσης και επικεφαλής της NKVD – Εθνικής Ασφαλείας Εσωτερικών Υποθέσεων, (ρωσικά Narodny Kommisariat Vnutrennikh Del) είναι ο Λαβρέντι Μπέρια. Από τις 19 Σεπτεμβρίου 1939 έχει δημιουργήσει ειδική επιτροπή για τη διαχείριση των Πολωνών αιχμαλώτων πολέμου. Ταυτόχρονα γίνονται μαζικές «προωθήσεις» Πολωνών αιχμαλώτων προς τη Σοβιετική Ένωση και στρατόπεδα συγκέντρωσης με μεγάλες απώλειες. Οι κρατούμενοι υποβάλλονται σε εξαντλητικές ανακρίσεις. Στα χέρια του Μπέρια βρίσκεται ουσιαστικά το άνθος του πολωνικού στρατού, προοδευτικοί αξιωματικοί και διανοούμενοι. Με έγγραφό του στον Στάλιν εισηγείται τη μαζική εξολόθρευσή τους, ως «εθνικιστές και αντεπαναστάτες». Η Πολωνία θα στερηθεί το μεταπολεμικό άνθος του στρατού της και όχι μόνο. Ο Στάλιν συμφωνεί και συνυπογράφει μαζί με όλο το Πολιτικό Γραφείο. Ονομάστηκε σφαγή του Κατίν από το δάσος του Κατίν, δεν έγινε όμως μόνο εκεί – οι άλλες δύο τοποθεσίες θα αποκαλυφθούν δεκαετίες αργότερα. Οι κρατούμενοι εκτελέστηκαν με μια σφαίρα στον αυχένα και ρίχτηκαν σε μαζικούς τάφους.
Ιούνιος 1941. Αρχίζει η Γερμανική εισβολή στη Σοβιετική Ένωση. Η εξόριστη Πολωνική κυβέρνηση υπογράφει συμφωνία με τους Σοβιετικούς για να οργανώσουν την αντίσταση εναντίον των Ναζί. Ο Πολωνός στρατηγός Σβιατοσλάβ Άντερς αναζητά τους Πολωνούς αξιωματικούς που είχαν συλληφθεί το 1939 και ζητά πληροφορίες από τον Στάλιν. Σε προσωπική συνάντηση του Ιωσήφ Στάλιν με τον στρατηγό ΄Αντερς και τον πρωθυπουργό της εξόριστης πολωνικής κυβέρνησης Σβιατοσλάβ Σικόρσκι ο Στάλιν απαντά ότι «είχαν όλοι ελευθερωθεί» και ότι οι Σοβιετικοί έχασαν τα ίχνη τους στη Μαντζουρία.
1942. Πολωνοί σιδηροδρομικοί εργάτες στη διάρκεια εργασιών ανακαλύπτουν ένα μαζικό τάφο στο Κατίν – παρόλα αυτά η μοίρα των Πολωνών αξιωματικών παραμένει άγνωστη ως το 1943, όταν οι Γερμανικές δυνάμεις της Βέρμαχτ υπό τον Ρούντολφ Κρίστοφ Φράιερ φον Γκέρσντοφ ανακαλύπτουν ένα μαζικό τάφο 4.243 Πολωνών εφέδρων αξιωματικών σε ένα λόφο κοντά στο δάσος του Κατίν. Αυτή είναι η χρυσή ευκαιρία για τον Γκαίμπελς και η θεία δίκη για τη NKVD: ιδού η σφήνα που χρειαζόταν – θα την έβαζε ωραία και καλά ανάμεσα στους Πολωνούς, τους Δυτικούς συμμάχους τους και τους Σοβιετικούς…
13 Απριλίου 1943. Ο ραδιοφωνικός σταθμός του Βερολίνου ( Radio Berlin) μεταδίδει την είδηση της ανακάλυψης του μαζικού τάφου «28 Χ 16 μ. με τα πτώματα 3000 Πολωνών αξιωματικών σε 12 “στρώσεις”» και ρίχνει την ευθύνη για τη δολοφονία στους Σοβιετικούς.
«Το θέμα έχει «φαϊ για μια-δυο εβδομάδες» σημειώνει ο Γκαίμπελς στο ημερολόγιό του.
Φυσικά, η ναζιστική προπαγάνδα εκμεταλλεύθηκε το θέμα με κάθε τρόπο:
Σεπτέμβριος 1943. Οι Γερμανικές δυνάμεις εγκαταλείπουν το Κατίν.
Ιανουάριος 1944. Μετά την ανακατάληψη του Σμολένσκ από τον Κόκκινο Στρατό αρχίζει η εκστρατεία της συγκάλυψης . Συγκροτείται η επιτροπή Μπουρντένκο, η οποία και επιβλέπει την εκταφή των νεκρών.Καταλήγει στο «συμπέρασμα» ότι οι εκτελέσεις έγιναν από τους Ναζί το 1941, κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής.
Οι ευθύνες της «Δύσης».
Η κρίση που είχε δημιουργηθεί στις σχέσεις των συμμάχων τους Πολωνών-Σοβιετικών με την αποκάλυψη των Ναζί το 1943 «φόβισε» τους δυτικούς συμμάχους. Η Πολωνία δεν τους ήταν πια και τόσο αναγκαία, είχαν μπει στον πόλεμο οι «γίγαντες», η Σοβιετική Ένωση και οι ΗΠΑ. Διάλεξαν τη συγκάλυψη. Την επέβαλαν οι «προτεραιότητες» του πολέμου. Είναι χαρακτηριστική η στάση του Τσώρτσιλ: Σύμφωνα με τις σημειώσεις του κόμη Ρατζίνσκι, πρεσβευτή της Πολωνίας και υπουργού εξωτερικών της εξόριστης πολωνικής κυβέρνησης, στις 15 Απριλίου του 1943 ο Τσώρτσιλ παραδεχόταν στον στρατηγό Σικόρσκι, πρωθυπουργό της πολωνικής κυβέρνησης ότι «είναι πιθανότατα ( οι σφαγές του Κατίν και του Σμολένσκ) έργο των « μπολσεβίκων» και λίγες μέρες αργότερα διαβεβαίωνε τους Σοβιετικούς ότι «θα αντιταχθεί σε κάθε έρευνα σχετικά με το θέμα…». Οι αναφορές του Τσώρτσιλ στο θέμα, ακόμη και στα απομνημονεύματά του, είναι λακωνικές… Άλλωστε, όπως ως Έλληνες καλά γνωρίζουμε, ο Τσώρτσιλ έδινε πάντα σημασία στις «προτεραιότητες»…
Παρόμοια στάση κράτησαν και οι ΗΠΑ. Παρόλο που το 1944 ο πλωτάρχης Ερλ, ειδικός απεσταλμένος του προέδρου Ρούσβελτ στα Βαλκάνια, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα εγκλήματα του Κατίν ήταν ευθύνη των Σοβιετικών, ο Ρούζβελτ προτίμησε την εκδοχή της Ναζιστικής ενοχής. Διατάχθηκε μάλιστα να μην εκδώσει τα συμπεράσματά του και μετατέθηκε στην Αμερικανική Σαμόα για το υπόλοιπο του πολέμου…
1951-1952.Χρειάστηκε να φτάσουμε στον πόλεμο της Κορέας, όταν πια «βόλευε» τη Δύση και τις ΗΠΑ να κατηγορηθούν οι Σοβιετικοί για εγκλήματα. Στις ΗΠΑ συγκροτήθηκε στο Κογκρέσο η επιτροπή Μάντεν η οποία επέρριψε την ευθύνη στους Σοβιετικούς. Ωστόσο η συγκάλυψη» από τις ΗΠΑ στη διάρκεια του πολέμου μπέρδευε τα πράγματα.…καθώς και τα ψυχροπολεμικά παιχνίδια.
Δεκαετία του 1980. Πολλαπλές πιέσεις ασκούνται για την αποκάλυψη της αλήθειας στην Πολωνική και τη Σοβιετική κυβέρνηση για τη διερεύνηση του θέματος.
1990. Ο Μιχαήλ Γκορμπατσώφ παραδέχεται δημόσια ότι η NKVD είχε διαπράξει τα εγκλήματα το 1940 και αποκαλύπτει άλλες δύο τοποθεσίες εκτός από το Κατίν: το Μέντνογιε και το Πιατικχάκι.
Φεβρουάριος 2010. Ο Βλαντιμίρ Πούτιν καλεί τον Ντόναλντ Τασκ, πρωθυπουργό της Πολωνίας να παραστεί στο μνημόσυνο για τα 70 χρόνια από τη σφαγή του Κατίν. Πριν από την επίσκεψη προβάλλεται από τη ρωσική δημόσια τηλεόραση το ντοκιμαντέρ, «Κατίν» για πρώτη φορά.
10 Απριλίου 2010, 10 π.μ. Η τραγωδία συνοδεύει το Κατίν – η τραγωδία συνοδεύει το Σμολένσκ. Αυτή τη φορά όμως πρόκειται για δυστύχημα και οι Ρώσοι βοηθούν στην αποκάλυψη των αιτίων του τραγικού γεγονότος και δεν συγκαλύπτουν τίποτα. Το Tupolev 154 που μεταφέρει τον Πρόεδρο της Πολωνίας για την 70η επέτειο από τη σφαγή του Κατίν συντρίβεται κοντά στο Σμολένσκ. Μαζί με τον πρόεδρο Λεχ Καζίνσκι και τη σύζυγό του ταξίδευαν ο αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού, ο υφυπουργός Εξωτερικών Αντρέι Κρέμερ και ο πρόεδρος της Κεντρικής Τράπεζας της Πολωνίας. 96 ακόμη νεκροί, 96 ακόμη οικογενειακές τραγωδίες προστίθενται στην εκατόμβη των νεκρών της Πολωνίας που βυθίζεται στο πένθος για μια ακόμη φορά…
ΥΓ. Ας θυμηθούμε λίγο τον σοφό Καρλ, και ως δημοσιογράφοι και ως πολίτες ας προσπαθήσουμε να αμφιβάλλουμε, να διδασκόμαστε από την Ιστορία που μέσα στη δίνη και τον ίλιγγο της καθημερινότητας συχνά παραβλέπουμε – και ας μη συγκαλύπτουμε…
Το οφείλουμε στην αλήθεια, στα παιδιά μας και στις γενιές που έρχονται, σε όλους αυτούς που θα πληρώνουν τόκους των «μνημονίων» στον αιώνα τον άπαντα…
Τ.Μ.Σ.
* H Τιτίκα-Μαρία Σαράτση είναι φιλόλογος και δημοσιογράφος
