Υπάρχουν φωνές που δεν πεθαίνουν, που δεν σωπαίνουν ποτέ, που συνεχίζουν να δονούνται στον αέρα, να κυλούν υποδόρια, να κάθονται ήσυχα μέσα στην ψυχή σαν απαντήσεις σε ερωτήσεις που δεν τολμήσαμε ποτέ να κάνουμε. Η Mercedes Sosa δεν ήταν απλώς η μεγαλύτερη φωνή της Αργεντινής, ήταν κάτι πολύ περισσότερο. Μια φωνή-κεραυνός, που έσκιζε τις σιωπές της καταπίεσης, μια φωνή, που παρηγορούσε τις πληγές των φτωχών, μια φωνή-ψυχή, που κουβαλούσε τον πόνο και την αξιοπρέπεια ολόκληρης της Λατινικής Αμερικής.
Παρότι εκείνο το φθινόπωρο του 2009 σίγησε για πάντα, τίποτα δεν έχει χαθεί. Γιατί η La Negra, όπως την αποκαλούσαν για τα πυκνά, μαύρα μαλλιά της, είναι και θα παραμείνει η εμβληματικότερη φωνή της σύγχρονης λατινοαμερικανικής μουσ,ικής και όχι μόνο.
Από το φτωχό Τουκουμάν στην κορυφή του κόσμου
Η Mercedes Sosa γεννήθηκε στις 9 Ιουλίου 1935, στο Σαν Μιγκέλ ντε Τουκουμάν, μια επαρχιακή πόλη στο βορειοδυτικό άκρο της Αργεντινής. Γόνος φτωχής αλλά περήφανης οικογένειας, έζησε δύσκολα παιδικά χρόνια. Ο πατέρας της εργαζόταν σε εργοστάσιο ζάχαρης, ενώ η μητέρα της δούλευε ως πλύστρα στο σπίτι μιας πλούσιας οικογένειας.
Παρότι μεγάλωσε μέσα στη φτώχεια, η Mercedes ανέπτυξε βαθιά ριζωμένες αξίες: την αγάπη για την οικογένεια, την πίστη στην αξιοπρέπεια του ανθρώπου, και —πάνω απ’ όλα— την πίστη στη μητέρα της και στην ιδεολογία της, όπως συνήθιζε να λέει η ίδια:
«Δυο πράγματα θεωρώ ιερά. Τη μητέρα μου και την ιδεολογία μου. Αυτά τα δυο θα τα τιμώ πάντα, όπως θα δοξάζω το θεό και τον άνθρωπο, έτσι όπως με έμαθε η μητέρα μου.»
Το 1950, σε ηλικία 15 ετών, κέρδισε ένα τοπικό διαγωνισμό τραγουδιού κι έτσι από πολύ μικρή ξεκίνησε τη μεγάλη καριέρα της στο τραγούδι. Το 1959 ηχογράφησε τον πρώτο της δίσκο La Voz de la Zafra, με φολκλορικά τραγούδια της πατρίδας της. Στη δεκαετία του ’60 έγινε γνωστή, μέσα από το μουσικοπολιτικό κίνημα του Nuevo Canciοnero (Νέο Τραγούδι), στο οποίο πρωτοστάτησε μαζί με τον πρώτο της σύζυγο Μανουέλ Όσκαρ Μάτους, με τον οποίο απέκτησε ένα γιο, τον Fabian Matus.
«Ως μητέρα, ήταν τεράστια», είπε ο γιός της σε συνέντευξη λίγο μετά το θάνατο της σε γνωστή εφημερίδα του Μπουένος Άιρες, «της χρωστάω τα πάντα. Ο πατέρας μου, μας παράτησε όταν ήμουν μικρός. Η μητέρα μου έπρεπε να παίξει και τους δυο ρόλους. Ποτέ δεν είδα γυναίκα πιο γενναία από τη μαμά μου» «Δυο πράγματα θεωρώ ιερά. Την μητέρα μου και την ιδεολογία μου. Αυτά τα δυο θα τα τιμώ πάντα, όπως θα δοξάζω το θεό και τον άνθρωπο, έτσι όπως με έμαθε η μητέρα μου»
Gracias a la Vida: Ένα από τα πιο γνωστά και αγαπημένα τραγούδια της
Το Gracias a la Vida ίσως το πιο διάσημο της τραγούδι· ύμνος ευγνωμοσύνης για τη ζωή — έχει γίνει ένα είδος λατινοαμερικάνικου ‘κλασικού’ με συναισθηματική φόρτιση. Η Violetta Parra το έγραψε κατά τη διάρκεια της παραμονής της στη La Paz, Βολιβία. Υπάρχει μια “διπλή” διάσταση: από τη μία, είναι ένα τραγούδι-ύμνος στη ζωή· από την άλλη, κάποιοι το ερμηνεύουν σαν μια “συγκινητική αποχαιρετιστήρια” δήλωση ή ως αντίστιξη στο σωματικό/ψυχικό βάρος που έφερε η ζωή της Parra. H Sosa ηχογράφησε τη δική της, πολύ γνωστή εκδοχή το 1971, στο άλμπουμ της Homenaje a Violeta Parra. Η εκτέλεση της Sosa βοήθησε να γίνει το τραγούδι ευρέως γνωστό στον ισπανόφωνο κόσμο και πέρα από αυτόν. Έχει ηχογραφηθεί-διασκευαστεί από πολλούς καλλιτέχνες διεθνώς — Joan Baez, Gabriella Ferri, κ.ά.
Το τραγούδι έγινε ύμνος ανθρωπισμού.
Το 1972 κυκλοφόρησε τον δίσκο Ηasta la Victoria, το πιο πολιτικοποιημένο, ίσως, άλμπουμ της. Το πολιτικό τραγούδι το υπηρέτησε με σθένος και συνέπεια σε όλη τη ζωή της, ακόμα και στα πιο μαύρα χρόνια της στρατιωτικής χούντας του στρατηγού Βιδέλα. Για την ανυπότακτη δράση της κυνηγήθηκε από το στρατιωτικό καθεστώς και το 1979 κατά τη διάρκεια συναυλίας της στην Κτηνιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου του Λα Πλάτα συνελήφθη μαζί με φοιτητές και σύρθηκε στα κρατητήρια. Αναγκάστηκε να καταφύγει αυτοεξόριστη στο Παρίσι και τη Μαδρίτη, όπου έμεινε μέχρι το 1983, οπότε επέστρεψε στην πατρίδα της.
Έκτοτε, ηχογράφησε συνολικά 40 δίσκους, διευρύνοντας το ρεπερτόριό της. Ένωσε το φολκλόρ με τις μπαλάντες, το ροκ, τη μουσική της πόλης, ενώ έσπασε τα «σύνορα» που χωρίζουν είδη και γενιές. Ερμήνευσε πολύ γνωστά τραγούδια, όπως τα: Cancion con todos, Alfonsina y el mar, Gracias a la vida, Solo le pido a Dios, Al jardin de la republica και Duerme negrito.
H Σόσα στήριζε με θέρμη τους νεότερους καλλιτέχνες της πατρίδας της, ενώ ήταν πάντα πρόθυμη να τους δανείζει τα δικά της τραγούδια, ώστε η αργεντίνικη παραδοσιακή μουσική να φτάσει και στις νεότερες γενιές μέσα από πιο σύγχρονα ακούσματα. Στην πενηντάχρονη καριέρα της συνεργάστηκε με καλλιτέχνες από όλο το φάσμα της μουσικής, όπως με τους: Λουτσιάνο Παβαρότι, Στινγκ, Λούτσιο Ντάλα, Σακίρα, Αντρέα Μποτσέλι, Καετάνο Βελόσο, Μάρτα Άργκεριχ και Τζόαν Μπαέζ.
Στη χώρα μας εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις 12 Σεπτεμβρίου 1986 στην Καισαριανή, στο πλαίσιο του 12ου Φεστιβάλ ΚΝΕ – Οδηγητή. Έκτοτε πραγματοποίησε άλλες συναυλίες (Λυκαβηττός, Κατράκειο, Θεσσαλονίκη, Ηρώδειο), ενώ συνεργάστηκε και με έλληνες καλλιτέχνες (Μαρία Φαραντούρη, Χάρις Αλεξίου, Νάνα Μούσχουρη κ.ά.). Τελευταία της συνεργασία με έλληνα καλλιτέχνη ήταν με το συγκρότημα Απουριμάκ, που αποτελείται από λατινοαμερικάνους και έλληνες μουσικούς. Ερμήνευσε στα ελληνικά το τραγούδι Βράχια Γυμνά, που περιέχεται στον δίσκο Στις γειτονιές του νότου (2001).
Mercedes Sosa: Η τελευταία ανάσα
Πριν ακόμη ο ήλιος της Αργεντινής ανατείλει, η Mercedes Sosa, έκλεισε για πάντα τα μάτια της, στις 4 Οκτωβρίου 2009, αφήνοντας πίσω της, ένα μεγάλο κενό, τόσο στην Νότια Αμερική, όσο και στην Ευρώπη. Η αγαπημένη Νέγρα εξέφρασε στους οικείους της λίγο πριν πεθάνει, η τέφρα της να σκορπιστεί σε τρία σημεία της χώρας που η ίδια έζησε τις πιο σημαντικές στιγμές της ζωής της. Έτσι οι στάχτες της Σόσα, σκορπίστηκαν, παρουσία συγγενών και πλήθους, στην πλαγιά του λόφου San Javier, στην Μεντόζα και στο Μπουένος Άιρες.
