Του Άλκη Φιτσόπουλου
Πέναλτι! Το’ δωσε ο αλήτης. Ως γνωστόν, στους μυστηριώδεις λαβύρινθους του ποδοσφαίρου, ο διαιτητής είναι αλήτης, ακόμα κι αν το πέναλτι είναι υπέρ της ομάδας μας. «Πεντακάθαρο το μπενάλντι», θ’ αποφανθούν χωρίς δεύτερη σκέψη οι μέχρι 60 ετών, κάπου στις ξεχασμένες περιοχές της Αττικής και της επαρχίας. Έτσι το προφέρουν αυτοί. Μπενάλτι. «Ήταν αυτό μπενάρντι; Πόσα πήρες ρε, κοράκι;», θα ουρλιάξουν οι χαμένοι, άνω των 60 ετών για την απόφαση του διαιτητή. Μπενάρντι. Έτσι το έμαθαν κι αυτό δεν αλλάζει.
Και μετά, αρχίζει το εσωτερικό κοντράστ της συναισθηματικής γροθιάς. Το πήραμε το πέναλτι. Κι αν το χάσουμε; Μπα, θα το βάλουμε. Για 10 δευτερόλεπτα της ώρας, τόσο στα μεγάλα στάδια του κόσμου, αλλά και στα χωρίς περίφραξη στα λιβάδια της ελληνική επικράτειας ο φόβος κυριεύει ψυχή και σώμα παικτών, θεατών, τηλεθεατών. ΟΚ, το κερδίσαμε. Ποιος, θα το βαρέσει, όμως;
Στις μεγάλες ομάδες του κόσμου, είναι προαποφασισμένο. Αυτός που έχει ανεπτυγμένη την αυτορρύθμιση συναισθημάτων κι ο λαός του έχει εμπιστοσύνη, ξέρει και τα στατιστικά του. Δεν έχει χάσει πέναλτι φέτος το παλικάρι μας, έχω κάνει τάμα και στην Παναγιά, λέει ο θρησκευόμενος παντού στη γη. Στις αλάνες, ωστόσο, του Πειραιά, της Αθήνας της Θεσσαλονίκης και της επαρχίας, πρέπει να το βαρέσει ο κολλητός! Ο ξάδερφος αν είναι δυνατόν, να έχει να υπερηφανεύεται η οικογένεια, για το τι παιδί έβγαλε.
Πίσω από αυτές τις απλοϊκές κι ανθρώπινες αντιδράσεις στον καταλογισμό ενός πέναλτι, η βιομηχανία ποδοσφαιρικού θεάματος που πρέπει να παράξει χρήμα, έχει ανακατέψει τρεις επιστήμες για να μπει γκολ, που είναι και το ζητούμενο. Τη φυσική, τη στατιστική και την ψυχολογία.
Η μπάλα είναι στημένη στα 11μέτρα, επάνω στην άσπρη βούλα. Από τη μία, ο «θανατοποινίτης» τερματοφύλακας, ολόκληρη ταινία έχει δημιουργήσει γι αυτόν ο Wim Wenders για την αγωνία του πριν από το πέναλτι. Από την άλλη, ο εκτελεστής, ο τιμωρός. Ο «δήμιος». Ο μοναδικός δήμιος που αν δεν θανατώσει… θανατώνεται στις συνειδήσεις του κόσμου. Ακροβατεί ανάμεσα στον ήρωα και τον καταραμένο παλιάτσο. Βάζεις γκολ; Είσαι η ίδια η ιστορία. Το χάνεις; Πέφτεις σε αιώνια δυσμένεια μ’ εκατομμύρια δάκτυλα να σε σημαδεύουν. Κι αν είναι καταδικαστική η αστοχία, ψυχόδραμα, όπως του Ιταλού Roberto Baggio που αστόχησε στον τελικό του Μουντιάλ των ΗΠΑ το 1994 κι η Βραζιλία κατέκτησε το τρόπαιο, τότε το ψυχόδραμα δεν σβήνει ούτε και μετά θάνατον.
Όλα είναι έτοιμα για τη μεγάλη στιγμή. Ο εκτελεστής παίρνει φόρα για το σουτ. Πού πρέπει να στείλει την μπάλα για ν’ αναγκάσει τον τερματοφύλακα να τη μαζέψει από το δίχτυ; Οι ειδικοί αποφάνθηκαν ότι ένα χτύπημα αφοπλισμού του τερματοφύλακα είναι η μπάλα να σταλεί μισό μέτρο κάτω από το οριζόντιο δοκάρι κι άλλο μισό από το κάθετο. Στην συμβολή των δοκαριών, στο «γάμα», δηλαδή. Η δε ταχύτητα της μπάλας να μην υπερβαίνει τα 65-75 χιλιόμετρα την ώρα, διαπίστωσαν μετά από πολύμηνες μελέτες οι πανεπιστημιακοί του John Moore του Λίβερπουλ. Ο εκτελεστής θα πρέπει να τοποθετήσει το πόδι στήριξης, όχι δηλαδή, αυτό που σουτάρει, στα δέκα εκατοστά δίπλα από την μπάλα. Και το σώμα του εκτελεστή, θα πρέπει να γέρνει προς το κέντρο της εστίας.
Ο Γερμανός ψυχολόγος Peter Weiss έκανε τις δικές του αναλύσεις. Οι εκτελεστές, λέει, δεν πρέπει να σκέφτονται πριν σουτάρουν το πέναλτι, ούτε πρέπει να προσπαθήσουν να ξεγελάσουν τον τερματοφύλακα. Ο εκτελεστής πρέπει να σκέφτεται μόνο ένα πράγμα, πώς να στείλει τη μπάλα, όπως στην εξάσκηση κατά τη διάρκεια της προπόνησης και μόνο εκεί. Διότι ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν μπορεί να σκέφτεται εξίσου καλά δύο σημαντικά πράγματα. Ο Weiss τάσσεται περί της μηχανικής διαδικασίας κι ότι οι εκτελεστές πρέπει να εμπιστεύονται το σώμα τους. Σε μια μελέτη 167 χτυπημάτων πέναλτι, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι εκείνοι που έδιναν πολλή σημασία στον τερματοφύλακα ήταν πιο ανήσυχοι και έχασαν τα περισσότερα.
Ερευνητική ομάδα του πανεπιστημίου του Μονάχου, υπό τον Jurgen Beckmann αναφέρει στα ευρήματά της, ότι ο ποδοσφαιριστής που εκτελεί πέναλτι, θα πρέπει ν’ αποφορτίζεται σφίγγοντας την αριστερή του γροθιά. Έτσι ενεργοποιεί το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου το οποίο «σπρώχνει τον άνθρωπο να κάνει μια ενέργεια με μηχανικό τρόπο και όχι κατόπιν σκέψης». Παράλληλα, μειώνει τις παρενέργειες του άγχους και της πίεσης. Ένας επίσης καλός τρόπος αποφόρτισης είναι να πιάσει την μπάλα και να τη σφίξει, όπως ανέδειξε η έρευνα στην επιθεώρηση Journal of Experimental Psychology.
Η εμπλοκή της ψυχολογίας στην εκτέλεση ενός πέναλτι συνεχίζεται. Ο εκτελεστής, επ ουδενί δεν πρέπει να γυρίσει την μπάλα προς τον τερματοφύλακα, παίρνοντας φόρα, γιατί έτσι αποσυντονίζεται ο εγκέφαλός του, καθότι δέχεται άλλα ερεθίσματα. Επίσης, μόλις ο διαιτητής σφυρίξει την εσχάτη των ποινών, ο εκτελεστής δεν πρέπει να βιαστεί να την εκτελέσει. Όσοι βιάζονται, σκοράρουν σε ποσοστό 57%. Όσοι παίρνουν χρόνο δέκα δευτερολέπτων, η επιτυχία ανεβαίνει στο 80%. Επίσης, ο παίκτης δεν πρέπει να καθυστερήσει περισσότερο από 0,43 χιλιοστά του δευτερολέπτου μετά την κίνηση του τερματοφύλακα, γιατί οι πιθανότητες για γκολ μειώνονται στο μισό. Στατιστικά σε γκολ καταλήγει το 65.5% των πέναλτι. Εκτός κι αν ο εκτελεστής βρεθεί απέναντι στον Samir Handanovic της Ιντερ. Αυτός πιάνει ένα πέναlτι στα 3.5, ποσοστό 30%!
Το χρώμα, που για πολλούς έχει άμεση σχέση με τον χαρακτήρα του ανθρώπου, επίσης παίζει σημαντικό ρόλο στο πέναλτι. Στο πανεπιστήμιο του Chichester οι ψυχολόγοι έκαναν την εξής έρευνα. Ζήτησαν από 40 ποδοσφαιριστές να εκτελέσουν πέναλτι δεκάδες πέναλτι στον ίδιο τερματοφύλακα. Ο οποίος κάθε φορά παρουσιαζόταν με στολή διαφορετικού χρώματος. Τα αποτελέσματα; Όταν ο τερματοφύλακας φορούσε κόκκινη στολή, είχε σχεδόν διπλάσιες πιθανότητες ν’ αποκρούσει την μπάλα, ενώ τα έτρωγε σχεδόν όλα όταν φορούσε την πράσινη. Οι παίκτες που εκτέλεσαν τα πέναλτι σκόραραν σε ποσοστό 54% εναντίον της κόκκινης στολής,69% εναντίον της κίτρινης,72% εναντίον της μπλε και 75% εναντίον της πράσινης.
Κι αν αυτά είναι τελείως θεωρητικά, στην πράξη υπεισέρχονται πολλοί αστάθμητοι παράγοντες, ψυχολογικού χαρακτήρα, προκειμένου ν’ αποπροσανατολίσουν την σκέψη του εκτελεστή. Πολλοί τερματοφύλακες, αφού διαμαρτυρηθούν στο διαιτητή, καθυστερούν τη διαδικασία επίτηδες και συνήθως απευθύνονται στον εκτελεστή. «Δεν ξέρεις που είναι η γυναίκα σου τώρα», είπε ο Βραζιλιάνος γκολκίπερ Rogerio Ceni σε κάποιον εκτελεστή. Δεν ανέφερε σε ποιον, παρά μόνο ότι το έπιασε, γιατί τον είχε εκνευρίσει. Και πολλά άλλα mind games, όπως αυτό του Bruce Grobelaar, τερματοφύλακα της Λίβερπουλ, που κατά την διαδικασία των πέναλτι στον τελικό του κυπέλλου Πρωταθλητριών το 1984 κόντρα στη Ρόμα, έκανε τον κλόουν… τρεκλίζοντας κάτω από τα δοκάρια, με αποτέλεσμα ν’ αστοχήσει ο Francesco Graziani.
Επί των ημερών μας, ο πρώην γκολκίπερ της Μπορούσια Ντόρτμουντ Marvin Hitz, μέγας μπαγαπόντης. Όταν έπαιζε στην Αουγκσμπουργκ το 2015 κι ο διαιτητής σφύριξε πέναλτι,. Αυτός πήγε και έσκαψε τη βούλα. Αστόχησε ο εκτελεστής τον οποίο… έβρισε κι από πάνω. Η Κολονία τον μήνυσε και πήρε αποζημίωση 123 ευρώ.
Όταν μιλάμε για πέναλτι, η ιστορία κάνει μεγάλη στάση στον τελικό του Κυπέλλου Εθνών (το σημερινό EURO) του 1976 στο Βελιγράδι, ανάμεσα στην Τσεχολοβακία και την Δυτική Γερμανία. Στάση, Antonin Panenka. Μέχρι τότε ο πλανήτης δεν είχε ξαναδεί τέτοιο χτύπημα πέναλτι. Οι Γερμανοί είχαν, ως συνήθως, ισοφαρίσει στις καθυστερήσεις σε 2-2 και το ματς οδηγήθηκε στην διαδικασία των πέναλτι. Το σκορ ήταν 4-3 υπέρ των Τσεχοσλοβάκων, καθότι ο Uli Hoenes είχε αστοχήσει για πους Γερμανούς. Ο Panenka πήρε φόρα, άφησε τον Γερμανό γκολκίπερ Sep Mayer να πέσει και με σκαφτό σουτ στο κέντρο της εστίας έστειλε τη μπάλα στα δίκτυα. Παγκόσμια πατέντα. Άξιος αντικαταστάτης του, ο μεγάλος αρχηγός της Ρόμα Francesco Totti. Ωστόσο, οι τερματοφύλακες είναι υποψιασμένοι, πια. Στο πρόσφατο παιχνίδι του Παναθηναϊκού με τη Λάρισα ο νεαρός άσος των πρασίνων Τάσος Χατζηγιοβάννης προσπάθησε να νικήσει τον αντίπαλο γκολκίπερ Ogmundur Kristinsson με συνταγή Panenka. Ατύχησε. Ο γκολκίπερ της θεσσαλικής ομάδας απλά έμεινε στη θέση του και το έπιασε. Ο νεαρός Χατζηγιοβάννης δεν μπορεί, ακόμα, να σηκώσει στις πλάτες του μια τέτοια κληρονομιά…
ΠΗΓΗ: «Μ» Πρώτο Θέμα
