Μπήκαμε στην Μεγάλη Εβδομάδα και ήδη τα σπίτια μας μύρισαν με πασχαλινά εδέσματα. Η Μαίρη Παναγάκου μας θυμίζει τα πασχαλινά έθιμα του τόπου μας ξεκινώντας από τα αγαπημένα Λαζαράκια.
Τα έθιμα της Πασχαλιάς
1. Με το τελευταίο προζύμι που “φουσκώνει” με τον βασιλικό από την εορτή του Σταυρού, στις 14 Σεπτεμβρίου, ζυμώνουν τα “Λαζαράκια” για το Σάββατο του Λαζάρου.
Η αλληγορία αυτή συμβολίζει την μεταβολή των υλικών αγαθών στη ζωτική δύναμη που κρύβει το ψωμί μέσα που με το οποίο ανασταίνεται ο οργανισμός του ανθρώπου, Η Χριστιανική αναίμακτη θυσία όπου το ψωμί μετατρέπεται σε σώμα Χριστού.
Η παράδοση θέλει το πλέξιμο των λαμπριάτικων τσουρεκιών και κουλουριών, να απομακρύνει τα κακά πνεύματα. Το κόκκινο χρώμα των αυγών που τοποθετούνται επάνω στα τσουρέκια συμβολίζει το αίμα του Χριστού.
2. “Αν δε μυρίσει η πασχαλιά, το Πάσχα δε ζυγώνει”. Οι παλιοί πίστευα ότι αυτό το βότανο ήταν που καλούσε σε εορτασμό τους πιστούς, γιαυτό και του έδωσαν το όνομα της μεγαλύτερης γιορτής της Χριστιανοσύνης.
Σύμφωνα με την παράδοση, η πασχαλιά ήταν κάποτε ένα ψηλό όμορφο δέντρο γεμάτο με γλυκούς χυμούς και κάτασπρα ανθάκια. Πρώτη απ’ όλους ξυπνούσε η πασχαλιά, προτού σηκωθούν από τον λήθαργο του χειμώνα τα υπόλοιπα βοτάνια, για να απολαύσει το θαυμασμό των ανθρώπων και να αναγγείλει πρώτη τον ερχομό της Άνοιξης. Έτσι και μια ημέρα η πασχαλιά πρώτη από όλα τα δέντρα και τα βότανα, στολισμένη με τα ολόλευκα άνθη της, σαν νυφούλα και περίμενε να ξυπνήσουν και τα υπόλοιπα.
Μάταια, όμως γιατί όλα ήταν βουβά και μαραμένα. Έμαθε λοιπόν ότι ο Χριστός πέθανε επάνω στον Σταυρό του μαρτυρίου από το φαρμάκι που του έδωσαν να πιει. Τα λουλουδάκια της βάφτηκαν πένθιμα και οι γλυκείς χυμοί της έγιναν φαρμάκι πικρό που κυλούσε στις κούφιες φλέβες της.
3. Από το αυγό δημιουργήθηκε ο κόσμος. Προηγήθηκε το αυγό και γεννήθηκε η κότα. Ο Φερεκίδης λέει ότι στο χάος πριν από τη Δημιουργία υπήρχε ένα ασημένιο αυγό, το αυγό αυτό άνοιξε και βγήκε ο Φάνος, δηλαδή ο ήλιος, το φως.
“Κλείνουμε” το στόμα μας την Κυριακή της Τυρινής και με το κόκκινο αυγό το ανοίγουμε το Μεγάλο Σάββατο, που με το τσούγκρισμα θα αναπαραστήσουμε το σπάσιμο των βράχων, τη στιγμή που “ανεώχθησαν” για να αναστηθεί ο Ιησούς. Όταν αποκυλίσθηκε ο λίθος μετά την τριήμερη εις “Άδου κάθοδον του Χριστού”, ανέτειλε και πάλι το Αναστάσιμο Φως.
Η παράδοση λέει πως μια χωριάτισσα που κρατούσε αυγά στην ποδιά της δεν πίστεψε στο θαύμα, “μόνο αν τα αυγά μου γίνουν κόκκινα”, είπε, “θα αναστηθεί ο Χριστός. Κοκκινίσανε τα αυγά της και από τότε χρονολογείται το έθιμο να βάφονται κόκκινα τα πασχαλιάτικα αυγά.
Το αυγό ασκούσε πάντα ιδιαίτερη γοητεία στο λαό και τα αυγά που θα γεννηθούν την Μεγ. Πέμπτη τα πηγαίνουν στην εκκλησία να διαβαστούν και την ίδια ημέρα τα βάφουν κόκκινα και το πρώτο το κρατάνε στο εικονοστάσι και όταν γίνει 3 ετών, σαν “κρατητήρα”,για τον πυρετό ή την δύσκολη γέννα, ή την ατεκνία, ή τα θάβουν στο αμπέλι, για να μην πάθουν κακό τα κλήματα και να μην τα κάψει το χαλάζι.
Δεν πρέπει η βαφή να βγαίνει από το σπίτι, τα αυγά να βάφονται σε καινούργιο δοχείο και μετά την βαφή να αδειάζεται στο έδαφος.
Το αυγό πέρασε σχεδόν σε όλες τις θρησκείες του κόσμου, ως σημείο εκκίνησης του σύμπαντος. Από ένα αυγό ξεπρόβαλε ο Αμαν-Ρα, ο θεός ήλιος των Αιγυπτίων, από αυγό γεννήθηκαν η Ωραία Ελένη και η αδελφή της η Κλυταιμνήστρα. Στο αυγό, σύμφωνα με τη θεωρία της συμπαντικής αρμονίας (γιν και γιάνγκ) των Κινέζων, βρίσκεται η τέλεια ισορροπία των αρνητικών και θετικών στοιχείων.
Το αναστάσιμο τραπέζι κάποτε δεν αποτελούσε απλώς ένα τραπέζι λίγο πιο πλούσιο από το Κυριακάτικο, ήταν πραγματική μυσταγωγία!
Το μεταμεσονύκτιο γεύμα, αργά μετά τη λειτουργία, οι άνθρωποι έπρεπε να φάνε τη σούπα που θα κατεύναζε το στομάχι τους μετά την νηστεία τόσων ημερών. Τόσο το τραπέζι της Ανάστασης όσο και αυτό της Λαμπρής, η μαγειρική παράδοση συμβολίζει το ξύπνημα της φύσης, την αναγέννηση της, μετά τη μακριά περίοδο του χειμώνα. Η θυσία του αμνού δεν έχει μόνο τις ρίζες της στη Διάβαση (pasah), την έξοδο των Εβραίων. Στις αρχαιοελληνικές γιορτές της ανάστασης του Αδώνιδος υπήρχε η ευχαριστήρια θυσία, που συνοδεύετο πάντα από τα κοινά για όλους σύμβολα της αναγέννησης της φύσης.
4. Το Πάσχα που ακολουθεί τις φάσεις της σελήνης, γιορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την 14η ημέρα της σελήνης του Μαρτίου και συνδέεται με την εαρινή ισημερία και την άνοιξη. Έτσι και οι αλληγορίες του τραπεζιού μεταφράζουν τη βαθιά ριζωμένη μέσα μας πίστη πως η άνοιξη θα ξανάρθει, πως η ζωή θα είναι αιώνια.
Όσο η μαγειρίτσα που περιέχει τα αρωματικά χόρτα, το μαρούλι και τα αυγά, συμβολίζει την αέναη πορεία της ζωής, άλλο τόσο και το αρνάκι του γάλακτος δεν είναι τίποτε άλλο από ένα σύμβολο της αγνότητας, το γάλα=μη τροφή=αγνότητα.
Το ψητό αρνί στη σούβλα, ο γνωστός οβελίας, προέρχεται από τις αρχαιοελληνικές θρησκευτικές γιορτές και συνδέεται με τον Κριοφόρο Ερμή. Η μέρα της Λαμπρής, γιορτάζεται με ιδιαίτερη επισημότητα από τους Σαρακατσάνους, που εκεί παρατηρούνται κάποια χαρακτηριστικά σημεία αναφοράς στην προ-χριστιανική εποχή, αλλά και σε ολόκληρη την Ελλάδα.
Το ξημέρωμα της Λαμπρής, ο αρχιτσέλιγγας με τον πρωτότοκο γιό, σφάζουν το λαμπριάτικο αρνί και αμέσως μετά τοποθετούν το ζώο κάτω, με το κεφάλι γυρισμένο προς την ανατολή, κατεύθυνση στην οποία πρέπει να κοιτάζει και ο αρχιτσέλιγγας τη στιγμή της σφαγής.Η ανατολή συμβολίζει τη ζωή και την καλοτυχία. Προς την ανατολή γίνεται η προσευχή και είναι προσανατολισμένο το ιερό των εκκλησιών.
Αμέσως μετά ο πατέρας Σαρακατσάνος θα βάψει με το αίμα του αρνιού τα δάχτυλα του, θα σχηματίσει το σημείο του σταυρού στο μέτωπο του γιού του και ένα άλλο σταυρό πάνω από την είσοδο της καλύβας του μαντριού. Το τελετουργικό σφάξιμο, αποτελεί για τους Σαρακατσαναίους, μέρος αρχαϊκών λατρευτικών δρώμενων, που είχαν σχέση με τη θυσία.
