Της Βάνας Λυκομήτρου
Η αύξηση των ατυχημάτων και η πρόκληση τραυματισμών που αυτά συνεπάγονται, αποτελεί στην Ελλάδα αλλά και παγκόσμια ένα υπαρκτό γεγονός, που σύμφωνα με τον ορθοπεδικό, επιμελητή Α στο Νοσοκομείο ΚΑΤ Σταμάτη Παπαδάκη, έχει να κάνει με φαινομενικά άσχετους, κοινωνικούς, οικονομικούς, περιβαλλοντικούς κι άλλους παράγοντες..
Όπως υποστηρίζετε, υπάρχουν κάποιοι παράγοντες που μπορεί να θεωρηθούν υπεύθυνοι για την πρόκληση τραυματισμών και οι οποίοι σε πρώτοι ανάγνωση, δεν λαμβάνονται υποψιν.
Το θέμα των παραγόντων κινδύνου που επιδρούν στους τραυματισμούς, είναι ιδιαίτερα περίπλοκο και σχετίζεται με πολλές μεταβλητές οι οποίες κατά τη διάρκεια ενός τραυματισμού όπως το κάταγμα μπορεί να μη λαμβάνονται αρχικά υπόψη. Σήμερα, η σύγχρονη έρευνα έχει δείξει ότι υπάρχουν πολλοί παράγοντες κινδύνου που επιδρούν στους τραυματισμούς και μία πρώτη κατηγοριοποίηση που γίνεται σε αυτούς είναι ότι διαχωρίζονται σε δημογραφικούς, περιβαλλοντολογικούς και κοινωνικούς. Βέβαια, επιδημιολογικά, οι παράγοντες αυτοί αποτελούν μια μεταβλητή που σχετίζεται με την αυξημένη επίπτωση μιας ασθένειας ή λοίμωξης. Οι παράγοντες κινδύνου δείχνουν μια συσχέτιση και δεν αποτελούν απαραίτητα προκλητούς παράγοντες καθώς η «συσχέτιση» δεν συνεπάγεται την «αιτία».
Τα τελευταία χρόνια, έχουν σημειωθεί ανακατατάξεις σχετικά με την φύση της υγείας και της ασθένειας και εκδηλώνεται ολοένα και συνεχώς αυξανόμενο ενδιαφέρον για την κοινωνική διάσταση των εννοιών αυτών, καθώς κατά τον ορισμό της υγείας σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η υγεία ταυτίζεται και με την έννοια της κοινωνικής ευεξίας. Τελευταία πιστεύουμε τόσο στην υγεία όσο και στην πρόκληση της ασθένειας ότι εμπλέκονται όχι μόνο βιολογικοί παράγοντες π.χ γενετική προδιάθεση, ιοί, μικρόβια, αλλά ψυχολογικοί καθώς και κοινωνικοί παράγοντες π.χ συναισθήματα, κανόνες συμπεριφοράς, αξίες για την υγεία, κοινωνική τάξη, εθνικότητα κλπ.
Δηλαδή υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι είναι πιο επιρρεπείς στα κατάγματα;
Όπως γνωρίζετε, το ατύχημα είναι ένα αιφνίδιο, ανεπιθύμητο, απρογραμμάτιστο, απρόβλεπτο, απροσδόκητο, ανεξέλεγκτο γεγονός, το οποίο έχει ή μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα τραυματισμό ή οξεία προσβολή από κάποιο νόσημα. Η τάση ορισμένων ατόμων να υφίστανται και νέο ατύχημα, εάν έχουν υποστεί άλλο ατύχημα στο παρελθόν, ονομάζεται «επιρρέπεια στο ατύχημα». Ο όρος «επιρρέπεια στο ατύχημα» έχει περιγραφεί κυρίως στα επαγγελματικά ατυχήματα και είναι βασισμένος στη θεωρία του «ανθρώπινου λάθους». Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, η ανεπάρκεια του ατόμου εξηγείται στα πλαίσια της συμπεριφοράς και της στάσης του απέναντι στην ασφάλεια. Το stress –φόρτος εργασίας, πίεση χρόνου, χαμηλή κοινωνική υποστήριξη– και η κόπωση έχει βρεθεί ότι σχετίζονται με την επιρρέπεια στα επαγγελματικά ατυχήματα. Επίσης, η συχνότητα των ατυχημάτων είναι μεγαλύτερη μεταξύ των ατόμων που εμφανίζονται να είναι περισσότερο ριψοκίνδυνοι στη ζωή τους.
Αν ισχύει αυτό, ποιοι είναι οι παράγοντες οι οποίοι αυξάνουν τις πιθανότητες καταγμάτων στους ανθρώπους αυτούς;
H επίπτωση των καταγμάτων στον γενικό πληθυσμό είναι πολύ δύσκολο να υπολογιστεί με ακρίβεια. Υπάρχει διχογνωμία μεταξύ των ποσοστών επίπτωσής τους στις διάφορες χώρες και αυτό πιθανόν να οφείλεται στις επιδημιολογικές αλλαγές των χαρακτήρων του κατάγματος στα διάφορα μέρη του κόσμου, το κοινωνικό-οικονομικό καθεστώς των διαφόρων περιοχών και βέβαια στις μεθοδολογικές διαφορές και τους ορισμούς που χρησιμοποιούνται. Για να εξετάσουμε πιθανούς παράγοντες πρόκλησης καταγμάτων στην Ελλάδα, πραγματοποιήσαμε μια μεγάλη μελέτη σε πληθυσμό της Δυτικής Αττικής σε μια προσπάθεια αναζήτησης παραγόντων κινδύνου και να γίνει προσπάθεια να τους εξηγήσουμε. Η έρευνα εστίασε σε παραμέτρους όπως η ηλικία, το φύλο, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ύπαρξης ή μη νοσηρής κατάστασης καθώς και το κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο.
Διαπιστώσαμε από την πολυδιάστατη ανάλυση ότι οι παράγοντες που έχουν στατιστικά σημαντική επίδραση στη πρόκληση κατάγματος είναι: η ηλικία, το φύλο και τα έτη φοίτησης. Η ηλικιακή ομάδα 35-55 έχει περίπου 85% μικρότερη πιθανότητα για κάταγμα από αυτή των νεαρών ηλικιών 14-25 χρονών. Οι γυναίκες έχουν 70% μικρότερη πιθανότητα για κάταγμα από αυτή των ανδρών και τέλος η αύξηση της φοίτησης κατά 1 έτος επιφέρει μείωση της πιθανότητας για κάταγμα κατά 13%.
Άλλα ενδιαφέροντα ευρήματα στην μελέτη μας είναι ότι οι αρνητικοί ή παράγοντες κινδύνου για την πρόκληση καταγμάτων είναι: Η νεαρή ηλικία και οι υπερήλικες, οι νευρομυϊκές και καρδιολογικές παθήσεις, τα επαγγέλματα υψηλού κινδύνου, η κατάχρηση φαρμάκων, η χαμηλή μόρφωση, η αποχή από την άθληση και ο μεσογειακός τύπος δέρματος. Αντίθετα οι θετικοί ή προστατευτικοί παράγοντες για την πρόκληση καταγμάτων είναι: Η μόρφωση, η άθληση, το κάπνισμα, και τα άτομα με ανοιχτόχρωμο λευκό δέρμα.
Υποστηρίζετε ότι οι άνθρωποι που έχουν λιγότερα εισοδήματα κινδυνεύουν περισσότερο να τραυματιστούν σοβαρά ή να έχουν προβλήματα υγείας από ότι πλουσιότεροι άνθρωποι;
Είναι αλήθεια ότι ένα σημαντικό στοιχείο αποτελεί ότι σε όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου, ακόμη και σε εκείνες που διαθέτουν οργανωμένα κοινωνικά και υγειονομικά συστήματα η γενική νοσηρότητα και θνησιμότητα και στα δυο φύλα σε όλες τις ηλικίες είναι μικρότερη στις ανώτερες κοινωνικο-οικονομικές τάξεις. Ιδιαίτερα στο περιβάλλον εργασίας, οι χαμηλότερες κοινωνικο-οικονομικές τάξεις, είναι αυτές με τις μεγαλύτερες πιθανότητες έκθεσης σε σοβαρούς τραυματισμούς και σωματικής καταπόνησης, καθώς τα άτομα αυτά δεν ελέγχουν τους αναγκαστικούς ρυθμούς εργασίας τους. Φαίνεται ότι οι φτωχότερες κοινωνικο-οικονομικές ομάδες τείνουν να έχουν χειρότερη διατροφή, λιγότερο σωματική άσκηση και υψηλότερες εξαρτήσεις.
Διάφοροι κοινωνικοοικονομικοί δείκτες, που μετρούν την συσχέτιση οικονομικών ανισοτήτων και υγείας, που στις μηδενικές τιμές τους όλοι έχουν το ίδιο εισόδημα ενώ στις ανώτερες τιμές τους όλο το εισόδημα πάει σε ένα μόνο άτομο, έχουν δείξει ότι χώρες που παρουσιάζουν τις μικρότερες τιμές π.χ. Σουηδία, έχουν πολύ μεγαλύτερο προσδόκιμο επιβίωσης από χώρες με μεγάλο δείκτη όπως η Γερμανία και η Αμερική. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Ιαπωνία που στα τέλη της δεκαετίας του 1990 παρουσίαζε το μεγαλύτερο προσδόκιμο επιβίωσης στον κόσμο που αυτό σχετίζεται με το γεγονός ότι ήταν και η χώρα με τις μικρότερες κοινωνικο-οικονομικές ανισότητες.
Άνθρωποι που έχουν περισσότερο συσσωρευμένο λίπος, κινδυνεύουν λιγότερο να τραυματιστούν σοβαρά από ότι οι πιο αδύνατοι?
Τόσο το χαμηλό βάρος σώματος όσο και η απώλεια βάρους οδηγεί σε μείωση οστικής μάζας και αυξημένο κίνδυνο για πρόκληση κατάγματος. Επιπρόσθετα, ο υψηλός δείκτης μάζας σώματος δρα προστατευτικά στην πρόληψη καταγμάτων κυρίως στη περιοχή της πυέλου και της κνήμης καθώς ο αυξημένος λιπώδης ιστός της περιοχής απορροφά περισσότερη ενέργεια. Τέλος, η αυξημένη σωματική μάζα συνεπάγεται και αυξημένη οστική πυκνότητα. Εδώ, πρέπει να τονίσω όμως και την αρνητική πλευρά της παχυσαρκίας, καθώς έχει δειχθεί ότι στην Ελλάδα η παχυσαρκία αποτελεί έναν από τους παράγοντες κινδύνου για τραυματισμούς από τροχαία ατυχήματα. «Πάν μέτρον άριστον» λοιπόν.
