στην Κωστούλα Τωμαδάκη
Η λέξη Ρωμιός έχει σήμερα περισσότερη λαϊκότητα και λεβεντιά
Το δεύτερο μέρος της τριλογίας “Επιστροφή στη Σμύρνη“
(Κέδρος) μας μεταφέρει σε μια Τουρκία άγνωστη, που η αλήθεια της σοκάρει και καθηλώνει τον αναγνώστη.
Ο συγγραφέας Ευάγγελος Μαυρουδής ρίχνει φως στη ψυχή δυο λαών μέσα από την οδύσσεια δύο οικογενειών.
Πού οφείλεται η ομοιότητα στα χαρακτηριστικά του Τούρκου καραγκιοζοπαίχτη Ικίζ Μενεξελή και του Έλληνα δημοσιογράφου Πάρη Πηλείδη; Η αναζήτηση της αλήθειας ξεκινά από τη σύγχρονη Σμύρνη και φτάνει στα χρόνια που οδήγησαν στους Βαλκανικούς πολέμους, στους ηρωισμούς και στις γενοκτονίες.
Μια μυθιστορηματική εποποιία με την αφηγηματική άνεση της πένας του Ευάγγελου Μαυρουδή που δίνει πνοή σε ιστορικές προσωπικότητες όπως ο Μουσταφά Κεμάλ, ο σουλτάνος Αμπντούλ Χαμίτ,ο φιλελεύθερος πρίγκιπας Σαμπαχεντίν, ο μητροπολίτης Σμύρνης Χρυσόστομος, η ιέρεια του χορού Ισιδώρα Ντάνκαν..
Κύριε Μαυρουδή, τι σας τράβηξε στη συγκεκριμένη ιστορική περίοδο; Μιλήστε μας για την “Επιστροφή στη Σμύρνη“.
Και οι δυο γονείς μου γεννήθηκαν στη Σμύρνη. Ο πατέρας μου ήρθε έντεκα χρονών από εκεί και η μητέρα μου πέντε. Μεγάλωσα με τις παιδικές αναμνήσεις τους και τις μνήμες της γιαγιάς μου η οποία έμεινε χήρα στα τριάντα της και κατέφυγε πρόσφυγας στην Ελλάδα τρία χρόνια αργότερα. Η Σμύρνη λοιπόν ήταν ένας τόπος αναφοράς με μυθικές διαστάσεις, ένας χαμένος παράδεισος. Την πιο ευτυχισμένη περίοδο της ζωής τους, την παιδική ηλικία τους, ακολούθησαν οι δυσκολίες της αναγκαστικής μετανάστευσης με την υποβάθμιση και τη μιζέρια που συνεπαγόταν. Ίσως η φόρτιση της δικής μου παιδικής ηλικίας με αναμνήσεις από τις δικές τους μνήμες δημιούργησαν μέσα μου αυτή την ανάγκη για την αναζήτηση των αιτίων της Καταστροφής, για την αναβίωση των συνθηκών της εποχής εκείνης, για την επιστροφή στη Σμύρνη.
Η «Επιστροφή στη Σμύρνη» είναι μυθιστορηματική τριλογία. Περιλαμβάνει την ιστορία δύο γειτονικών οικογενειών, μιας ελληνικής και μιας τουρκικής, και την πορεία τους από το 1897 έως το 1922. Πρόκειται για μυθοπλασία. Περιλαμβάνει πολλά οικογενειακά και αυτοβιογραφικά στοιχεία μα στο μεγαλύτερο μέρος της αποτελεί την λογοτεχνική έκφραση μιας λεπτομερειακής ιστορικής αναζήτησης η οποία κράτησε μια δεκαετία περίπου.
Πώς νιώσατε που το πρώτο μέρος της τριλογίας “Η θάλασσά μας“(Κέδρος) βρήκε τόσο μεγάλη ανταπόκριση στο αναγνωστικό κοινό;
Ένιωσα ιδιαίτερη χαρά. Το κάπως μεγαλύτερο από τα συνηθισμένα μέγεθος του βιβλίου, η –παρά την αυτοτέλεια του- ύπαρξη συνέχειας στο επόμενο μέρος και η απουσία παρελθόντος του συγγραφέα θεωρούσα ότι θα καθυστερούσαν την ανταπόκριση του κοινού. Η καταξιωμένη πορεία του Κέδρου περισσότερο από πενήντα χρόνια στο χώρο και η δύναμη του θέματος βοήθησαν τη «Θάλασσά μας» να αποδειχτεί ταξιδιάρικη από την πρώτη στιγμή.
Το πρώτο αυτό μέρος της τριλογίας περιέχει τις ελληνικές κυρίως περιπέτειες από τον άτυχο πόλεμο του 1897 μέχρι το τέλος του πρώτου παγκοσμίου πολέμου το 1918.
“Ittihat ve Terakki:Ένωση και Πρόοδος“(Κέδρος) Θα μας πείτε δυο λόγια για τον τίτλο του δεύτερου βιβλίου της τριλογίας;
Ittihat ve Terakki έλεγαν το κόμμα που ίδρυσαν οι Νεότουρκοι στις αρχές της τελευταίας εικοσαετίας του 19ου αιώνα. Εμπνευστές του ήταν μια ομάδα από φοιτητές της στρατιωτικής ιατρικής στην Κωνσταντινούπολη. Ανεξάρτητα από την κατάληξή της ιδεολογίας τρεις δεκαετίες αργότερα, η ένωση των πολιτικών δυνάμεων και των εθνοτήτων της αυτοκρατορίας, και η πρόοδος των θεσμών και της κοινωνίας ήταν οι κυριότεροι στόχοι τους. Η Επιτροπή για την Ένωση και την Πρόοδο πέρασε από πολλά στάδια και μορφές μέχρι την επανάσταση του 1908. Η επανάσταση υλοποιήθηκε χάρη στην ομαδική είσοδο των αξιωματικών του στρατού στην επιτροπή τον προηγούμενο μόλις χρόνο κυρίως στη Θεσσαλονίκη. Ο σημαντικότερος λόγος για την είσοδο των αξιωματικών και το κίνημα που εξερράγη είχε να κάνει με την απειλούμενη τότε απόσχιση της Μακεδονίας από την Οθωμανική αυτοκρατορία. Στην πράξη όμως επιτάχυνε την εξέλιξη αυτή ενώ, η πολιτική πρόοδος που προσπάθησε να εφαρμόσει, όταν απέκτησε κρατική εξουσία, αντί για την ένωση που ευελπιστούσε, προκάλεσε τη διάλυση της αυτοκρατορίας και μάλιστα με τον πιο οδυνηρό τρόπο. Αυτό είναι και το τραγικό θέμα του δεύτερου μέρους της τριλογίας που, ακριβώς επειδή έχει να κάνει με τις ζωές των ανθρώπων, φωτίζει τις αιτίες μα και τις ανθρώπινες τραγωδίες που είχε σαν αποτέλεσμα.
Πού οφείλεται η ομοιότητα στα χαρακτηριστικά του Τούρκου καραγκιοζοπαίχτη Ικίζ Μενεξελή και του Έλληνα δημοσιογράφου Πάρη Πηλείδη;
Η απάντηση θα δοθεί στις σελίδες του τρίτου μέρους που θα εκδοθεί το ερχόμενο φθινόπωρο. Υπάρχουν ορισμένα ενδιαφέροντα ερωτήματα εκεί:
Ποιο είναι λ. χ. το ισχυρότερο κίνητρο για τη δράση. Τα συναισθήματα ή οι ιδέες;
Ή: πώς αντιδρά κανείς όταν αισθάνεται φυλακισμένος μέσα στο ίδιο του το μυαλό;
Τι θα πει Ρωμιός, τι θα πει Έλληνας, κύριε Μαυρουδή;
Η λέξη Ρωμιός έχει σήμερα πιο αυθεντικό συναισθηματικά περιεχόμενο, περισσότερη λαϊκότητα και λεβεντιά. Ρωμέικη είναι η ψυχή, ο χαρακτήρας του Έλληνα. Η Ρωμιοσύνη του Ρίτσου, ο Ρωμηός του Σουρή έχουν φορτίσει τη λέξη έτσι ώστε ο δημοσιογράφος Πάρης Πηλείδης, όταν συγκρούεται με τη γυναίκα του (την Αγγλίδα αφηγήτρια της τριλογίας), της λέει ότι, μπορεί με το γάμο τους να πολιτογραφήθηκε Ελληνίδα, Ρωμιά όμως δεν θα γίνει ποτέ.
Ωστόσο στην εποχή που διαδραματίζεται η τριλογία, Ρωμιός αποκαλούνταν ο χριστιανός ορθόδοξος υπήκοος της Οθωμανικής αυτοκρατορίας που ανήκε στην εθνότητα (μιλιέτ) το οποίο εκπροσωπούσε και διηύθυνε ο Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης. Έλληνας αποκαλούνταν ο υπήκοος του Ελλαδικού βασιλείου.
Οι Ρωμιοί είχαν στην πλειοψηφία τους ελληνική εθνική συνείδηση.
Η συνύπαρξη Ρωμιών και Ελλήνων στα μεγάλα νησιά του Αιγαίου και στη Σμύρνη δημιουργούσε τότε εκ των πραγμάτων μια σειρά προβλήματα φορολογικού και τελωνειακού χαρακτήρα τα οποία προσπάθησαν να λύσουν με διακρατικές συμφωνίες το ελληνικό και το οθωμανικό κράτος μετά τα μέσα του 19ου αιώνα. Έτσι στη Σμύρνη δημιουργήθηκε και ένα δεύτερο αντιπροσωπευτικό σώμα για την διοίκηση του ντόπιου χριστιανικού πληθυσμού, η Κεντρική Επιτροπή, στην οποία εκλέγονταν και Έλληνες καθώς η, υπό τον μητροπολίτη Σμύρνης, Δημογεροντία προϋπόθετε την ύπαρξη Οθωμανικής υπηκοότητας για τα μέλη της.
“Πώς είχε περάσει στην αντίπερα όχθη έτσι ξαφνικά; Πώς από την πλευρά των θυμάτων είχε βρεθεί με τόσο πάθος στην πλευρά των θυτών;“
Κύριε Μαυρουδή, η Ιστορία συνθλίβει τα άτομα, τις ζωές τους;
Αναφέρεστε στην εσωτερική σύγκρουση του μουσουλμάνου γιατρού που από θύμα του παλατιανού περιβάλλοντος (έχει κουτσαθεί σχεδόν από το βασανιστήριο του φάλαγγα) νιώθει ότι μετατρέπεται σε θύτη όταν προσλαμβάνεται από το σουλτάνο Αμπντούλ Χαμίτ και, ως προσωπικός του γιατρός, αποκτά εξουσία την οποία χρησιμοποιεί για τις δικές του, προσωπικές διεκδικήσεις και εκδικήσεις.
Πιστεύω ότι και λιγότερο βαρυσήμαντες καταστάσεις από τις ιστορικές δημιουργούν τέτοια προβλήματα. Όσο πιο ασήμαντος είναι ένας άνθρωπος, τόσο πιο πολύ καταχράται την εξουσία που του δίνει η σημαντική θέση στην οποία τον τοποθετούν. Και το χειρότερο είναι ότι δεν το συνειδητοποιεί ποτέ, σε αντίθεση με το γιατρό της ιστορίας μας.
Όσον αφορά την Ιστορία, αν υπονοείται τα ιστορικά γεγονότα, νομίζω ότι έχουν δύναμη παρόμοια ή και μεγαλύτερη από εκείνη του μεγάλου σεισμού της Ιαπωνίας και του τσουνάμι που είδαμε να παρασύρει στο διάβα του όσα δεν είχε προλάβει να καταπιεί η γη.
“Οι μύθοι υπάρχουν περισσότερο για να δικαιολογούν την εξουσία τους οι νικητές“.Άρα, η Ιστορία γράφεται από τους νικητές; Τι πιστεύετε;
Μύθος σύμφωνα με την ετυμολογία μα και με την αρχαία έννοια της λέξης σημαίνει εκείνο που λέγεται. Η άγραφη ιστορία, ανοιχτή σε παρεμβάσεις κατά το δοκούν κάθε εποχής, έχει προσδώσει στη λέξη την τρέχουσα έννοια (μυθολογία) που εδώ και αιώνες ταυτίζει το μύθο με κάτι που δεν είναι αληθινό.
Η Ιστορία ως επιστήμη που ερευνάται από ειδικούς επιστήμονες και διδάσκεται στα πανεπιστήμια γράφεται με βάση τις πηγές και οφείλει να είναι ανεξάρτητη όπως οι άλλες επιστήμες (π. χ. ιατρική, φυσική κλπ). Η Δημόσια Ιστορία που καθορίζεται από τις ισχύουσες και επικρατούσες αντιλήψεις του κοινωνικού συνόλου, όπως προβάλλονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, ταυτίζεται από πολλούς με την ιστορική επιστήμη και γι’ αυτό υπάρχουν μια σειρά από παρεξηγήσεις και συγκρούσεις κατά καιρούς. Το κομμάτι της επιστημονικής ή δημόσιας ιστορίας που, υιοθετημένο από το επίσημο κράτος, περιλαμβάνεται στα σχολικά βιβλία, αποτελεί τη Σχολική Ιστορία. Επιστημονική, δημόσια και σχολική ιστορία δεν ταυτίζονται πάντα. Μοιραία η επιστημονική ιστορία θα υιοθετηθεί και θα υποκαταστήσει τις άλλες με την πάροδο του χρόνου.
Ο τρόπος που κινείστε ανάμεσα στους χαρακτήρες και στις προοπτικές τους θυμίζει κινηματογραφική κάμερα. Ήταν μια συνειδητή επιλογή;
Πιστεύω ότι διαρκώς και περισσότερο η τεχνολογία εξοπλίζει τον κινηματογράφο με μέσα που τον φέρνουν ολοένα και πιο κοντά στις δυνατότητες και τις τεχνικές της λογοτεχνίας. Τα γράμματα και οι λέξεις δεν είναι παρά η ψηφιακή απεικόνιση μιας πραγματικότητας που υλοποιείται μέσα στον εγκέφαλο του αναγνώστη αξιοποιώντας την όραση και τις πνευματικές του ικανότητες. Παράλληλα –όπως διαπιστώνετε- η καθημερινή επαφή μας με τις κινηματογραφικές και τηλεοπτικές εικόνες της κάμερας δημιουργεί μια συνείδηση που μας επηρεάζει. Λατρεύω τον κινηματογράφο και παρακολουθώ πολλές ταινίες. Μολονότι η επιλογή μου δεν είναι συνειδητή, μπορεί οι επιδράσεις αυτές να έχουν ως αποτέλεσμα μια κινηματογραφική οπτική η οποία έχει επισημανθεί από πολλούς με θετικό τρόπο.
Έχουμε συνηθίσει τους συγγραφείς, -από το Διαφωτισμό και μετά , να είναι η συνείδηση του έθνους. Ποιος είναι ο ρόλος του συγγραφέα, σήμερα;
Οι συγγραφείς επηρεάζουν και διαμορφώνουν τη συλλογική συνείδηση. Υπάρχουν συγγραφείς περισσότερο διαχρονικοί και πανανθρώπινοι, όπως οι αρχαίοι Έλληνες κλασικοί ή οι αθάνατες μορφές της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Η σύγχρονη εκδοτική πλημμυρίδα απαιτεί πιο προσγειωμένους και μετριόφρονες στόχους. Το σημαντικό για ένα συγγραφέα είναι να διαβάζεται. Να μη μένει στο ράφι, ούτε στο συρτάρι. Μόνο έτσι μπορεί να επικοινωνήσει με τους συνανθρώπους του. Αν το έργο αξίζει, θα ξεπεράσει σε διάρκεια ζωής και βεληνεκές τη φυσική διάρκεια της ζωής του δημιουργού του.
Ο συγγραφέας είναι κατά τη γνώμη μου ένας εξερευνητής του πιο ανεξερεύνητου κόσμου που δεν είναι άλλος από το νου του ανθρώπου. Ο ρόλος του είναι να υποτάσσει το παρόν και την πένα του στο μέλλον των άλλων.
Θα μας πείτε δυο λόγια για τη συνέχεια της τριλογίας, κύριε Μαυρουδή;
Το τρίτο μέρος της τριλογίας θα λέγεται «Φως εξ Ανατολών». Είναι η φράση που υπήρχε ως προμετωπίδα στο Ιωνικό Πανεπιστήμιο που επρόκειτο να εγκαινιαστεί στις 27 Σεπτεμβρίου 1922 στη Σμύρνη. Το έργο καλύπτει την χρονική περίοδο 1919-1922 και παρουσιάζει την ελληνοτουρκική σύγκρουση. Τα μέλη των δύο γνωστών μας οικογενειών παίρνουν μέρος στον πόλεμο και τα γεγονότα που διαδραματίζονται στη Σμύρνη, την Άγκυρα και την Κωνσταντινούπολη. Και πάλι εμφανίζονται ολοζώντανες ιστορικές προσωπικότητες όπως ο μητροπολίτης Χρυσόστομος Σμύρνης, ο αρμοστής Στεργιάδης, ο μαθηματικός Καραθεοδωρή, ο Μουσταφά Κεμάλ (Ατατούρκ), ο Ισμέτ (Ινονού), η συγγραφέας Χαλιντέ Εντίμπ και άλλοι.
Κλιμακώνονται και οι συγκρούσεις των μελών των δύο οικογενειών τόσο μεταξύ τους, όσο και μέσα στα πλαίσια κάθε οικογένειας. Οι χαρακτήρες ολοκληρώνονται και αποκαλύπτονται μυστικά και αλήθειες που συγκλονίζουν. Η υποχρεωτικά προβλέψιμη εξέλιξη της ιστορίας (ελληνική πολεμική ήττα, μικρασιατική καταστροφή) αντισταθμίζεται από απρόβλεπτες τεχνικές στην αφήγηση και στην πλοκή.
Το τρίτο μέρος είναι το πιο συναρπαστικό κομμάτι της τριλογίας και, επειδή αναφέρεται και περιγράφει την πιο δυσάρεστη και πιο σκοτεινή περίοδο της ιστορίας μας, ρίχνει πραγματικά φως στην ψυχή των δύο λαών.
